ماه تزکیه و استقامت و استغفار

ماه رمضان, ماه ضیافت انسان ساز است, ماه ذوب کردن گناه و خالی کردن درون از شهوت ها تا نور معرفت درآن بتابد و درهای رحمت بر روح انسانی گشوده شود, تا پای در سراپرده نور عبادت و عبودیت نهد و از سراچه ظلمت خارج شود

ماه رمضان، ماه ضیافت انسان ساز است، ماه ذوب کردن گناه و خالی کردن درون از شهوت‌ها؛ تا نور معرفت درآن بتابد و درهای رحمت بر روح انسانی گشوده شود، تا پای در سراپرده نور عبادت و عبودیت نهد و از سراچه ظلمت خارج شود.

ماه رمضان، ماه راز و نیاز با رب الارباب است. غم دل با او گفتن و گره عقده‌های فراق را در حضورش گشودن. غبار غفلت از آینه جان زدودن و نور ذکر در آن تابانیدن، همه و همه بر سر سفره رحمان و ضیافت رمضان میسر است. بزرگترین درس رمضان مبارک این است که باید از هر چه بدان دل بسته‌ای بگذری تا به دلدار برسی.

هنگامی که روز آخر شعبان رسید، پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله بر فراز منبر رفت و به مناسبت حلول ماه رمضان خطبه‌ای ایراد فرمود که در کتاب‌های ادعیه به "خطبه شعبانیه" معروف است. آن حضرت در این خطبه، مطالب عالی شامل اندرزها و دستورهای اخلاقی را بیان کرد که رعایت آنها بر هر فرد مسلمانی واجب است. در اینجا فرازهایی از این خطبه‌ را می‌آوریم:

ای مردم! ماه رمضان که ماه با برکت و رحمت و آمرزش خداست، به شما روی آورده است. این ماه ماهی است که:

- نزد پروردگار، بهترین ماه‌ها و روزهایش، بهترین روزها و شب‌هایش، بهترین شب‌ها و ساعت‌هایش، بهترین ساعت‌ها است.

- ماهی است که پروردگار، شما را در آن به مهمانی خویش فرا خوانده است.

- شما را از اهل کرامت خود قرار داده است.

- نفس کشیدن شما در این ماه ثواب تسبیح دارد.

- در مقابل خواب شما، ثواب عبادت در دفتر اعمالتان ثبت خواهد شد.

- عبادات و اعمال شما در این ماه مقبول درگاه حق است.

- دعاهایتان در این ماه مستجاب خواهد بود.

● تاملی در واژه رمضان

با توجه به بررسی‌های به عمل آمده در فرهنگ فارسی، اعم از فرهنگ لغت علامه دهخدا، فرهنگ معین و حسن عمید واژه رمضان و روزه بدین شرح آمده است؛ واژه رمضان در فرهنگ حسن عمید به معنی ماه نهم از سال قمری- ماه روزه- ماه صیام- رمضان المبارک و ماه مبارک به کار رفته است و واژه روزه نیز در این فرهنگ لغت به معنی خودداری از خوردن و آشامیدن و سایر اعمالی که برای روزه دار منع شده از اذان صبح تا غروب؛ در لغتنامه علامه دهخدا واژه رمضان به معنی ماه نهم از ماه‌های قمری بین شعبان و شوال آمده و ماه صیام و رمضان را این طور تشریح کرده است که سنگ گرم است و از سنگ گرم، پای روندگان می‌سوزد و شاید که به وقت وضع این اسم، ماه صیام در شدت گرما باشد و یا ماخوذ است که "رمض" به معنی سوختن است چون صیام، گناهان را می‌سوزاند. و دیگر اینکه ماه روزه برای مسلمانان است و در لغت قدیم نام آن "ناتق" بوده است و به نام‌های ماه مبارک، شهر‌الله و شهر رمضان در این فرهنگ لغت به کار رفته است. در فرهنگ لغت معین نیز رمضان به معنی ماه نهم از سال قمری و ماه روزه شناخته شده است.

● مفهوم رمضان

مفهوم رمضان عبارت است که ماه نزول قرآن، ما استقامت و پایداری، ماه بیداری و تزکیه نفس، ماه زدودن شهوات پست حیوانی، ماه انس گرفتن با قرآن، ماه آزمایش و امتحان، ماه بیداری دل‌های خفته، ماه فریاد مرکب دل‌ها برای رهایی از دست پلید نفس اماره، ماه نزدیک شدن به شراره معرفت، ماه آزادی روح از قفس تن، ماه پرواز به ملکوت اعلا جهت رسیدن به آسمان هفتم عشق، ماه زنده کردن صداقت و پاکدامنی، ماه رعشه بر اریکه قدرت شهوانی و بالاخره ماهی که در آن انسان‌های معتقد به دین مبین اسلام آمادگی لازم را فراهم کرده و جهت رسیدن به قرب الهی، خود را در معرض آزمایش‌های الهی قرار می‌دهند و علاوه بر این هر کدام از این آزمایش‌ها نیز انسان را از زشتی و پلشتی اجتماعی دور داشته ، او را به سمت خوبی و زیبایی سوق می‌دهد.

اشاره قرآن به ماه مبارک رمضان و روزه :

به ماه مبارک رمضان و روزه گرفتن در آیات زیر اشاره شده است:

۱) سوره بقره آیات ۱۸۳ تا ۱۸۵:

ای کسانی که ایمان آورده‌اید روزه بر شما مقرر شده است همان گونه که بر کسانی که پیش از شما (بودند) مقرر شده بود،باشدکه پرهیزگاری کنید. (روزه در) روزهای معدودی (بر شما مقرر شده است) (ولی) هر کس از شما بیمار یا در سفر باشد (به همان شماره) تعدادی از روزهای دیگر (را روزه بدارد) و بر کسانی که (روزه) طاقت فرساست کفاره‌ای است که خوراک دادن به بینوایی است و هر کس به میل خود بیشتر نیکی کند پس آن برای او بهتر است و اگر بدانید روزه گرفتن برای شما بهتر است.

ماه رمضان (همان ماه) است که در آن قرآن فرو فرستاده شده است (کتابی) که مردم را راهبر و (متضمن) دلایل آشکار هدایت و (میزان) تشخیص حق از باطل است. پس هر کس از شما این ماه را درک کند باید آن را روزه بدارد و کسی که بیمار یا در سفر است (باید به شماره آن) تعدادی از روزهای دیگر (را روزه بدارد)، خدا برای شما آسانی می‌خواهد و برای شما دشواری نمی‌خواهد تا شماره (مقرر) را تکمیل کنید و خدا را به پاس آنکه رهنمونیتان کرده است به بزرگی بستایید و باشد که شکرگزاری کنید.

۲) سوره بقره ۱۸۷ :

در شبهای روزه همخوابگی با زنانتان برشما حلال گردیده است . آنان برای شما لباسی هستند و شما برای آنان لباسی هستید. خدا می‌دانست که شما با خودتان ناراستی می‌کردید پس توبه شما را پذیرفت و از شما درگذشت پس اکنون( در شبهای ماه رمضان می توانید ) با آنان همخوابگی کنید و آنچه را خدا برای شما مقرر داشته طلب کنید و بخورید و بیاشامید تا رشته سپید بامداد از رشته سیاه ( شب) برشما نمودار شود . سپس روزه را تا ( فرارسیدن) شب به اتمام رسانید و درحالی که در مساجد معتکف هستید ( با زنان ) در نیامیزید .این است حدود احکام الهی ، پس

( زنهار به قصد گناه) بدان نزدیک نشوید این ‌گونه خداوند آیات خود را برای مردم بیان می‌کند باشد که پروا پیشه کنند.

۳) سوره احزاب آیه ۳۵:

مردان و زنان مسلمان و مردان و زنان با ایمان و مردان وزنان عبادت پیشه و مردان وزنان راستگو و مردان و زنان شکیبا و مردان و زنان فروتن و مردان وزنان

صدقه دهنده و مردان و زنان روزه‌دار و مردان و زنان پاکدامن و مردان و زنان که خدا را فراوان یاد می‌کنند ، خدا برای (همه ) آنان آمرزش و پاداشی بزرگ فراهم ساخته است.

● فلسفه روزه گرفتن

روزه اختصاص به دین مبین اسلام نداشته بلکه برای همه ادیان الهی این عبادت تشریع شده است. البته اختلافاتی درنحوه انجام آن بین ادیان وجود دارد ولی اصل حکم برای همه انسانها ثابت است ، گرچه دسترسی به علل و فلسفه همه احکام برای بشر ممکن نیست ولی بعضی ازعلل احکام در آیات وروایات به آن تصریح شده که از جمله علت حرمت شراب را می‌توان نام برد.

و پاره‌ای از احکام اگرچه به علت واقعی آن اشاره نشده ولی در روایات ،مواردی به عنوان حکمت وجوب حکم ( از جمله وجود روزه ) بیان گردیده که به مواردی اشاره می‌شود:

روزه برای تثبیت اخلاص است. تشنگی و گرسنگی انسان در حال روزه سبب می‌شود که به یاد فقرا و بیچارگان باشد. تشنگی وگرسنگی انسان در حال روزه سبب می‌شود که به یاد تشنگی و گرسنگی قیامت باشد. روزه عامل تقویت اراده است. روزه سبب تسلط انسان بر شهوت و هوای نفس است.

روزه سبب می‌شود که در ساعاتی از روز، فقیر وثروتمند یکسان شوند( هر دوگرسنه) و ثروتمند کمی رنج وتعب فقرا را درک کند . روزه سبب سلامت جسم است. معده انسان خانه تمام دردهاست و روزه بالاترین داروهاست.

جدا از سفارشات معصومین (ع) علم جدید و نظریه پزشکان امروزه بر این نکته تاکید دارد که روزه برای سلامتی و شادابی جسم و روح انسان بسیار مفید است.

● روزه در ادیان گذشته

در تمام ادیان عبادت و پرستش ،جوهره اصلی دین به شمار می‌رود و در ادیان الهی این مسئله به وضوح دیده می‌شود. منتهی با تفاوت شریعت ها ، عبادت‌ها نیز شکل خاص به خود می‌گیرد ؛ یعنی درهر دینی مراسم مذهبی طبق شریعت خود آن دین به جا آورده می‌شود. در اسلام نماز به عربی و با آداب خاص خود خوانده می‌شود . در مسیحیت به زبان و شکل دیگری عبادت می‌شود ؛ مثلا در مسیحیت کاتولیک ، ادعیه و نماز به زبان لاتین و گاه به‌زبان بومی خوانده می‌شود . روزه گرفتن نیز در میان ادیان معمول بوده است. از تورات و انجیل فعلی برمی‌آید که روزه در میان یهود و نصارا وجود داشته و اقوام وملل دیگر هنگام مواجه شدن با غم واندوه ، روزه می‌گرفته‌اند . در قاموس " کتاب مقدس" آمده است: "روزه درتمام اوقات در میان هر طایفه و هر ملت و مذهب در موقع اندوه و زحمت غیر مترقبه ، معمول بوده است"،

( قاموس کتاب مقدس ، ص ۴۲۷ ، به نقل از تفسیرنمونه ،ج ۱ ، ص ۶۳۳).

از تورات نیز بر می‌آید که موسی (ع) چهل روز روزه داشته است: " هنگام برآمدنم به کوه تا لوح‌های سنگی، یعنی لوحهای عهدی که خداوند به شما بست ؛ بگیرم. آن‌گاه در کوه چهل روز و چهل شب ماندم ، نه نان خوردم و نه آب نوشیدم "،(تورات ، سفرتثنیه، ف ۹ ، ش ۹ ، به نقل از تفسیر نمونه ، ج ۱ ، ص ۶۳۲ ) . همچنین از انجیل لوقا نیز برمی‌آید که حواریون مسیح نیز روزه می‌گرفتند ، ( انجیل لوقا، ب۵ ، ش ۳۵۳۳).

قرآن کریم نیز در مورد روزه گرفتن امت‌های پیشین به صراحت می‌فرماید:..... کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم...، ( بقره آیه ۱۸۳).

بنابراین در ادیان دیگر نیز عبادت خداوند ویک سری مناسک و آیین‌ها مطرح است ونماز وروزه نیز از جمله این آیین‌ها می‌باشد؛ اما چگونگی اجرای اعمال و مناسک آنها فرق می‌کند.

● پیام ماه مبارک

پیام رمضان ، پیام تقوا و پارسایی وندای بلند نوسازی معنوی و فرهنگی است.

پیام رمضان ، پیام آزادی انسان از زنجیر غرایز و هوسهای شیطانی وبه بند کشیدن شیاطین توسط فرشتگان الهی است.

پیام رمضان، پیام آزادی انسان از کمند عادت‌هاست. ماه رهایی اززنجیر اعتیاد و عادتهای خوردنی ، خواندنی ، شنیدنی ، نوشیدنی ، دیدنی وعادتهای گفتنی و خفتنی و...

پیام رمضان، پیام بیداری از خواب غفلت و رهایی از دام شهوت و آگاهی ازعرفان و عروج بشریت وهشدار نسبت به وابستگی به غل و زنجیر مادیت و چاه طبیعت است.

پیام رمضان ، پیام سلامتی ،دوستی ، امنیت وایمان و آزادی در پرتو بندگی خدای مهربان ومقتدر است که تنها با جهت‌گیری قرآنی و رهبری علوی دست یافتنی است.

پیام رمضان، پیام بازگشت به قرآن است وتنظیم کامل افکار واخلاق و رفتار انسان.

پیام رمضان ،پیام توبه از " حسادت"ها "بدگمانی "ها و " دروغ" ها است.

پیام رمضان ، بیداری عاطفه و تحقق روحیه نوعدوستی است.

پیام رمضان ، طهارت درونی و حرکت صحیح برای بندگی و سیر به سوی کمال الهی و رسیدن به محبوب در پرتو برنامه‌های عملی است.

پیام رمضان ، تقویت محبت میان اعضای خانواده و تقویت محبت میان امت اسلام است. در یک کلام پیام رمضان ، پیام انفاق ، استغفار، نیایش ،

● تقوا، معرفت ، تلاوت

کلام الله ، خودسازی ، صله رحم ، اطعام ، توبه و استغفار ،نیکو ساختن اخلاق ،رد مظالم و ادای حقوق مردم است.

حوادث ورویدادهای مهم در ماه مبارک رمضان:

در ماه مبارک رمضان حوادث و رویدادهای مهمی روی داده که می‌توان به برخی از آنها مانند وفات حضرت خدیجه (س) در دهم رمضان سال دهم بعثت ، ولادت امام حسن مجتبی (ع) نیمه رمضان سال دوم هجرت ، جنگ بدر در سال دوم هجرت، فتح مکه درسال هشتم هجرت ، مراسم عقد اخوت و پیمان برادری میان مسلمانان وایجاد اخوت اسلامی بین پیامبر(ص) و حضرت علی (ع) و بیعت مردم به ولایت عهدی امام رضا علیه السلام در سال ۲۰۱ هجری قمری اشاره کرد.

جان کلام : تنها راه کمال و ترقی انسان ، ارتباط و پیوند معنوی با ذات اقدس الهی است واز این رهگذر است که انسان می‌تواند اوج قله کمال انسانی را فتح کند و به صفات و خصلتهای انسانی آراسته گردد و به مقام قرب الهی راه جوید. عبادات از جمله روزه ، از آن جهت که موجب ارتباط مستقیم انسان با خداوند است ، درمیان احکام دینی جایگاه ویژه‌ای داشته و بیشترین تاثیر در کمال انسانی را دارد می‌باشد. عبادت ، مناسبترین پاسخ به متعالی‌ترین نیاز روح انسانی است .کسی که خدا را عبادت کند در حقیقت روح انسانی خود را احترام کرده است. روزه از ارکان دین اسلام است و دارای اثرات فراوان نیز می‌باشد که در این نوشته به بعضی از آنها به اختصار اشاره گردید.

اسدالله افشار