افغانستان , اقتصادی فقیر اما توانمند درمسیر بازسازی

موقعیت جغرافیایی افغانستان , محاط بودن درخشکی و قرارگرفتن این کشوردر مسیرجاده ابریشم به صورت سنتی موجب گرایش این کشور به تجارت شده است همچنین موانع موجود در افغانستان ,عدم وجود امکانات زیربنایی , عقب افتادگی های ناشی از جنگهای چندین ساله , اقتصاد این کشور را در بخشهای کشاورزی , دامداری و صنعت بسیار عقب مانده نگه داشت

پس از ۲۳سال جنگ ، ستیز و خون ریزی و برروی کار آمدن دولت حامد کرزای عزم جامعه جهانی بربازسازی افغانستان و توسعه اقتصادی این کشور قرار گرفت . جمهوری اسلامی ایران نیز در طول سالهای گذشته همواره در کنار مردم افغانستان قرارداشت .دراجلاس توکیو نیز در دیدارها واجلاسهای دو جانبه و چند جانبه با مقامات کشور افغانستان ، ایران آمادگی خود را برای کمک به دولت و مردم افغانستان دراین مسیر و توسعه روابط سیاسی ، فرهنگی و اقتصادی بین دو کشور اعلام کرد .

موقعیت جغرافیایی افغانستان ، محاط بودن درخشکی و قرارگرفتن این کشوردر مسیرجاده ابریشم به صورت سنتی موجب گرایش این کشور به تجارت شده است .همچنین موانع موجود در افغانستان ،عدم وجود امکانات زیربنایی ، عقب افتادگی های ناشی از جنگهای چندین ساله ، اقتصاد این کشور را در بخشهای کشاورزی ، دامداری و صنعت بسیار عقب مانده نگه داشت .مزیت کشت خشخاش و قاچاق مواد مخدر و ترانزیت آن به بسیاری از نقاط که درآمد قابل ملاحظه را در بر داشته است این کشوررا از دیگر زمینه های کسب در آمد غافل کرده است .

فشارهای جامعه بین‌المللی به دولت افغانستان مبنی بر چشم پوشی ازمنافع سرشار کشت ، ترانزیت و قاچاق تریاک، شرایط کوهستانی منطقه که اجازه کشت و زرع مکانیزه را در حد وسیع نمی دهد و همچنین مشکل دسترسی فوری به تکنولوژی و ایجاد صنایع مادر و ... باعث شده تا استفاده از مزیت تجارت و محوریت آن در افغانستان در سرلوحه برنامه های دولت قرار گیرد.

افغانستان کشوری است با مساحت ۶۴۷هزار و ۵۰۰کیلومترمربع و جمعیتی افزون بر ۲۹میلیون و ۹۲۸هزار و ۹۸۷ نفر که تولید ناخالص داخلی این کشور در سال ۲۰۰۴میلادی ۲۱میلیارد و ۵۰۰میلیون دلار برآورد شده است .

تولید سرانه این کشور نیزدراین سال ۸۰۰ دلار پیش بینی شده است ،ارزش کل صادرات آن ۴۷۱میلیون دلار و ارزش کل واردات آن سه میلیاردو ۸۷میلیون دلار نیز پیش بینی شده است .

کشوری با ۱۰ میلیون نفر نیروی مستعد کار، سطح اشتغال درافغانستان به نحوی است که ۹/۷میلیون نفر در زراعت ، ۶۰۰هزار نفر در صنعت ، ۳۰۰هزارنفر درخدمات و ۲/۱میلیون نفر در سایر مشاغل فعال هستند .

رشد اقتصادی افغانستان درسال ۱۳۸۴ ، ۱۴درصد و برای پنج سال آینده ۹ درصد پیش بینی شده است ، نرخ تورم نیز دراین سال ۴/۱۰درصد بود .

دراین کشور ۳۰۲ معدن به ثبت رسیده است و ذخایرنفت و گاز شمال دراین کشور در حال استخراج می باشند .

آنچه که بیش از هر چیز باید مورد توجه قرار گیرد این است که انجام امورساختاری وزیربنایی مانند تصویب قانون بانکداری و تغییر مقررات تجاری و گمرکی و علاوه بر آنها توافقات دو جانبه یا چند جانبه با کشورهای ایران ، پاکستان ، هند ، تاجیکستان ، ازبکستان و ... زمینه ساز سیاست های فعلی این کشوردر جهت مرکزیت تجارت منطقه است .

جمهوری اسلامی ایران ، امارات متحده عربی ، هندوستان ، آلمان ، فرانسه ، آمریکا ، پاکستان ، ترکمنستان ، روسیه ، ازبکستان ، کره جنوبی ، ترکیه ، چین ، هلند و افغانستان شرکای تجاری ایران هستند .

عمده ترین محصولات صادراتی این کشور شامل محصولات کشاورزی (خشکباروتره بار ) ، دام و فرآورده های دامی ، صنایع دستی ، سنگ های قیمتی ، داروهای گیاهی ، البسه چرمی و پوستین ، فرش ماشینی و قالی و گلیم است .

از سوی دیگر نفت ، کالاهای سرمایه ای ، محصولات غذایی ، کالاهای مصرفی به ویژه پوشاک ، ماشینهای الکتریکی و غیر الکتریکی ، مصالح ساختمانی ، دارو ، لوازم یدکی تعمیراتی ، وسایل زینتی ، تجهیزات پزشکی و بیمارستانی ، تجهیزات مخابراتی ، لوازم صوتی و تصویری و وسایل نقلیه عمده واردات این کشور را دربر می گیرند.

آنچه در عرصه اقتصاد این کشور مهم به نظر می رسد این است که مقامات افغانستان با استفاده از مزیت های منطقه محور سیاست های خود را تجارت و ترانزیت قرار داده و با هدف بسترسازی به منظور جلب سرمایه گذاری خارجی کوشش می کند تا امتیازاتی را جهت سرمایه گذاران خارجی ایجاد کرده ، آنان خواهان آن هستند که درآینده نزدیک با استفاده از این گونه سرمایه گذاریها کارخانجات صنعتی در افغانستان ایجاد و تولیدات آنها را به نام کالاهای افغانی به دیگرکشورها صادر کنند.

مسئولان این کشوردراین رابطه به منظورفراهم آوردن تسهیلات بیشتر از کمک کشورهای فعال دربازسازی افغانستان استفاده کرده و تمام یا بخشی از تعرفه های صادرات کالاهای افغانی به برخی از کشورها را به صفر رسانیده و یا کاهش قابل توجهی داده اند به عنوان مثال ، کشور "کانادا " ترجیحات تعرفه ای خود در بخش نساجی و انواع البسه ساخت افغانستان شامل البسه های دست ساز ، بافته شده ، سوزن دوزیها و غیره ، "ژاپن " تعرفه ترجیحات تعرفه ای خود را به صادرات کلیه کالاهای افغانی به ژاپن ، کشورهای اروپایی نیز ترجیحات تعرفه ای خود رابه صورت کالاهای افغان به کشورهای اروپایی منظور نموده اند لازم به یاد آوری است که امریکا کشور افغانستان را شامل استفاده از ( GSP)نموده که به موجب آن افغانستان می تواند هزاران قلم از اجناس خود را با استفاده از ترجیحات مذکور بدون پرداخت مالیات و عوارض گمرکی به آن کشور صادر کند .

انتقال و ترانزیت کالاهای کشورهای آسیای میانه از طریق افغانستان به عنوان پل ارتباطی به آبهای گرم که از جمله نیاز اساسی کشورهای آسیای میانه بوده و همچنین صادرات مجدد کالا از جمله سیاست مقامات افغانی بوده که دراین راستا بنادر "عباس "و "چابهار" ایران و "گوادر " پاکستان گزینه های مورد توجه آنها بوده و در صدد کسب امتیازات بیشتری هستند که از سوی دو کشورهمسایه در نظر گرفته می شود و به طور طبیعی گرایش آنها به سمتی خواهد بود که امتیاز بیشتر کسب نمایند .

بازسازی و عمران در افغانستان از نظر مقامات این کشور یک هدف بزرگ می باشد که رسیدن به آن یک استراتژی و برنامه بلند مدت را ایجاب می کند .دراین استراتژی ۱۲اولویت کاری و برنامه ها و کارهایی گنجانده شده که محصول و تولیدات داخلی افغانستان را تا حدی توسعه می دهد از نظر اینان برای رسیدن به این هدف باید مشخص شود که درصد آهنگ رشد چقدر بوده تولیدات داخلی درتمام بخشها از یک سال تا سال بعد تا چه سطحی ارتقا پیدا کرده و در نتیجه چه میزان باعث بالارفتن سطح عایدات مردم افغانستان خواهد شد و این درحالی است که در آمد سرانه یک افغان ۲۰۰دلار آمریکا می باشد که با تطبیق استراتژی بازسازی و توسعه افغانستان که برای پنج سال آینده در نظر گرفته شده این در آمد از ۵۰۰تا ۷۰۰دلار بالا خواهد رفت .

●شاخص های اقتصادی افغانستان

▪بودجه سازی : ۵/۴میلیارد دلار بر اساس تعهدات کنفرانس توکیو و ۲/۸میلیارد دلار براساس تعهدات اجلاس برلین .

از مجموع ۷/۱۲میلیارددلار تعهد ، ۳۰۸میلیون دلار به صورت قرض و مابقی کمک های بلاعوض می باشد . ازاین میزان تعهد ، تاکنون۸/۱میلیارد دلار از طریق ARTF(صندوق کمک برای افغانستان ) به دولت افغانستان و سه میلیارد دلار به موسسات بین المللی مانند ملل متحد و مقاله ها پرداخت شده است .

●وضعیت پول درافغانستان

درسال ۱۳۸۱ پول جدید این کشور با نام قبلی آن یعنی افغانی توسط کشور آلمان به چاپ رسید ،پول جدید با حذف سه صفر به صورت اسکناس یک ، دو ، پنج ، ۱۰ ، ۵۰ ، ۱۰۰، ۵۰۰ و هزار ریال افغانی در دسترس مردم قرارگرفت و در یک پروسه زمانی مشخص انواع مختلف پولهای قدیمی تعویض و از درجه اعتبار خارج شد .پول جدید از ثبات نسبتا خوبی برخوردار بوده و بانک مرکزی این کشور تلاش می کند تا با فروش دلار به صورت مقطعی به آن تثبیت بیشتر ببخشد .

●زیرساخت های اقتصادی افغانستان

تولید و مصرف انرژی در افغانستان بسیار محدود است .منابع عمده انرژی عبارتند از نفت ،گاز ، برق ، آب و چوب از میان رایج ترین ماده انرژی زا است .اهمیت افغانستان از نقطه نظر انرژی وابسته به موقعیت جغرافیایی آن است که به عنوان مسیر ترانزیت بالقوه برای صادرات نفت و گاز طبیعی از آسیای مرکزی به کشورهای عربی ارتباط برقرار می کند .

۱- ذخایر نفت

دخایر نفت افغانستان ابتدا حدود ۱۰۰میلیون بشکه تخمین زده شد ولی تحقیقات بعدی مقدارآن را به مراتب بیش از این اعلام کرده است (حدود ۸۰۰میلیون بشکه ) .کشورهای همسایه برای استخراج نفت افغانستان زمینه هایی هم فراهم کرده بودند ولی صدور نفت به مرحله اجرا در نیامد .طرح یک پالایشگاه نفت نیز با ظرفیت بیش از ۵۰هزار بشکه درروز در شمال افغانستان در نظر گرفته شده بود که آن هم اجرا نشد .

افغانستان مقدار بسیار کمی نفت خام در میدان نفتی "آنگوت" تولید می‌کند که میدان نفتی در استان "سرپل " واقع شده است .این مقدار نفت که در کارخانه ای در "شبرغان "تصفیه می شود به عنوان سوخت در کوره های حرارتی مرکزی "شبرغان مزار شریف "و "کابل" استفاده می شود .دیگر میادین نفتی افغانستان ،" زمراد سای "می باشد که در نزدیکی شبرغان قرار دارد و طی اواسط سال ۲۰۰۱میلادی مورد بازسازی و تعمیر قرارگرفته است .مرکز ذخیره و توزیع نفت خام افغانستان در منطقه جلال آباد بین بزرگراه کابل – پیشاور پاکستان قرار دارد .

۲- گاز

یکی از مهمترین مواد معدنی قابل استخراج در افغانستان گاز طبیعی است .درحال حاضر مهمترین ذخیره انرژی کشور گاز می باشد .بخش اعظم معادن گاز طبیعی شناخته شده در سرحدات شمالی افغانستان در "مزار شریف "، اطراف "شبرغان" و "سرپل" قراردارد .ذخایر طبیعی افغانستان بین ۱۰۰تا ۱۵۰میلیارد متر مکعب تخمین زده شده که بعضی از منابع میزان ذخایر آن را تا حدود ۵۰۰میلیارد متر مکعب برآورد کرده اند .

۳- صادرات گاز

در اواخردهه ۶۰میلادی ذخیره عظیم گاز طبیعی در شبرغان کشف شد و صادرات آن با احداث خط لوله ای به طول ۱۸۰کیلومتر در سال ۱۹۶۷ازطریق جمهوری ازبکستان آغاز شد .از آن زمان تا ۱۹۹۰سالانه بین دو تا سه میلیارد متر مکعب گاز طبیعی استخراج و به جمهوری‌های شوروی سابق صادر شده است .دراوایل سال ۱۹۹۰میلادی توافقنامه هایی با کشورهای مجارستان ، چک اسلواکی و چندین کشور اروپای غربی درجهت گسترش تاسیسات گاز مورد بحث قرار گرفت ولی به علت مشکلات داخلی این گفت وگوها پیشرفت زیادی در برنداشت .

"باتیمتاک "،"جورقدوق "، خواجه گروگرودت " ،از عمده ترین میادین گاز افغانستان هستند که همگی در محدوده ۲۰مایلی شبرغان دراستان جوزجان می باشند احیای چاههای آسیب دیده درمیادین خواجه گوگرودت آغاز شد که این امر موجب افزایش تولید گاز طبیعی خواهد بود .

۴- تولید گاز

تولید گاز طبیعی افغانستان در اواسط دهه ۱۹۷۰به ۲۷۵میلیون فوت مکعب در روز رسیده است در همین زمان میدان "جورقدوق "مورد بهره برداری قرار گرفت و انتظار می رفت که بازدهی گازطبیعی این کشور تا اوایل دهه ۱۹۸۰ به میزان ۳۸۵میلیون فوت مکعب در روز تقویت شود .اما با توجه به مشکلات موجود کل تولید این کشور به ۲۹۰میلیون فوت مکعب رسیده است .

۵- خطوط لوله

خطوط لوله در افغانستان بسیار محدود می باشد ، به نحوی که یک خط لوله از "شبرغان "به "مزار شریف " جهت استفاده در نیروگاههای کوچک و کارخانه های کود سازی کشیده شده است و چندین کیلومتر خط لوله در نزدیکی مناطق گازی که گاز را با دیگر مشتقات به نزدیکی روستاهای شبرغان توزیع می کند و در نظر است ظرف مدت چهار تا پنج سال آینده ازطریق سمنگان ، بغلان ،خط لوله انتقال گاز تا کابل ادامه یافته و مورد بهره برداری قرار گیرد .

همچنین به تازگی قرارداد احداث خط لوله به ترکمنستان از طریق افغانستان منعقد گردیده که مطابق این قرارداد ۷۵۰کیلومتراز هزارو ۷۰۰کیلومتر این خط لوله از خاک افغانستان از ولایات "هرات "،" فراه" ، "هلمند "و "قندهار " عبور می کند و افغانستان سالانه ۳۵۰میلیون دلار ازراه ترانزیت آن درآمد خواهد داشت .

شهناز حسنی

---