مولود نجات بخش

هنگامی که پیامبر اسلا م ص دعوت خود را در مکه آغاز کرد, قدرت سیاسی و اقتصادی شهر را دو گروه نیرومند در دست داشتند, این دو گروه با آنکه از نظر ساختار اجتماعی با یکدیگر متفاوت بودند اما به دلیل اشتراک منافع با یکدیگر همکاری می کردند

هنگامی که پیامبر اسلا‌م(ص) دعوت خود را در مکه آغاز کرد، قدرت سیاسی و اقتصادی شهر را دو گروه نیرومند در دست داشتند، این دو گروه با آنکه از نظر ساختار اجتماعی با یکدیگر متفاوت بودند اما به دلیل اشتراک منافع با یکدیگر همکاری می‌کردند؛

۱) شیوخ و روسای قبیله‌ها که به حکم سنت موروثی فرمانفرمایی تیره‌ها و خاندان‌ها را به عهده داشتند؛ ۲) ثروتمندانی که از راه تجارت و رباخواری مال‌های فراوانی اندوخته بودند و می‌کوشیدند آن را نگهداری کنند و چندان که بتوانند افزایش دهند.

دعوت اسلا‌می و پیام‌های آسمانی رسول‌الله(ص) برای مالداران و قدرتمندان تهدیدهای پیاپی را داشت که در نهایت این دو طبقه را به دشمنان اصلی پیامبر مبدل ساخت اما در مقابل، بردگان و ستمکشان که از ظلم خداوندان بیدادگر خویش به ستوه آمده بودند، بازرگانان متوسط، بزرگ‌زادگان و خرده‌کاسبکاران که در زیر فشار دو گروه حاکم قرار داشتند، اکثرا به دعوت اسلا‌می پاسخ دادند و پس از مدتی به دلیل انواع فشارها، شکنجه‌ها و تحقیرها، این گروه ناچار به جلا‌ی وطن و هجرت شدند.

در ۵۰۰ کیلومتری مکه، یثرب دارای این بافت جمعیتی بود؛

۱) کشاورزان متوسط

۲) کاسب‌کارهای جزء که سرمایه کلا‌ن و ریسک بالا‌یی نداشتند

۳) تیره‌های گوناگون که همواره در شرایط متعادلی با یکدیگر به ستیز و جنگ می‌پرداختند

۴) اقلیت استثمارگر کشاورز که کنترل اقتصادی شهر را در دست داشتند.

اکثر اینان در دو پیمان عقبه به اسلا‌م گرویدند و پس از هجرت در نقش انصار در تاریخ عرض اندام کردند و با همراهی مهاجران، بدنه اجتماعی امت اسلا‌می آن روز را تشکیل دادند. امت اسلا‌می در مکه و مدینه جمعا به مدت ۲۳ سال با شخصیت، رفتار، منش اجتماعی و آیات الهی پیامبر(ص) آشنا گردیده و آن را درک کردند. حسین‌‌بن‌علی(ع) در این دوره چشم به جهان گشود و یکی از دو نور چشم پیامبر و سید جوانان بهشت بود. ‌

از زمان پیمان عقبه و مهاجرت مسلمانان به مدینه، دین با حکومت درآمیخت و صورت دولت به خود گرفت و پس از عهد رسول‌الله(ص) علی‌رغم توصیه‌های پیامبر، امت راه دیگری پیمود و مساله حکومت و ریاست و خلا‌فت به مساله اصلی امت اسلا‌می بدل گشت. از این رو، شهرها و خاندان‌ها در برابر یکدیگر جبهه گرفته و یا به اتحادها و ائتلا‌ف‌های سیاسی- نظامی با یکدیگر دست می‌یافتند و راه برای حکومت خود هموار و یا برای جلوگیری از حکومت رقبا همکاری می‌کردند. امروز و فردا و پس آن (سوم، چهارم و پنجم شعبان) سالروز تولد سه چهره شاخص امت اسلا‌می است که در محرم سال ۶۱ هجری بزرگ‌ترین حماسه سده اول هجری را آفریدند.

حسین‌بن‌علی(ع) امام و فرمانده بزرگ عاشورا و شخصیتی که برای اصلا‌ح دین و امر به معروف و نهی از منکر مردم و حاکمان قیام کرد، عباس‌بن علی(ع) سالا‌ر لشکریان کربلا‌ که به همراه سه برادر تنی دیگرش یعنی عبدالله، جعفر و عثمان، هر چهار نفر در رکاب امام حسین(ع) به شهادت رسیدند و علی‌بن‌الحسین(ع-) معروف به علی‌اوسط- که پرچمدار و رسالت‌مدار قیام پس از شهادت امام(ع) و یاران در کربلا‌ بود. ‌ در دهه ۶۰ هجری دیگر از یاران و صحابه رسول‌الله(ص) جز اندکی انگشت‌شمار مانند <جابر> خبری نبود. همگی در جنگ‌ها یا در غزوات شهید شده و یا بر اثر کهولت سن فوت کرده بودند. بدنه اصلی جامعه را جوانانی تشکیل می‌دادند که در دوره خلفا سنین نوجوانی را پشت سر گذارده و روزگار نبی‌اکرم(ص) را درک نکرده‌بودند.

وضعیت خلا‌فت بنی‌امیه هم به‌گونه‌ای بود که جامعه و امت اسلا‌می از مسیر راستین آن منحرف شده و همگان به مقام و منصب حکومتی و جایگاه مالی و طبقاتی خود راضی بودند و در جهت توسعه این جایگاه تلا‌ش می‌کردند. شهرهای بزرگ مانند مکه، مدینه، بصره، کوفه و دمشق نیز به لحاظ رقابت‌های سیاسی آن روزگار و جنگ‌های گذشته در سکوت تفوق‌طلبانه بر یکدیگر به سر می‌بردند و در مقابل، اصول اولیه دعوت اسلا‌می و تشکیل و ایجاد مدینه فاضله امت اسلا‌می در سایه مسابقه فزاینده و غیرمشروع تکاثر در ثروت و قدرت به فراموشی سپرده شده بود. انقلا‌ب حسینی که با آگاهی امام از شهادت برای برپایی حکومت و عدل و قسط اسلا‌می صورت گرفت، پاسخ حکیمانه‌ای به این جهل و انحراف بود. گرچه نهضت این رادمردان با شهادت آنان به شکست ظاهری انجامید، اما جامعه و امت اسلا‌می در برابر یک علا‌مت سوال بزرگ قرار گرفت و این نهضت سرمنشاء دو نهضت بزرگ دیگر در جهان و تاریخ اسلا‌م گردید که تا به امروز قرن‌هاست ادامه دارد؛

۱) ظهور و بروز نهضت‌های بزرگ مسلحانه و براندازانه علیه حاکمیت جامانده از راه عدل و قسط جهت برپایی حکومت واقعی اسلا‌می به رهبری امام معصوم و یا علما و فقها و نخبگان و مصلحان اسلا‌می.

۲) با بروز روندهای جدید در فقه سیاسی علما و فقها و بازگویی نوع استناد به آن، نقش‌آفرینی در دیدگاه فقهای شیعه تحت عناوین گمان به زنده ماندن، شهادت و قتل شرافتمندانه، شوق به شهادت، دفاع از اصل دین و حفظ مذهب و مکتب، راز نهفته و مسوولیت ویژه و قیام برای تشکیل حکومت اسلا‌می قرار گرفت و تا به امروز این روند غنی‌سازی فقه سیاسی در میان علما و فقهای شیعه ادامه دارد. ‌

احمد موسوی‌بجنوردی