پنجشنبه, ۱۳ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 2 May, 2024
کلیدهای دستیابی به عزت نفس
داشتن عزت نفس بالا برای رسیدن به موفقیت بسیار مهم است. کسانی که عزت نفس بالایی دارند معمولا در زندگی تصمیمات درستی میگیرند.همه افراد، صرف نظر از سن، جنسیت، زمینه فرهنگی، جهت و نوع کاری که در زندگی دارند، نیازمند عزت نفس هستند. در حقیقت بررسیهای گوناگون روانشناسی حاکی از آن است که چنانچه نیاز به عزت نفس ارضا نشود، نیازهای گستردهتر نظیر نیاز به آفریدن پیشرفت یا درک استعداد بالقوه محدود میماند.عزّت که در اصل یک کلمه عربی است در لغت به معنای محکم و نفوذ ناپذیر است. «اَرْضٌ عَزیزَةٌ» یعنی زمینی که آب در آن راه نیابد. این واژه از نظر اصطلاحی اجتماعی به معنای حالتی است که از شکست انسان پیشگیری میکند (حالت شکستناپذیری) و مانع مغلوب شدن او میگردد.
۱در قرن حاضر پس از گسترش دانش روانشناسی، عزت یکی از موضوعات اصلی آن واقع شده و درباره آن تحقیقات بسیاری شده است چنانکه در سطرهای پیشین تعاریفی از آن گذشت اما مسلمانان در زمینه تقویت این روحیه انسان ساز و زندگی ساز سابقهای به درازای عمر اسلام داشته و آن را از آموزههای بلند آن گرفتهاند. بر اساس تعالیم دین اسلام سرچشمه اصلی عزت خداوند است و تمام عزتها از آن اوست. چنانکه خداوند تبارک در دهمین آیه سوره فاطر میفرماید: «فَللّه الْعِزَّةُ جَمیعاً؛ پس همه عزتها از آن خداوند است». از این رو وقتی که سرمنشأ واقعی عزّت خداوند است، بهدست آوردن عزّت از غیر طریق الهی، به هر صورتی که باشد ذلّت است. امام علی علیهالسلام فرمود: مَنْ اَعَزَّ به غیرِ اللّه اَهْلَکَهُ الْعِزُّ؛ کسی که از طریق غیر خدا به عزت برسد، همان عزّت [غیر واقعی] او را به هلاکت میرساند.۲ میل و علاقه به «عزت» و فرار و تنفر از «ذلت» یک امر فطری است که در نهاد تمام انسانها وجود دارد، شکوفایی «عزت» نیاز به علل و عواملی دارد که عدم توجه به این عوامل سبب خاموشی آن میشود و در مقابل حالت ذلت و مغلوب شدن و پذیرش شکست در انسان تقویت میشود. از این رو بر آن شدیم تا با مراجعه به قرآن کریم کلیدهای دستیابی به عزت را بشناسیم.
۱- توکل به خداوند متعالی: قرآن کریم میفرماید «مَنْ کانَ یُرِیدُ الْعِزَّه فَلِلَّهِ الْعِزَّه جمیعاً ۳؛ کسی که خواهان عزت است، عزت یکسره از آن خداست». معنای آیه مذکور این است که هر کس عزت میخواهد باید آن را از خداوند متعال طلب کند، زیرا همه عزت مُلک از آنِ خداوند است و انسان در سایه عبادت و پرستش خدا و تسلیم در برابر او و ایمان و عمل صالح به عزت میرسد. ۲- تمسک به قرآن: بنا بر آموزههای قرآن کریم تمسک به کلام خدا و استمداد از آن عامل عزت و سربلندی است؛ «تَنْزِیلُ الْکِتابِ مِنَ اللَّهِ الْعَزِیزِ الْحَکِیمِ؛۴ این کتابی است که از سوی خداوند عزیز و حکیم نازل شده است.» چون خداوند متعال منشأ عزت و عظمت است، قرآن کریم نیز که کلام و سخن اوست در بردارنده عوامل عزت و بزرگواری انسان است. خداوند متعال میفرماید: «فَاسْتَمْسِکْ بِالَّذِی أُوحِیَ إِلَیْکَ إِنَّکَ عَلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ وَ إِنَّهُ لَذِکْرٌ لَکَ وَ لِقَوْمِکَ وَ سَوْفَ تُسْئَلُونَ»؛ آنچه را بر تو وحی شده محکم بگیر که تو بر صراط مستقیمی و این مایه یادآوری (و عظمت) تو و قوم توست و به زودی سوال خواهید شد.۵ ۳- توسل به پیامبر(ص) و خاندان مطهر ایشان: قرآن درباره پیامبر اکرم میفرماید: «وَ إِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ»؛۶ و تو اخلاق بزرگ و برجستهای داری.». از جمله فضایل برجسته اخلاقی، عزت و شرافت نفس است.
رسول گرامی اسلام و اهلبیت عزیز آن حضرت علی(ع) مصداق اکمل ارتباط با خدا از راه ایمان به او و عمل صالح و عزتآفرینی هستند. قرآن کریم در جایی دیگر بر پیروی و ارتباط با پیامبر و اهلبیت علیهمالسلام تأکید کرده و میفرماید: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ فَإِنْ تَنازَعْتُمْ فِی شَیْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَی اللَّهِ وَ الرَّسُولِ إِنْ کُنْتُمْ تُوْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الآخِرِ ذلِکَ خَیْرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْوِیلاً»؛۷ای کسانی که ایمان آوردهاید! اطاعت کنید خدا را و اطاعت کنید پیامبر خدا و اولوا الامر (اوصیای پیامبر) را... اگر به خدا و روز رستاخیز ایمان دارید! این (کار) برای شما، بهتر و عاقبت و پایانش نیکوتر است.
پیامبر گرامی(ص) نه از خود ذلت نشان داد و نه به کسی از مومنان اجازه داد تا به ذلت تن بدهند؛ چنانکه میفرماید: هیچ مومنی نباید نفس خود را ذلیل و خوار بشمارد.۸هنگامی که از حضرت امام حسین علیهالسلام درخواست شد که سخنی که با گوش خود از پیامبر اکرم(ص) شنیدهاید را نقل کنید، ایشان این سخن را نقل کردند: خداوند کارهای بزرگ و رفیع و با شرافت را دوست دارد و کارهای پست و ذلیل را خوش نمیدارد.۹ ۴- تعامل با مومنان: قرآن کریم میفرماید «... وَ لِلَّهِ الْعِزَّه وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُوْمِنِینَ وَ لکِنَّ الْمُنافِقِینَ لا یَعْلَمُونَ»؛۱۰ .. و عزت مخصوص خدا و رسول او و مومنان است، ولی منافقان نمیدانند از این رو ارتباط با مومنان که افتخار بندگی خدا را دارند و عزت خویش را از سرچشمه اصلی یعنی خداوند عزیز گرفتهاند، میتواند عامل عزت و مانع ذلتپذیری باشد.به امید آنکه با توکل به سرچشمه عزت و تمسک به آیات عزیز قرآن و توسل به بزرگمردان عزتمند تاریخ، پیامبر(ص) و خاندانش و تعامل با پیروان راستین اسلام عزیز، به بلندای انسانیت رسیم.
حسین عسگری