دینداری و سوگواری

در زمانه ما به پرسش کشیدن و تامل درباب اشکال دین ورزی موجود در ایران کارساده ای نیست. چرا که می‏توان این تامل را به انواع اغراض مختلف تعبیر کرد و متامل را به صدها اتهام کفر و نفاق …

در زمانه ما به پرسش کشیدن و تامل درباب اشکال دین ورزی موجود در ایران کارساده ای نیست. چرا که می‏توان این تامل را به انواع اغراض مختلف تعبیر کرد و متامل را به صدها اتهام کفر و نفاق متهم کرد. اشعری گری که درپایان نوشتار پیشین از آن یاد کردیم چیزی جز این نبود که هرگونه تامل و تعقل درباب دین و اشکال پذیرفته شده دین ورزی مردم را مانع می شود. اشعری گری نوعی پذیرفتن جهان تفاسیر دینی موجد است.

آنگونه که پدیدارشناسان به ما آموختند دین اجتماعی چیزی جز جهان تفاسیر مذهبی نیست. تفسیری که برسر تفاسیر پیشین نشسته است و هریک پیش از خود را تائید کرده است. از نگاه هرمنوتیک احیاء معنا هم بخواهیم پیش برویم باید برای رسیدن به ایمان اولیه (آنگونه که در آغاز اسلام طرح شده است) مجاهدتی عظیم را آغاز کنیم. مجاهدتی عظیم به این معنا که نباید چونان اصحاب کهف از متفاوت شدن ایمان اولیه زمان مسیح دوباره به خواب فرو رویم بلکه مؤمن ماندن، چیزی جز طرح مکرر پرسش درباب دین‏ورزی زمان پیامبر نیست.

اکنون می‌پرسیم در عهد مومنان زمان رسول، چه چیزی شکل دین ورزی آنان را تعیین می‌کرد؟ آیا اساسا دین ورزی آنان نیز با مشارکت در مناسک جمعی دینداری مبتنی بر سوگ جمعی استوار بود؟ وآیا شکل دین ورزی موجود در جامعه ما برخاسته از جوهره دینی است یا خود شکلی اجتماعی است که به دینداری ایرانی جهت بخشیده است؟

امروزه دین ورزی در ایران با مشارکت در مناسک سوگ جمعی مترادف شده است. کافی است تحقیقات انبوهی که به صورت پیمایشی دین ورزی مردم را می‏سنجند نگاهی بیفکنیم. غالب پرسشها ضرورتا سنجش مشارکت در سوگواری جمعی را در دستور کار خود قرار داده‏اند. سوگواری نیز در جامعه ما ازطریق به یادآوردن تغذیه می شود.

آری ایمان با یادآوری گره خورده‏است. خداوند دائما در کتابهای مقدس ما را فرا می‏خواند که به یاد آوریم. اما یادآوری می تواند به موضوعات متفاوتی معطوف باشد. یاد آوری خاطرات دینی دهشتناک ( رخدادها سوگ آلودی که در جهان تشیع از آن نام برده‏می‏شود) که دائما در ذهنیت دینداران ما بازتولید می‏شوند صرفا نمونه‏ای از یادآوری برای مومنانه زیستن است. یادآوری مصائب بزرگان دینی به هیچ وجه نمی‏تواند صورت غالب دین ورزی باشد، اگرچه بدین ترتیب درآمده باشد. نمی‏توان تردید کرد که این یادآوری مناسکی به جای آن یادآوری بزرگ نشسته است. چیست آن یاد آوری که در زمان اسلام اولیه برآن تاکید می شد. چیست آن یاد آوری که غایت نزول دین در آن مندرج است؟

بی تردید بازخوانی اشکال دین ورزی یکی از بزرگترین وظایف علمای حوزوی و روشنفکران دینی است. باید دید که دلیل گرایش مردم به جریانهای به اصطلاح معنویت‏گرا(عرفان سرخ پوستی، هندی، انرژی درمانی،و...) چیست؟ یکی از مهمترین خصیصه این جریانهای معنویت گرا این است که توانسته‏اند معنویت را با آرامش روان، آسایش خاطر و نشاط در زندگی و امید به فلاح پیوند زنند. همه این جریانها خداوند را نه در نقش ناظر گریه‏ها و انابه‏های ما و نه در نقش عذاب فرستنده بلکه در قامت نیروئی مثبت و محرک زندگی ترسیم می‏کنند. دیندارن عصر مدرن به نشاط بیشتری نیاز دارند، اگر چنین نشاطی در دین سنتی نیابند، بی تردید به دنبال بدیل‏هائی می روند که محصول دنیای جدیدند.

عباس کاظمی

http://kazemia.persianblog.ir