همنشینان پاك و ناپاك

از مهمترین محورهای اثرگذار در زندگی انسان مسئله دوست و هم نشین است که نحوه عملکرد در انتخاب آن، هم می تواند ضامن آینده فرد و هم نابود کننده هستی او باشد. این نوشتار که برگرفته از کتاب ارزشمند «معاشرت» اثر اندیشمند فرزانه استاد حسین انصاریان است به این مهم می پردازد که هم نشینان شایسته کدامند و معاشرانی که باعث خسران دنیا و آخرت می شوند کدام.مسؤولیت عظیم از آیات قرآن مجید و روایات با ارزش و معارف حقه اسلامیه استفاده می شود كه مسأله رفاقت و همنشینی ، و معاشرت و دوستی و آثارش در زندگی ، مسأله ای است كه انسان در برابر آن تكلیفش سنگین و مسؤولیتش عظیم است .

انسان اگر رفیق و دوستی را انتخاب كند كه سبك مغز و پست باشد و جز به شكم و شهوت اهتمام نورزد و نسبت به خدا و قیامت و دین و دینداری و اخلاق و عمل صالح در غفلت و بی خبری دست و پا بزند و از دوستی و معاشرتش با انسان هدفی جز امور مادی و لذّت بری و خوش گذرانی نداشته باشد ، بی تردید با دست خود و با انتخاب خویش تیشه به ریشه خود زده ، بنای دنیا و آخرتش را در معرض خرابی قرار داده ، خدا را از خود ناراضی نموده ، به سعادت و خوشبختی اش پشت و پا زده ، مسؤولیت و تكلیف الهی و انسانی خود را كه در این زمینه بس بزرگ و با عظمت است نادیده گرفته و نهایتاً برای خود در قیامت محاكمه سختی را تدارك دیده است .

از سفارش های بسیار مهم حضرت حق و همه پیامبران و امامان و اولیاء خدا (علیهم السلام) و نیكان و اخیار و دلسوزان این است كه : « از معاشر ناباب احتراز كنید » .

همنشینی با معاشر ناجنس از هر زهری كشنده تر و از هر خطری خطرناك تر و از هر كار زشتی زشت تر است زیرا معاشر ناباب دین و ایمان و اعتبار و آبروی انسان را بر باد می دهد ، و آدمی را از فیوضات و عنایات حضرت حق محروم می كند .

تا توانی می گریز از یار بد*** یار بد بدتر بود از مار بد

مار بد تنها تو را بر جان زند *** یار بد بر جان و بر ایمان زند

راستی ، چه انسانی خطرناك تر و زیانبارتر از رفیقی كه وارد زندگی انسان شود و انسان را از خدای مهربان جدا كند و سراپای فضای حیات آدمی را آلوده نماید و ریشه انسانیت انسان را بخشكاند و گُل وجود انسان را تبدیل به خار كند و خانه آباد شخصیت آدمی را چون ویرانه ای پر از مار و مور رذائل اخلاقی نماید و انسان را مورد نفرت حق و در معرض بی مهری خانواده اش و دیگران قرار دهد ! !

این چهره های ناباب و غولان رهزن و دیوان مفسد ، با كلام و قلم و اطوار و منش خود ، انسان را به آتش دوزخ و چاه ویل و عذاب ابد دعوت می كنند و باید گفت : وای بر كسانی كه دعوت این سبك مغزان و سفیهان دیوانه و حیوانات آدم نما را می پذیرند و داغ ننگ بردگی اینان را بر پیشانی زندگی می زنند ، . . . أُولئِكَ یَدْعُونَ إِلَی النَّارِ . . . (۱)

. . . اینان كه مشركند ، نه تنها مردم ، بلكه بی رحمانه زن و فرزند خود را به سوی آتش می خوانند . . .

معاشران ناپاكمعاشر ناباب كه به قول قرآن كریم شیطانی خطرناك و راهزنی خسارت زننده است و پس از نابود كردن ارزش های انسان از انسان چشم می پوشد و او را در وادی هلاكت وامی گذارد و به فرموده امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) دیوی انسان نماست كه چهره اش چهره انسان و قلبش قلب حیوان است اگر از طریق معاشرت و رفاقت در زندگی انسان وارد شود و مهار امور آدمی را به دست بگیرد ، دنیا و آخرت انسان را به باد می دهد و باعث می شود كه همه درهای رحمت حق به روی انسان بسته شود و روزنه های خشم و عذاب به روی آدمی باز گردد .

این نكته را نباید فراموش كرد كه ورود معاشر ناجنس به فضای زندگی معلول خواسته خود انسان و پذیرش بی چون و چرای اوست و انسان نمی تواند خود را در این زمینه مسلوب الاختیار قلمداد كند و همه تقصیر و جرم و جنایت را به عهده همنشین ناپاك اندازد . تنها كاری كه معاشر آلوده می كند ، دعوت به زشتی و بدی و گناه و معصیت است و این انسان است كه با اراده و عقلی كه دارد و با توجه به موج هدایت خدا كه از درون و برون به انسان می رسد باید دعوت این قاتل شخصیت و غول خطرناك و دیو سیاه باطن را با تمام وجود برگرداند و از پذیرشش امتناع ورزد و از قبولش سرپیچی نماید كه خیر دنیا و آخرت و سعادت امروز و فردا در طاعت خدا و سرپیچی از چهره های ضد خدا و به ویژه معاشر ناباب است .

معاشر ناباب موجودی است كه حاكم وجودش به جای عقل ، جهل و به جای قلب ، شهوت و به جای حق ، هوای نفس است و هدفی جز عاری كردن انسان از حقایق و نابودی دنیا و آخرت و ریشه كن كردن ارزش ها و به پوچی رساندن او ندارد .

● نشانه های دشمنیِ دوست نما

در هر دوره ای و در هر عصری شیطان صفتانی خطرناك هستند كه افراد به ویژه جوانان را جذب نموده و با آنان طرح دوستی و رفاقت می اندازند تا از مال و منال آنان به ناحق استفاده كنند و ارزش های انسانی شان را به غارت برند .

اینان با چهره ای خوش نما و لبخندهایی جذاب و سخنانی شیرین و دام هایی نامرئی و خدعه و فریب كاری ماهرانه و پشت هم اندازی عجیب و غریب ، خود را به انسان می نمایانند و با این ترفندها به انسان دست دوستی و رفاقت می دهند و هنگامی كه آدمی را اسیر محبت مكارانه خود كردند ، وسوسه های خود را شروع نموده ، به تدریج و در مدتی طولانی انسان را از خدا و حق و حقیقت و عبادت و خدمت و سلامت نفس و كرامت و شرافت و آغوش گرم خانواده و مجالس مفید و دنبال كردن دانش و ... جدا می سازند و آهسته آهسته انسان را بدون اینكه توجه عمیق داشته باشد به اسارت شهوات و امیال و غرائز خود درمی آورند و او را عمله و خادم خیانت ها و جنایت های خود می كنند و به خرمن خوبی ها و ارزش های انسان آتش می اندازند و كاری می كنند كه روز پشیمانی ، فرصت ها از دست رفته و اسباب نجات نابود شده باشد .

شناخت این دشمنان خطرناك دوست نما با توجه به این اوصاف ، كار دشواری نیست .

هنگامی كه كسی را دیدید و یافتید كه زمزمه جدا شدن از حق از او شنیده می شود و درك كردید كه می خواهد از شما به عنوان ابزاری برای امیال خودش سوء استفاده كند و قطع رابطه با خوبی ها و ارزش ها را به شما پیشنهاد می نماید و خوبان جامعه را در نظر شما كوچك و ناپاكان را در نظر شما بزرگ جلوه می دهد ، بدانید كه دیو صفتی سفاك و شیطان مسلكی بی باك با خدعه و حیله و مكر و فریب ، خود را به شما دوست و رفیق می نمایاند ، در این حال بر شماست كه هرگز با او طرح دوستی نریزید و باب رفاقت باز نكنید و زمینه معاشرت فراهم نیاورید و در این زمینه از داستان اسفناك و عبرت آموز عقبهٔ بن ابی معیط ـ كه در آیات ۲۷ تا ۲۹ سوره فرقان به آن اشارت شده است ـ پند گرفته ، خود را از چنگال آن گرگ بی رحم برهانید .

داستان تأسف بارعقبهٔ بن ابی معیط عقبه از مشركین و بت پرستان مكه بود و با هم كیشان خود رفاقت تنگاتنگ داشت . از دوستان نزدیك او اُبیّ بن خلف بود كه در سفر و حضر و در هر رفت و آمد و در هر كوی و برزن و در هر مجلسی با یكدیگر بودند ، رفیقی كه در شیطان مسلكی و دیو صفتی كم نظیر بود !عقبه از یك سفر تجارتی بازگشت و عده ای از بزرگان و اشراف مكه از جمله پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) را به مهمانی دعوت كرد كه در آن مهمانی به علتی دوستش ـ اُبیّ بن خلف ـ حاضر نبود .

هنگامی كه مهمانان سر سفره حاضر شدند و دست به غذا بردند عقبه دید رسول خدا (صلی الله علیه وآله) از خوردن غذا امتناع دارد ، سبب را پرسید ، حضرت فرمود : من از طعام تو نمی خورم مگر اینكه به وحدانیت خدا و رسالت من شهادت دهی و به دایره اسلام و مسلمانی درآیی تا درهای رحمت حق و درهای بهشت به رویت باز شود .

عقبه با كمال میل شهادتین را به زبان جاری كرد و پیامبر (صلی الله علیه وآله) هم از غذای او تناول فرمود .

عقبه هنگامی كه پس از پایان میهمانی نزد رفیق شیطان مسلك و بت پرستش رفت ، با ملامت و سرزنش اُبیّ بن خلف روبه رو شد و از سوی اُبیّ مورد شماتت قرار گرفت كه چرا آیین خود را رها كرده ، به آیین محمد گرویدی ؟

داستانش را در اسلام آوردنش بیان كرد ، اُبیّ با كمال وقاحت به او گفت : من از تو خوشنود و دل خوش نمی شوم مگر اینكه به تكذیب محمد برخیزی ! !

عقبه بدبخت و تیره روز كه نخواست این دشمن غدار دوست نما را از خود براند و سعادت به دست آورده را حفظ كند و ز راه جهنم به راه بهشت برود ، برای خوش آمد آن نابكار به سوی پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) رفته ، با كمال بی شرمی آب دهان به صورت پیامبر (صلی الله علیه وآله) انداخت كه آب دهانش با دو شقه شدن به صورت مبارك رسول حق (صلی الله علیه وآله) جاری شد و آن چهره ملكوتی را تحت تأثیر قرار داد ، حضرت زنده بودن عقبه را تا پیش از هجرت خود خبر داد و به او گفت : چون از مكه بیرون آیی به شمشیر انتقام حق به قتل می رسی ، پیش بینی آن حضرت در جنگ بدر تحقق یاقت ، عقبه در جنگ بدر به جهنم واصل شد و اُبیّ بن خلف ـ دوست نابابش ـ در احد به قتل رسید.

آیات ۲۷ ـ ۲۹ سوره فرقان جهت دلداری و تسلیت به پیامبر (صلی الله علیه وآله) بیان و سرنوشت شوم انسان پلیدی كه در دنیا دچار دوست و رفیق گمراه و گمراه كننده و شیطان مسلك شد ، نازل گردید .

وَیَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَی یَدَیْهِ یَقُولُ یَالَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلاً * یَا وَیْلَتَی لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلاَناً خَلِیلاً * لَقَدْ أَضَلَّنِی عَنِ الذِّكْرِ بَعْدَ إِذْ جَاءَنِی وَكَانَ الشَّیْطَانُ لِلاِْنسَانِ خَذُولاً (۲)

و روزی كه ستمكار ، دو دست خود را از شدت اندوه و حسرت به دندان می گزدو می گوید : ای كاش همراه این پیامبر راهی به سوی حق برمی گرفتم ، * ای وای ، كاش من فلانی را كه سبب بدبختی من شد به دوستی نمی گرفتم ، * بی تردید مرا از قرآن پس از آنكه برایم آمد گمراه كرد . و شیطان همواره انسان را پس از گمراه كردنش تنها و غریب در وادی هلاكتوامی گذارد .

آری ; همنشین بد به فرموده حق شیطان است و شیطان بی تردید دشمن انسان است و پس از آن كه به انسان خسارت و زیان غیر قابل جبران وارد ساخت ، او را در حیرت و سرگردانی و اسیر دست انواع طوفان ها و بلاها در دنیا و به چنگال عذاب ابد در آخرت ، وامی گذارد .

وَكَانَ الشَّیْطَانُ لِلاِْنسَانِ خَذُولاً (۳)

و شیطان همواره انسان را پس از گمراه كردنش تنها و غریب در وادی هلاكتوامی گذارد .

رفیق و همنشین آن نیست كه بر عیوب و نواقص و خلأهای معنوی انسان بیفزاید و چون آتشی خطرناك به خرمن ارزش های انسان و كرامت و شرافتش بیفتد ، دوست حقیقی و رفیق واقعی كسی است كه از عیوب آدمی بكاهد و نقایص انسان را برطرف سازد و خلأهای معنوی و روحی دوست خود را جبران كند .

امام صادق (علیه السلام) درباره محبوب ترین همنشین می فرماید :

« أحَبُّ إخوَانی إلَیَّ مَنْ أهْدی إلیَّ عُیُوبی » (۴)

محبوب ترین برادرانم نسبت به من كسی است كه مرا به سوی عیوبم راهنمایی كند .

انسان با انصاف و خواهان خوشبختی هنگامی كه از طرف همنشینی دلسوز به عیوبش راهنمایی شود ، بی تردید در مقام رفع عیوب خود برمی آید و با كمك همنشین با كرامتش به مقامات انسانی عروج می كند .

ای غزالی گریزم از یاری*** كه اگر بد كنم ، نكو گوید

مخلص آن شوم كه عیبم را *** هم چو آیینه رو برو گوید

نه كه چون شانه با هزار زبان *** پشت سر رفته مو به مو گوید

رفیق ومعاشری كه از ایمان و اخلاق و عمل صالح تهی است و به همین سبب از فتوت و جوانمردی و فضیلت و كرامت بی بهره است ، آتشی است كه درخت وجود را با همه شاخ و برگش می سوزاند و نهایتاً انسان را در دنیا از ارزش ها دور می كند و او را به خواری و ذلت می نشاند و دریایی از اندوه و غصه و تأسف و پشیمانی را برای او بر جا می نهد و دوستی و معاشرتش سبب می شود كه انسان در آخرت هم به عذاب الیم دچار شود و در دوزخ كه برای بدكاران جایگاهی ابدی است ، با دیدن رفیق ناجنس و چهره ای كه او را به عذاب جاوید دچار كرده است عذاب مضاعف بچشد.

۱ـ بقره(۲): ۲۳۳

۲ـ فرقان: ۲۹

۳ـ فرقان: ۲۹

۴ـ کافی: ۲/۶۳۹

۱ـ مجادله: ۲۲

۲ـ ممتحنه: ۶

۳ـ وسائل الشیعه: ۱۶/۲۶۷

۴ـ مستدرک: ۸/۳۲۷

۵ـ وسائل الشیعه: ۱۶/۲۶۵

۶ـ بحارالانوار: ۷۱/۱۹۹

۷ـ امالی صدوق /۴۷۸

۸ـ بحارالانوار: ۷۱/۱۹۷