زن, ورزش و تندرستی

بیماری های قلبی را می توان از نقطه نظر ورزشی به دو گروه تقسیم کرد آنهایی که قابل پیشگیری و درمان هستند و آنهایی که قابل پیشگیری و درمان های طبیعی نیستند

بیماری‌های قلبی را می‌توان از نقطه نظر ورزشی به دو گروه تقسیم کرد: آنهایی که قابل پیشگیری و درمان هستند و آنهایی که قابل پیشگیری و درمان‌های طبیعی نیستند.

از بیماری‌های قلبی قابل پیشگیری می‌توان به بیماری شریان کرونری، سکته‌های قلبی و فشار خون اشاره کرد.

ورزش علاوه بر پیشگیری از بیماری شریان کرونری و فشار خون، برای درمان نیز مؤثر است. تمرین ورزشی کارآیی قلبی را بهبود می‌بخشد و به همراه دیگر راه‌های درمانی مانند استفاده از دارو، تغییرات رژیم غذایی و ترک سیگار ممکن است از تصلب شرایین جلوگیری کند یا روند آن را معکوس سازد.

اگرچه در ۲۵ سال اخیر به طور یکنواخت مرگ و میر ناشی از بیماری شریان کرونری کاهش یافته اما شیوع این بیماری برای زنان و مردان افزایش داشته است. بنابراین مقابله با این بیماری همچنان گیج‌کننده باقی مانده است. بیماری شریان کرونری در واقع به خاطر شیوه زندگی به وجود می‌آید و با عواملی مثل رژیم غذایی پرچرب، بی‌تحرکی، کشیدن سیگار، چاقی و فشارهای روانی زیاد، تشدید می‌شود. روش‌های درمانی مثل دارو درمانی، جراحی انشعابی شریان کرونری و آنژیوپلاستی نمی‌توانند علت اصلی این بیماری را از بین ببرند و فقط تغییر در روش زندگی می‌توانند این کار را انجام دهد.

با توجه به شدت بیماری یا عوامل تهدید کننده آن، توصیه‌های تمرینی گوناگونی وجود دارد اما قانون اصلی چه برای درمان و چه برای پیشگیری این موضوع مهم است: ارزیابی فیزیولوژیکی باید با ورزش ملایم همراه شود و بیشتر بیماران باید سه بار در هفته تمرین‌های هوازی ملایم داشته باشند که مدت آن حداقل ۲۰ تا ۳۰ دقیقه طول بکشد.

تمرین ورزشی علاوه بر افرادی که در معرض خطر ابتلا به بیماری قلبی هستند (یعنی افرادی که نشانه‌هایی از نارسایی قلبی ندارند اما دارای چندین عامل تهدید‌کننده، بیماری قلبی هستند)، برای آنهایی که حمله قلبی داشته‌اند یا تحت عمل جراحی بای‌پس یا آنژیوگرافی قرار گرفته‌اند، نیز مؤثر است. درمان‌های غیر دارویی مانند ورزش و تغذیه قدم اول پیشگیری و درمان فشار خون خفیف و بدون عارضه است و اثر کمتری را در درمان شکل متوسط تا شدید بیماری دارد اما این به آن معنی نیست که مصونیت کامل آنها از چنین بیماری‌هایی تضمین شود. زندگی پراسترس امروزی و وارد شدن زنان در مشاغل اجتماعی و سیاسی آنها را نیز به مقدار قابل توجهی مستعد روبرویی با چنین بیماری‌هایی کرده است. زنان کارمندی که بیش از حد، مشغول کارهای پر دغدغه هستند و چندین عامل دیگر تهدیدکننده مانند سابقه خانوادگی، استفاده از قرص ضد بارداری، کشیدن سیگار و چاقی را نیز به همراه دارند، باید توجه خاصی به احتمال وقوع این نوع بیماری‌ها داشته باشند. اگر چنین افرادی شیوه زندگی بی‌تحرک را دنبال کنند باید خیلی زود منتظر عواقب جبران‌ناپذیر بیماری شریان کرونری و سکته قلبی باشند.

● انواع بیماری‌های قلبی

بیماری‌های قلبی را می‌توان به انواع زیر تقسیم کرد:

۱) نارسایی‌های مربوط به عروقی که خود قلب را تغذیه می‌کنند (مانند سکته قلبی)

۲) بیماری‌های دریچه‌ای قلب و نارسایی قلبی (مانند تنگی دریچه میترال یا دولتی، گشادی دریچه آئورت)

۳) بیماری‌های مادرزادی قلب (مانند وجود سوراخ در دیواره بین دو بطن یا دو دهلیز)

۴) افزایش فشار خون

براساس شواهد موجود، ورزش عمدتاً در پیشگیری و درمان بیماری‌های عروق قلب مؤثر است و بیشتر در این مورد توصیه می‌شود اما علی‌رغم اینکه گزارش شده ورزش و فعالیت بدنی، بیشتر در پیشگیری از بیماری‌های عروق قلب نقش دارد. برای بیماری‌های دریچه‌ای و مادرزادی قلب فعالیت‌های تحت کنترل و سبک توصیه می‌شود البته در بعضی موارد ورزش برای آنها ممنوعیت دارد.

● عوامل تشدیدکننده بروز سکته قلبی

مهمترین عوامل تشدیدکننده زمینه بروز سکته قلبی عبارتند از:

۱) افزایش چربی‌های خون

۲) افزایش فشار خون

۳) کشیدن سیگار

۴) بیماری دیابت

۵) جنسیت (مرد بودن)

۶) چاقی

۷) قرص ضد بارداری

۸) الکل

۹) سن بالا

۱۰) سابقه خانوادگی

۱۱) شیوه زندگی بی‌تحرک

۱۲) استرس

● افزایش کلسترول

افزایش چربی خون به تغییر در کیفیت و کمیت چربی‌های سرم اطلاق می‌شود که ممکن است در اثر تغییر در متابولیسم لیپورپروتیین‌ها یا به علت اختلال سیستم‌ها و اندام‌های مختلف که در میزان چربی‌های سرم مؤثرند ایجاد شود. افزایش چربی‌های خون همراه با اترواسکلروز عروق محیطی و کرونری هستند. بدین ترتیب، سطح کلسترول و تری‌گلیسرید (چربی‌های اشباع شده) اضافی خون با امراض کرونر قلب رابطه نزدیکی دارند.

● استعمال دخانیات

هر اندازه تعداد سیگارهایی که در یک روز مصرف می‌شود بیشتر و هر قدر مدت زمان سیگار کشیدن طولانی‌تر باشد، عوامل تهدیدکننده امراض کرونر قلب و سرطان ریه بیشتر است. در افراد معتاد به سیگار، امکان پیدایش نارسایی‌های قلبی ۳ برابر افراد عادی است. کشیدن سیگار امکان ابتلا به بیماری عروق قلبی را تا ۳ برابر افزایش می‌دهد.

● افزایش فشار خون

هرگاه فشار سیستولیک از ۱۶۰ میلیمتر جیوه و فشار دیاستولیک از ۹۰ میلیمتر جیوه بیشتر باشد نشان‌دهنده پرفشار خونی است. فردی با فشار خون سیستولی بیش از ۱۵۰ میلیمتر جیوه دارای دو برابر امراض تهدیدکننده کرونر قلب نسبت به فردی که دارای فشار خون سیستولی کمتر از ۱۲۰ میلیمتر جیوه است، می‌باشد.

● سن

معمولاً هر قدر سن شما بیشتر باشد عوامل تهدیدکننده سکته قلبی در شما بیشتر است. برای مثال، بین سنین ۲۵ تا ۳۴، میزان تلفات ناشی از سکته قلبی ۱۰ نفر در هر ۱۰۰ هزار نفر مرد سفیدپوست، در سن ۵۵ تا ۶۴ این رقم به صد برابر افزایش یافته، یعنی نزدیک به ۱۰۰۰ نفر در ۱۰۰ هزار نفر است. شاید به نظر برسد که بروز عوارض قلبی در سنین پیری و کهنسالی است، در حالی که آمار و ارقام حاکی از این است که بروز اختلالات قلبی به طور متوسط در سنین ۲۲ سالگی دیده شده و میزان آن حتی در کشورهای پیشرفته سال به سال رو به افزایش است.

● چاقی

عوامل تهدیدکننده سکته قلبی با زیاد شدن نسبت چربی بدن افزایش پیدا می‌کند. شواهد پژوهشی نشان داده است افرادی که ۲۰ درصد وزن بدنشان و بیشتر، چربی داشتند ۵/۲ برابر بیشتر از افرادی با وزن متوسط یا کمتر از متوسط، دچار مرگ و میر ناشی از بیماری‌های قلبی و عروقی بودند. به خاطر داشته باشید که شایع‌ترین علت چاقی، عدم تمرین‌های ورزشی است. شاید چاقی به تنهایی عامل اصلی نباشد اما وقتی با عدم کنترل رژیم غذایی همراه باشد که اغلب چنین است، امکان دارد باعث بروز بیماری عروق قلبی شود.

● جنسیت

از نقطه نظر علم پزشکی، حداقل تا سن ۴۰ سالگی زنان نسبت به مردان کمتر دچار نارسایی قلب و عروق می‌شوند. بیماری‌های قلبی در میان زنان سنین باروری نادر است.

تحقیقات نشان داده که وجود هورمون استروژن که یک هورمون جنسی ظهور صفات زنانه است، سکته‌های قلبی و مرگ و میرهای ناگهانی را در زنان نسبت به مردان کاهش می‌دهد. بروز امراض کرونر قلب در مردان جوان بیشتر از زنان جوان است. برای مثال میزان مرگ و میر مردان سفیدپوست ۳۵ تا ۴۴ سال ۶ برابر زنان سفیدپوست همسال آنها است.

● اثرات ورزش

ورزش و تحرک بدنی در تقویت قلب و جلوگیری از بیمار شدن آن اثرات زیادی دارد که از جمله آنها می‌توان موراد زیر را برشمرد:

● عروق خونی

۱) رگ‌های فرعی و مویرگ‌هایی که خون را به بافت‌های قلب می‌رسانند تقویت می‌شوند. در حال حاضر مطالعاتی که مستقیماً تأییدکننده تأثیر تمرین‌های ورزشی بر افزایش عروقی شدن جانبی قلب باشد، چندان زیاد نیست. در واقع اغلب این تحقیقات به طور غیر مستقیم بر عروقی شدن جانبی قلب توسط تمرین صحه می‌گذارند. البته در مطالعه‌ای روی انسان نشان داده شده که در دو نفر از ۶ نفر مریض کرونر قلب عروقی شدن جانبی صورت گرفته است. گسترش گردش خون در عروق عضله قلب به این معنی است که هر تار این عضله به وسیله تعداد بیشتری مویرگ خونی تغذیه می‌شود و اگر یکی از مویرگ‌ها مسدود شد، تار عضلانی قلب مبتلا به نارسایی اکسیژن و مواد غذایی نخواهد شد.

۲) هیچ تحقیقی تاکنون، افزایش اندازه عروق در انسان را نشان نداده است. هرچند مطالعات نمونه‌برداری روی کلارنس دمار قهرمان معروف دوی ماراتن نشان داد که اندازه شریان‌های کرونر نام برده دو تا سه برابر اندازه معمولی بوده است. از آنجایی که این ورزشکار به طور منظم تا سن ۶۹ سالگی در مسابقات ماراتن شرکت داشته است، می‌توان چنین استناد کرد که حجیم بودن عروق کرونر مربوط به تمرین‌های منظم ورزشی نامبرده است. این واقعیت که توارث نیز ممکن است در این موضوع تأثیر داشته باشد را نباید از نظر دور داشت. بحث در رابطه فعالیت بدنی با بیماری عروق قلبی بیشتر روی فعالیت‌هایی تاکید دارد که دراز مدت و منظم انجام شوند.

تنظیم برای تبیان: رضا سیگاری