فرانكلین لوئیس و مولوی

در میان انگلیسی زبانان شیفته ادب و عرفان فارسی به دانشمندان مولوی دوستی بر می خوریم كه سنش هنوز به چهل و پنج نرسیده است و باید برای تحقیقات آینده پیرامون ادب فارسی, خاصه معرفی شایسته و عالمانه مولانا جلال الدین به غربیان و آمریكاییان امید فراوان به او بست

پس از رینولد الین نیكلسون فقید(۲۷ اوت ۱۹۴۵- ۱۸ اوت ۱۸۶۸) (۱) و آثار گرانقدری كه در زمینه عرفان و ادب فارسی، خاصه با تصحیح و شرح مثنوی مولانا جلال الدین بلخی، به فرهنگ ما تقدیم كرد، و پس از شادروان آنه ماری شیمل(ژانویه ۲۰۰۳ – آوریل ۱۹۲۲)(۲) و تحقیقات عشق آمیزی كه از او درباره ی تصوف اسلامی و بزرگان ادب و عرفان فارسی، خاصه مولانا جلال الدین بلخی، به یادگار ماند، امروز در میان محققان و دانشمندان انگلیسی زبان نام پرفسور ویلیام چیتیك(۱۹۴۳) از همه مشهورتر است. چیتیك از جمله دیگر آثار خود، درباره ی مولانا جلال الدین بلخی نیز تحقیقات ارزنده ای منتشر ساخته است، اما چنین به نظر می رسد كه عنایت او به حكمت و فلسفه بیش از عرفان عاشقانه مولاناست. وقتی به آثار ارجمند و پرمایه ای كه چیتیك درباره ی ابن عربی منتشر ساخته است نظر می كنیم و آنها را با تتبعاتی كه درباره ی مولانا به عمل آورده مقایسه می كنیم، ناگزیر او را به عنوان عربی شناسی می بینیم كه به مولانای بلخ نیز گوشه چشمی دارد. دكتر چیتیك، با آنكه بی شك از نام آوران انگلیسی زبان روزگار ما در زمینه فلسفه و عرفان اسلامی است، در دوره لیسانس، تاریخ می خواند و از دانشگاه تهران(بخش دانشجویان خارجی) دكترای ادبیات فارسی می گیرد، اما موضوع دانشنامه دكتری خود را فلسفه و معارف اسلامی انتخاب می كند و به تصحیح كتاب نقد النصوص جامی می پردازد كه با پیشگفتار استاد سید جلال الدین آشتیانی شارح كبیر ملاصدرا و ابن عربی انتشار می یابد. (۳)

فرانكلین دین لوئیس(Franklin Dean Lewis)

و اما از او كه بگذریم، در میان انگلیسی زبانان شیفته ادب و عرفان فارسی به دانشمندان مولوی دوستی بر می خوریم كه سنش هنوز به چهل و پنج نرسیده است و باید برای تحقیقات آینده پیرامون ادب فارسی، خاصه معرفی شایسته و عالمانه مولانا جلال الدین به غربیان و آمریكاییان امید فراوان به او بست. از این جهت بر خوانندگان آمریكایی آثار مولانا انگشت تأكید می گذارم كه كالمن باركس (coleman Barks) استاد بازنشسته رشته ی ادبیات انگلیسی دانشگاه جورجیای آمریكا، ودی پك چوپرا (Deepak Chopra) پزشك هندی الاصل آمریكا نشین، و امثال كمتر معروف آنان، شعرهایی به نام مولانا در آن قاره ۲۵۰ میلیون نفری منتشر می سازند. (۴) و صد البته به دست دیگر مردمان انگلیسی زبان بریتانیایی و استرالیایی هم می رسد، كه چهره ای آمریكایی از مولانای ایرانی ما در ذهن آنان مجسم می سازد و با فرهنگ بی قید و بند آمریكایی بیشتر سازگاری دارد تا با معارف اسلامی و فرهنگ ایرانی مولانا جلال الدین، هر چند كه موجب افزونی فراوان شهرت مولانا و نام ایران در غرب شده است با كمال تأسف، رنگ و بوی عرفان اسلامی و ایرانی ندارد ـ انگار كه مولانا آمریكایی بوده، در همین اواخر قرن بیستم در دل نیویورك به دنیا آمده، و در مكتب دكتر باركس و دگتر چوپرا و امثالهم تربیت شده است. عیب بزرگ كار در این است كه این گونه افراد در حالی اشعار مولانا را به گمان خود به انگلیسی ترجمه می كنند كه نه علوم اسلامی می دانند و نه ادبیات فارسی می شناسند. خطر بزرگ تری كه از این گونه ترجمه های ناشیانه ما را تهدید می كند ترجمه های آینده ای است كه بی تردید اهالی زبانهای دیگر مانند فرانسویها، آلمانیها، سویسی ها و غیره از روی نوشته های انگلیسی اینان به زودی روانه بازار اروپا خواهند كرد و ما در این سوی كره زمین، در زادگاه مولانا، شادمان از این خیال كه شعرهای او در آمریكا هفتصد ـ هشتصد هزار به فروش رفته و پرخواننده ترین كتاب فلان سال در آمریكا بوده است.

این است كه وقتی با محققی پرشور و مستعد و برخوردار از نیروی شگرف جوانی رو به رو می شویم و او را دارای استعداد، نبوغ سرشار، علاقه و پشتكار فراوان می یابیم كه در میان مردمان آسایش طلب آن قاره ی صنعت پرور سرمایه خیز، با تحمل مشقات زندگی دانشگاهی و دانش پژوهی، عمر را در راه گسترش زبان و ادبیات فارسی به قدم صدق و ارادت طی می كند، باید با كمال فروتنی خوش آمدش گوییم، آفرینش بخوانیم، او را از قبیله خود بدانیم و دست كم وسایل تحقیق را در اختیارش گذاریم ـ اینها توقعات گزافی نیست.

دكتر فرانكلین دین لوئیس، از آغاز دوره ی لیسانس او حساب كنیم، بیست و پنج سال از زندگانی خود را صرف آموختن زبان و ادبیات فارسی كرده؛ بیش از هفت سال است كه به تدریس زبان و ادبیات فارسی مشغول است، و نكته شایان توجه در زندگی علمی او همین است كه در سراسر دوران تحصیل و تدریس سی و دو ساله خود با زبان و ادبیات فارسی و لوازم آن از قبیل زبان و ادبیات عربی و علوم اسلامی زیسته و همه تحقیقات او منحصر به همین رشته وسیع بوده، بنابراین از او دانشمندی توانا در رشته ادب فارسی آفریده است؛ پایان نامه دكتری فرانكلین لوئیس درباره ی سنایی و پیدایش غزل فارسی است كه جایزه بنیاد تحقیقات ایرانی را نصیب وی ساخت؛ مقالاتش درباره حافظ و رندی،‌حافظ و موسیقی و گلستان سعدی در دائرهٔالمعارف ایرانیكا چاپ شده است؛ مهم ترین كتابش درباره مولانا جلال الدین جایزه انجمن دوستی بریتانیا و كویت را به دست آورد؛ و اینها همه از توانمندی او در زمینه تحقیقات مربوط به ادب فارسی خبر می دهد.

فرانكلین آموختن زبان و ادبیات فارسی را در سطح دانشگاه از بركلی (Berkeley) گروه مطالعات خاور نزدیك، آغاز كرد و قبل از آنكه در سال ۱۹۸۳ دوره كارشناسی را در آنجا به پایان برساند، دو سال (۲- ۱۹۸۱) در دانشگاه لیدز انگلستان به تحصیل زبان و ادبیات عرب ادامه داد. سپس به دانشگاه شیكاگو، گروه زبان و تمدنهای خاور نزدیك، رفت و در سال ۱۹۹۵ در رشته زبان و ادبیات فارسی به اخذ درجه دكتری نائل آمد و تا دو سال در همانجا به تدریس زبان و ادبیات فارسی پرداخت. او اكنون دانشیار تمام وقت زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اموری (Emory University) است كه در شهر آتلانتای ایالت جورجیای آمریكا قرار دارد. دكتر حشمت مؤید، دكتر ژاله ی پیر نظر، دكتر محمود امید سالار، دكتر حسن جوادی، پرفسور حامد الگار، ژوزف زیدان، پروفسور ایرالاپیدوس، پروفسور یونگ، و پروفسور فقید فضل الرحمان در شمار مشهورترین استادانی بوده اند كه فرانكلین دین لوئیس از آنان ادب فارسی و عربی و علوم اسلامی آموخته است.

مولانا دیروز تا امروز، شرق تا غرب (۵)

فرانكلین لوئیس در دهه ۱۹۷۰ در كالیفرنیای جنوبی با اندیشه های لاهوتی مولانا آشنا می شود و به او دل می بازد. تحقیقات براون، نیكلسون و آربری را درباره ی او مطالعه می كند و طی دوران تحصیلات دانشگاهی خود، پس از آشنایی با زبان و ادب فارسی، آثار مولانا را به زبان فارسی می خواند. رفته رفته با كمال شگفتی متوجه

می شود كه فرهنگ عامیانه ی مردم پیام آسمانی این عارف عاشق الهی را تغییر داده و آن را در بازار كتاب مشتری سالار آمریكا تا حد نازل ترین معیارهای فرهنگ غیر مذهبی امروز آن دیار پایین آورده است.

بنابراین تصمیم می گیرد محققانه و جامع درباره مولانا تألیف كند. به نظر او دانشمندان پیشین به جنبه تاریخی زندگانی مولانا توجه كامل نكرده اند و از آن به سرعت گذشته اند. از این رو، تحقیقات خود را بر شناختن مولانا از منظر واقعیات تاریخی معطوف می سازد و ثمره تلاشهای چند ساله خود را در كتابی به نام مولانا، دیروز تا امروز، شرق تا غرب(Rumjpast And Prsent East And West) می گنجاند.

---