۲۴ اردیبهشت ـ ۱۴ می ـ روزی كه غازان خان مغول درگذشت - ریشه های فساد اداری ایران

غازان خان ایلخان مغول كه ۹ سال بر ایران حكومت كرد یازدهم ماه مه سال ۱۳۰۴ میلادی (شوال ۷۰۳) در نزدیكی قزوین درگذشت و در شنب غازان در تبریز در گوری كه از پیش ساخته بود و عمارت و گنبدی …

غازان خان ایلخان مغول كه ۹ سال بر ایران حكومت كرد یازدهم ماه مه سال ۱۳۰۴ میلادی (شوال ۷۰۳) در نزدیكی قزوین درگذشت و در شنب غازان در تبریز در گوری كه از پیش ساخته بود و عمارت و گنبدی بلند و مستحكم دارد مدفون شد. غازان پسر ارغون خان، با این كه مادرش مسیحی و پدرش بودایی بود مسلمان شده و نام محمود بر خود نهاده بود. برادر او اولجایتو (محمد خدابنده) نیز با او مسلمان شده بود. غازان نخستین ایلخان مغول بود كه در سال ۱۲۹۲ میلادی به اسلام گرویده بود. وی پس از نشستن برجای پدر، رفتاری بسیار سخت با مسیحیان، بودائیان و پیروان ادیان دیگر در پیش گرفته بود و چون سنی بود نسبت به شیعیان هم بدرفتاری می كرد.

با وجود این، به خاطر زر و زمین به جنگ سلطان مسلمان مصر و سوریه كه در اسلامخواهی مشهور عالم بود شتافت ولی پس از چند نبرد، سرانجام در جنگ «مرج الصفر» از مصریان شكست خورد و با دادن تلفات سنگین عقب نشینی كرد. اندوه این شكست وی را كه به تبریز، مركز حكومتش رفته بود بیمار كرد. با وجود این بیماری، غازان خان برنامه دیدارهای خود از چند نقطه ازجمله ساوه و ری را انجام داد لكن در بازگشت به سوی تبریز در نزدیكی قزوین درگذشت.

در دوران سلطه ایلخانان بر ایران كه هشت دهه طول كشید رشوه، فساد مالی و اداری، ظلم به ضعفاء، تبعیض، دسیسه، توطئه و قتل چنان دستگاه حكومت را فرا گرفته بود كه قرن ها برای این ملت به ارث باقی مانده بود. امور دولتی و قضایی از حساب و كتاب خارج شده بود و چون ایلخانان جز سه چهارتای آخری بر زبان فارسی مسلط نبودند ارسال عریضه و دادخواست هم سودی نداشت.

در آن دوران، ندانمكاری حد و مرز نداشت. غازان خان در آغاز كار تلاش بسیار كرد تا به وضعیت سر و سامان دهد كه كوشش او به سبب عمق فساد مالی و اداری در سازمانهای اداری (دیوانی) و لشكری و قضایی، پیشرفتی نداشت و حتی بروات ایلخان هم نكول می شد. در سال آخر، غازان خان نیز به خیل بذل و بخشش كنندگان از بیت المال پیوست و خزانه تهی شد. كار فساد مالی به جایی كشیده بود كه یك خرید كوچك دولتی را چند بار به حساب خزانه می گذاشتند. همین دوران كوتاه، ایران را چنان به عقب برد كه دیگر نتوانست كمر راست كند و به حالت عادی بازگردد.