زندگی بدون طحال نیز جریان دارد

طحال یکی از اعضای داخلی بدن ماست که درون شکم قرار دارد. نام فارسی‌اش سپرز است. شاید شنیده باشید که بعضی‌ها می‌گویند اسب‌ها چون جسارت و شتاب و تندی دارند، طحال ندارند. اما دامپزشکان …

طحال یکی از اعضای داخلی بدن ماست که درون شکم قرار دارد. نام فارسی‌اش سپرز است. شاید شنیده باشید که بعضی‌ها می‌گویند اسب‌ها چون جسارت و شتاب و تندی دارند، طحال ندارند. اما دامپزشکان می‌گویند این باور، پایه و اساس علمی ندارد. به هر حال، اسب‌ها طحال داشته باشند یا نداشته باشند، ما انسان‌ها همگی طحال داریم و طحال‌مان هم فعال است اما مساله این است که برداشتن طحال، زندگی ما را تعطیل نمی‌کند. این هفته با طحال بیشتر آشنا می‌شویم...

شناسنامه طحال

طحال یک عضو داخل شکمی با ابعاد تقریبی دوازه در هشت سانتی‌متر است که به‌طور طبیعی در سمت چپ قسمت فوقانی شکم، درکنار معده و بالای کلیه چپ قرار گرفته است. طحال کاملا توسط دنده تحتانی قفسه‌سینه محافظت می‌شود و در حالت طبیعی، اگر اندازه نرمال داشته باشد، نمی‌توان آن را از طریق جدار شکم لمس کرد.

وزن طحال، در بزرگسالان ۷۵ تا ۱۵۰ گرم است و درهر دقیقه، حدودا ۳۰۰ میلی‌لیترخون از آن عبور می‌کند بنابراین یک بافت کاملا پرخون محسوب می‌شود. طحال در دوران‌های مختلف زندگی وظایف کاملا متفاوتی را بر عهده می‌گیرد. در دوران جنینی و در ماه‌های پنجم تا هشتم بارداری، طحال به عنوان یک مرکز خون‌ساز عمل می‌کند و گلبول‌های سفید و قرمز خون را می‌سازد. پس از تولد، با انتقال مراکز خون‌سازی به مغز استخوان، این فعالیت طحال خاموش می‌شود. در عین حال، قابلیت تبدیل به بافت‌های خون‌ساز همواره در طحال باقی می‌ماند و در برخی بیماری‌ها که با درگیرکردن مغز استخوان، باعث مهار ساختن سلول‌های خونی می‌شوند، سلول‌های طحال مجددا شروع به فعالیت خون‌سازی می‌کنند. این فعالیت، معمولا فاقد ارزش بالینی است و تنها موجب بزرگ شدن بیش از حد طحال و بروز عوارض ناشی از آن می‌شود.

شرح وظایف طحال

در دوران پس از تولد و در سنین کودکی، طحال، منبع عمده و محل استقرار سلول‌های لنفوسیت B محسوب می‌شود و نقش مهمی را در پاسخ‌های ایمنی بدن ایفا می‌کند. لنفوسیت‌های B که در طحال استقرار یافته‌اند، در پاسخ به میکروب‌ها و عوامل خارجی، شروع به ترشح پادتن یا آنتی بادی می‌کنند.سلول‌های ماکروفاژی که در طحال استقرار یافته‌اند، نقش پاک‌کننده خون از سلول‌های غیر طبیعی را بر عهده دارند. گلبول‌های قرمز دارای اشکال غیر طبیعی یا آنهایی که بیش از اندازه پیر شده‌اند و همچنین پلاکت‌های غیر طبیعی، توسط طحال از گردش خون برداشته می‌شوند. در هر روز، ۲۰ میلی‌لیتر گلبول‌های قرمز فرسوده توسط طحال جمع‌آوری و از گردش خون خارج می‌شوند. به طور طبیعی، یک‌سوم از کل پلاکت‌های بدن، در طحال ذخیره شده‌اند و در موارد لزوم، می‌توانند به گردش خون وارد شوند.

بودن یا نبودن طحال چه فرقی می‌کند؟

با وجود کارکردهایی که به طحال نسبت داده شد، فعالیت‌های این عضو در بالغان، توسط اعضای دیگر، نظیر کبد و مغز استخوان هم قابل انجام است بنابراین، برداشتن طحال در بالغان، معمولا عارضه عمده‌ای ایجاد نمی‌کند. در کودکان، با توجه به نقش طحال در پیدایش پاسخ‌های ایمنی، برداشتن طحال باید با دقت و وسواس بیشتری صورت گیرد زیرا حذف این عضو در سنین پایین، با کاستن از توانایی ساخت آنتی‌بادی در بدن، موجب استعداد ابتلا به برخی عفونت‌های خاص می‌شوند.

دکتر هومن خلیقی