اشتباه فیلسوف در باب ماهیت شناخت

اسپینوزا با زبانی ساده و نغز می‌گوید: «نخندید، گریه نکنید، بیزار نباشید، بلکه بفهمید...» اما آیا با فهمیدن در تحلیل نهایی چیزی جز همان شکلی از سه عمل فوق است که برای ما یکجا محسوس …

اسپینوزا با زبانی ساده و نغز می‌گوید: «نخندید، گریه نکنید، بیزار نباشید، بلکه بفهمید...» اما آیا با فهمیدن در تحلیل نهایی چیزی جز همان شکلی از سه عمل فوق است که برای ما یکجا محسوس می‌گردند؟ آیا چیزی جز نتیجه انگیزه‌های متناقض خندیدن، گلایه کردن و نفرین کردن است؟ برای آنکه شناخت امکانپذیر گردد، ابتدا باید هر یک از این انگیزه‌ها عقیده نسبی خود درباره رویداد یا چیز شناختی را ابراز کنند و سپس میان این نگرش‌های نسبی جدالی درگیرد و این جدال سرانجام بتواند تعادل و سازش از این سه انگیزه ایجاد کند و هر کدام از طریق نوعی عدالت و قرارداد سهم خود را به دست آورند.

این تعادل و قرارداد به آنها امکان می‌دهد که همه باقی بمانند و درعین حال متقابلاً حق داشته باشند. ما، که فقط از آخرین مراحل این فرایند طولانی، یعنی سازش و تنظیم جدال، آگاه می‌شویم، از این روی ما فکر می‌کنیم که فهمیدن چیزی صلح‌جویانه، عادلانه، خوب و اساساً مغایر با آن انگیزه‌هاست؛ در حالی که فهمیدن مطلق، تا مدت‌های طولانی فقط به معنی اندیشه آگاهانه بود و تازه اکنون است که ما حقیقت را دریافته‌ایم، این حقیقت آن است که ما فهمیده‌ایم بخش اعظم فعالیت فکری ما، بی‌خبر از ما و ناآگاهانه، رخ می‌دهد. اما من فکر می‌کنم که انگیزه‌هایی که در جدال فوق نقش دارند کاملاً واقفند که خود را برای یکدیگر محسوس سازند و متقابلاً به یکدیگر لطمه وارد کنند.

شاید خستگی ناگهانی تمام متفکران از همین جا ناشی شود (همانند خستگی سرباز در میدان جنگ). آری در اعماق وجود ما قهرمانی نهفته است. اما، برخلاف نظر اسپینوزا، در آنجا چیزی مقدس و تا ابد قائم به ذات وجود ندارد. اندیشه آگاهانه، بویژه اندیشه فیلسوف، کم خشونت‌ترین اندیشه‌ها و در نتیجه شیرین‌ترین و آرام‌ترین نوع اندیشه است. به همین خاطر، فیلسوف دقیقتاً بیشتر از هر کس دیگری امکان دارد درباره ماهیت شناخت اشتباه کند.

نیچه/ حکمت شادان