ویترین های رنگارنگ و تکاپوی خرید شب عید

نگاهی به سنت های آخرین ماه سال در ایران

اسفند که از راه می رسد، شهر در هیاهویی پرهیجان غرق می شود و همه در تدارک استقبال از بهار و سال نو به تکاپو می افتند. خیابانها تا چند برابر حجم خود پذیرای آدمها و خودروها می شود که بین خانه ها و مراکز خرید در رفت و آمدند.

پیاده روها تبدیل به بازار داغ دستفروش ها می شود. حنجره ها ارزان ترین و قدیمی ترین شیوه تبلیغ کالا را زنده می کنند. همه آنها که پولی در چنته دارند، دست به جیب می برند انگار که خرید شب عید قانونی نانوشته ولی لازم الاجراست و آنها هم که پولی ندارند، حسرت می خورند، آخر مزه خرید رخت و لباس با پرده و فرش و مبل سال نو یک چیز دیگر است. ویترین لبریز از اجناس تازه مغازه ها، اشتهای خرید را وسوسه می کند و پای هر آدمی در برابر رنگارنگی این ویترین ها شل می شود، چشمها می بینند و دلها هوس می کنند...

اما آنچه که در این روزها و در بازار پرزرق و برق باید بدان توجه شود چگونگی خرید و توجه به نیازهای ضروری و اولویت بندی آنهاست.

چگونگی نظارت و کنترل قیمتها در بازار شب عید، ارائه کالاهای با کیفیت در بازار و افزایش تعداد نمایشگاههای بهاره و حرص و ولع مردم برای خرید شب عید آن هم در دقیقه ۹۰ مهمترین محور بحث و بررسی ما در این گزارش است.

● بازار عید و ولوله خرید

انگار دنیا می خواهد به پایان برسد، در امتداد ویترین فروشگاهها جای سوزان انداختن نیست و در این میان بیشتر تماشاچی هستند تا خریدار، اجناس را ورانداز می کنند و رد می شوند تا شاید جنس بهتر و با قیمت مناسب تری پیدا کنند. عید فقیر وغنی نمی شناسد، همه با هر میزان درآمد به مراکز خرید روی آورده اند و جیب هایی است که خالی می شود و دست هایی که از نایلون های خرید پر می شود.

این روزها بیشتر خرید ها خانوادگی است، خانمها بیشتر قیمت می کنند و آقایان با چانه زنی دست درجیب می شوند تا بتوانند عیدی و پاداش شب عید و حقوق اسفند خود را تمام کنند تا سال نو برسد و همه آبها از آسیاب بیفتد.

گران بودن قیمت ها و عدم هماهنگی آنها با در آمد اکثر مردم، شکایت یکسان همه آنهاست که در روز جمعه ۲۶ بهمن ماه در مرکز خرید مهران، کوچه برلن و خیابان ولیعصر با ما حرف زده اند.

«خانم محمدی» که به همراه دو دختر ۱۵ و ۱۶ ساله اش پریسا و پریما برای خرید آمده است، می گوید: «شب عید بهانه ای بیش نیست، در واقع بچه ها به لباس، کیف و کفش نو احتیاج دارند و مابرای دلخوشی آنها بر اساس یک سنت دیرینه و دلنشین آن را موکول به شب عید کرده ایم.»

علی رضایی که ۳۷ سال سن دارد و به همراه همسر و تک فرزندش برای خرید آمده اند و هنوز موفق به خرید چیزی نشده اند، گران فروشی بعضی از مغازه داران را نوعی استفاده از موقعیت می داند و با عصبانیت ادامه می دهد: «فروشندگان می دانند که اکثریت مردم براساس سنت دیرینه گرامی داشتن مقدم بهار و نوروز قصد نو نوا شدن می کنند، پس سعی می کنند تا آنجا که می شود، تلافی پرداخت هزینه های سنگین اجاره بهای مغازه ها یا عوارض رنگارنگی که می پردازند را از مشتری بگیرند. لذا از فرصت پیش آمده، حداکثر استفاده را می برند و هر قیمتی که دوست دارند روی کالاهایشان می گذارند، بدون اینکه هیچ نظارت و کنترلی بر قیمتها باشد ما از مسئولان می خواهیم برای تنظیم و کنترل قیمتها در این روزها تدابیر خاصی بیاندیشند.»

خانم ۴۲ ساله ای که به همراه خواهرزاده های خود به خرید آمده است و البته فقط تا الان تماشاچی بوده و شاهد گفت وگوی ما می باشد صحبتهای خانم رضایی را قطع می کند و می گوید: «گرانی برخی اجناس بیداد می کند ضمن اینکه اجناس بنجل چینی بازار را قرق کرده است.»

البته خانواده آقای پناهی که ۲ پسر ۱۵ و ۷ ساله دارند و نایلونهایی که در دست دارند حکایت از خرید خوب آنها می کند، نظر دیگری در مورد خرید شب عید و قیمتها دارند. خانم آقای پناهی گوی سبقت را در پاسخگویی از همسرش می رباید و در جواب این سؤالم که آیا از اجناس و قیمتها راضی بودید، چنین می گوید: «درست است که قیمتها امسال نسبت به سال گذشته و سالهای قبل گران تر شده است، اما خود ما عامل گرانی هستیم، اگر ما گران فروش را تنبیه کنیم و از مغازه های حراجی و ارزان خرید کنیم، مغازه داران گران فروش هم مجبور می شوند قیمت اجناس خود را پایین آورند تا مردم توان خرید داشته باشند.»

آقای نخعی هم که بچه ۶ ماهه خود را در بغل گرفته و از نایلون زردرنگ پر از اجناس خریداری شده مراقبت می کند، نظرش را در مورد کیفیت اجناس و قیمتها این طور بیان می کند: «ما از شهرستان بم برای خرید به تهران آمده ایم، قیمتها در مقایسه با آنجا، بسیار خوب و مناسب است، اما اکثر جنس ها چینی است و این واقعاً جای تاسف دارد. اما خوب چه باید کرد برای ما قشر متوسط که چند سرعائله داریم خوب است، شب عیدی را سپری کنیم و دل بچه ها هم شاد می شود.»

وی همانطور که مشغول ساکت کردن بچه نوزادش با تکان دادن پاهایش می باشد، می گوید: «با این شندرغاز حقوقی که گرفته ایم نمی توانیم مثل عده ای بی حساب و کتاب خرج کنیم و تمام دار و ندار خود را برای خرید پوشاک و رخت و لباس بگذاریم، اما آنچه به نظرم در تمام مغازه ها و بین فروشندگان به چشم می خورد این است که هرکدام از آنها اجناس را به هر قیمتی که خودشان صلاح بدانند در اختیار مردم قرار می دهند چون می دانند مردم مجبورند و خرید می کنند.»

● حق با کیست؟ فروشنده یا مشتری

اما مغازه داران و فروشندگان چنین ادعاهایی را به کلی رد می کنند، آنها مدعی هستند که به دلیل نظارت سازمان تعزیرات که در ایام پایانی سال دقیق تر هم انجام می شود، اصلا جرأت گران فروشی و چنین سوءاستفاده هایی را ندارند. آقای پیرهادی صاحب یکی از فروشگاه های پوشاک در تهران است. او می گوید: «ما اجناس مان را به هر قیمتی که بفروشیم باز خریدار ناراضی است. چون یاد گرفته است که دائم از قیمتها ایراد بگیرد. نرخ گذاری روی کالاها براساس اصول و ضوابطی انجام می شود که دقیقاً از سوی اتحادیه هر صنف همچنین سازمان تعزیرات تعریف شده است، عدول از این اصول و ضوابط هم آن قدر برای ما گران تمام می شود که ما جرات ریسک و خطر را نداریم.»

وی می افزاید: «بازار طی چند سال گذشته و مخصوصاً امسال بسیار کساد شده است، سالهای قبل این وقت سال در فروشگاه ما جای سوزان انداختن نبود، اما الان خودتان که می بینید همه تماشاچی هستند فقط اجناس را قیمت می کنند. گران ترین جنس ما در این مغازه که به ارزان فروشی معروف است ۸ هزار تومان است، اما باز هم مردم خرید نمی کنند و منتظر نمایشگاه های بهاره هستند.»

پیرهادی در ادامه می گوید: «یک ماه قبل صنف پوشاک و کفاشان و کیف همگی یک طوماری تهیه کردیم و از مسئولان خواستیم که نمایشگاه بهاره را تعطیل کنند چون وجود این نمایشگاه ها کار ما را خراب کرده و کساد نموده است ولی متاسفانه تلاش ما بی نتیجه ماند. مسئولان امسال قول داده بودند که نمایشگاه دائر نشود، اما متاسفانه شنیدیم از هفته آینده نمایشگاه برپا می شود.»

آقای پیرانی هم که ۴۴ ساله است و ۲۰ سال سابقه فروشندگی دارد، بازار امسال را نسبت به سالهای گذشته در یک سطح می داند.

مسعود عزیزی ۲۷ سال سن دارد و ۱۲ سال سابقه فروشندگی در پوشاک مردانه، شلوار و جین و کاپشن دارد.

وقتی به او می گویم سود کمتری بگیرید تا مشتری بیشتری داشته باشید، یک شلوار جین آبی آسمانی روی پیشخوان می گذارد و با اشاره به اینکه این جنس چینی است، ادامه می دهد: «سعی می کنیم اجناس ارزان تری را در فروشگاه در معرض دید مشتری قرار دهیم تا با قدرت خرید آنها همخوانی داشته باشد ضمن اینکه حداکثر می توانیم بین ۲۰ تا ۲۵ درصد قیمت تولیدی را روی جنس بکشیم و بفروشیم، علاوه بر اینها در حال حاضر رقابت بقدری سخت و تنگاتنگ شده است که گاهی برای از دست ندادن مشتری به ۵ درصد سود یا کمتر هم راضی می شویم، به هر حال مشتری باید این را هم در نظر بگیرد که ما در تمام طول سال پول کارگر، فروشنده، عوارض شهرداری، مالیات و دیگر هزینه های کمرشکن و سنگین مغازه داری را می پردازیم و دریافت سود جزئی حاصل از فروش ماست.»

● جشنواره پوشاک

آقای شایگان از سال ۱۳۷۰ کار خود را در یک بوتیک لباس در میدان ولیعصر که محل تردد بسیاری از دانشجویان، کارمندان و اقشار مختلف مردم می باشد، آغاز کرده است. به همراه عکاس وارد مغازه او می شویم. به اتیکت جنس ها نگاه می کنم قیمتها نسبتاً خوب و ارزان به نظر می آید. وقتی نظرش را در مورد استقبال مردم از فروشگاهش جویا می شوم، با مکثی کوتاه می گوید: «الان چند سالی است که با برپایی نمایشگاه های بهاره کار ما کم رونق شده است. البته ما هم بیکار نمانده ایم و قیمتها را با سود کمتری در اختیار مشتری قرار می دهیم تا حداقل بتوانیم چک ها را پاس و بدهی های معوقه را پرداخت نمائیم. و البته مشتریان بیشتر منتظر فروشگاه های بهاره هستند و ما در آنجا فروش خیلی خوبی داریم چون مردم خیلی از این نمایشگاه ها استقبال می کنند، ضمن اینکه طرح جدیدی امسال با عنوان جشنواره پوشاک به اجرا درآمده است تا اجناس با قیمت پایین تری در اختیار مردم قرار گیرد و ما هم در این طرح شرکت کرده ایم.»

● نمایشگاه فروش نوروزی

چند سالی است که به منظور تنظیم بازار شب عید و تامین کالاهای مورد نیاز مردم در روزهای پایانی سال، نمایشگاه های عرضه مستقیم کالا فروش بهاره در سراسر کشور برپا می شود.

به منظور کسب اطلاعات بیشتر در مورد نحوه کنترل بازار و نظارت مسئولان و تنظیم قیمتها در شب عید همراه محمد علی شیخ زاده عکاس روزنامه به معاونت توسعه بازرگانی داخلی وزارت بازرگانی رفتیم و با محمد صادق مفتح معاون وزیر بازرگانی در حوزه بازرگانی داخلی به گفت وگو پرداختیم. وی در ابتدا با اشاره به اینکه در تمام دنیا مرسوم است که در برخی مناسبت های ملی، مذهبی و فصلی نیاز مردم به کالا افزوده می شود، در خصوص تدابیر اتخاذ شده از سوی وزارت بازرگانی برای کنترل قیمتها چنین می گوید: «برای اینکه بتوانیم نیاز مضاعف در شب عید را در کالاهای مختلفی از جمله پوشاک، مواد غذایی، آجیل و پروتئین و... را تامین کنیم، ابتدا شبکه عرضه کالاها را تکثیر کردیم که فلسفه برپایی نمایشگاه های عرضه مستقیم کالا همین است. لذا امسال بر تمام نمایشگاه های عرضه مستقیم کالا که توسط اصناف برگزار می شود، نظارت، بازرسی و برنامه ریزی کاملی داریم.»

مفتح در ادامه می گوید: «امسال ۳۰۰ نقطه با ۲۴ هزار غرفه را برای عرضه مستقیم کالا در مراکز استانها در نظر گرفته ایم که در واحدهای صنفی نیز فروش فوق العاده با ۱۰ درصد تخفیف پیش بینی شده است ضمن اینکه اقلام عرضه شده در فروشگاههای عرضه مستقیم کالا ۱۵ تا ۲۵ درصد ارزان تر از بازار در اختیار مردم قرار می گیرد.»

معاون وزیر بازرگانی از چهار نقطه پارک ارم، مجتمع گوشت تهرانپارس، مجتمع شهید بابایی نیاوران و فرهنگسرای خاوران به عنوان مناطق پیش بینی شده در تهران برای عرضه مستقیم کالا نام می برد و اضافه می کند: «از ۱۲ تا ۲۳ اسفندماه سال جاری این مناطق از ساعت ۱۰ صبح تا ۹ شب به عرضه مستقیم کالا و اقلام مورد نیاز مردم می پردازد.»

وی در پاسخ به این سؤال که آیا با توجه به وسعت و جمعیت تهران بهتر نیست تعداد نمایشگاهها در این کلان شهر بیشتر باشد، چنین می گوید: «اصناف آمادگی برپایی ۱۰ نمایشگاه را در سطح شهر تهران دارند و سه سال قبل از شهرداری تقاضا کردیم زمین مناسبی جهت این کار، در اختیار ما قرار دهد، که هم از بار ترافیکی شب عید کاسته شود و هم نیاز مردم در این ایام براحتی تامین گردد، اما متأسفانه شهرداری در این مورد با ما همکاری نکرده است و لذا با کمبود فضا و جای مناسب برای برپایی نمایشگاههای بیشتر روبرو هستیم.»

مفتح با اشاره به اینکه محور دیگر برنامه های وزارت بازرگانی برای تنظیم بازار و کنترل قیمتها در شب عید، تشدید بازرسی و نظارت می باشد، می گوید: «با کمک بازرسان سازمان بازرسی و نظارت اصناف و بازرسان سازمان حمایت مصرف کنندگان به طور ویژه در این ایام یعنی از نیمه دوم اسفندماه تا نیمه اول فروردین سال ۸۹ به واحدهای مختلف سرکشی می کنیم تا امکان هیچ گونه سوءاستفاده در سطح شهر و خرده فروشها و یا حتی نمایشگاهها وجود نداشته باشد و تمام مغازه ها را تحت نظارت و کنترل داریم.»

مفتح همچنین از فعال شدن ۱۰ هزار بازرس برای کنترل و نظارت بر بازار کشور در ایام پایانی سال و با هدف جلوگیری از تضییع حقوق مصرف کنندگان خبر می دهد و در ادامه می افزاید: «امسال برای نخستین بار سازمان حمایت مصرف کنندگان و تولیدکنندگان در مراکز عمده خرید تمام شهرهای کشور کیوسک های دریافت و رسیدگی به شکایات مردمی از ۱۰ اسفند مستقر خواهد کرد. همچنین شماره ۱۲۴ نیز در تمام نقاط کشور آماده دریافت شکایات مردمی است و در صورت مراجعه افراد و مشتریان شاکی به کیوسکهای بازرسی ماموران در تهران ۳۰ دقیقه و در شهرستانها ۲۰ دقیقه پس از اعلام مورد شکایت، در محل حاضر و با بازرسی واحد صنفی، مورد شکایت را پیگیری می کنند.»

مفتح همچنین از برپایی ۲ هزار فروشگاه در سطح شهر تهران با عنوان «جشنواره پوشاک» خبر می دهد و اضافه می کند: «به منظور جلوگیری از ترافیک و خرید راحت تر مردم، در برخی از فروشگاههای سطح شهر توسط اتحادیه کشوری پوشاک و با نظارت مستقیم آن، پوشاک با قیمتی پایین تر از حدمعمول و با ۱۰درصد اختلاف قیمت ارائه می شود.»

وی با اشاره به اینکه این طرح امسال و برای اولین بار به صورت آزمایشی برگزار می گردد، خاطرنشان می سازد: «در صورت موفقیت، این طرح از تابستان سال آینده در ۳۰ مرکز استان تکثیر و اجرا می گردد.»

● بازرسان، نزدیک مردم هستند

محمدعلی ضیغمی، رئیس سازمان حمایت مصرف کنندگان و تولیدکنندگان هم در مورد استقرار کیوسک های رسیدگی به شکایات در مراکز عمده خرید می گوید: «مردم برای اعلام شکایتها و گزارش دادن موارد تخلف واحدهای صنفی می توانند با مراجعه حضوری به کیوسکهای دریافت و رسیدگی به شکایات مردمی که امسال برای نخستین بار در مراکز عمده خرید، مستقر شده است، مراجعه نمایند.»

وی در مورد تعداد مراکزی که این کیوسکها در آنها مستقر خواهند شد، اظهار می دارد: «به سازمانهای بازرگانی استانها اعلام شده که با همکاری و هماهنگی شهرداری ها در مراکز عمده خرید در هر شهر این کیوسکها را مستقر کنند.»

رئیس سازمان حمایت مصرف کنندگان و تولیدکنندگان با اشاره به فعال شدن شعب سیار سازمان تعزیرات حکومتی از ۱۰ اسفندماه می گوید: «در این شعب بازرسان به همراه قاضی کشیک به سطح بازار مراجعه و در صورت مشاهده تخلف، در محل اقدام به صدور حکم می کنند. این واحدهای سیار در نمایشگاههای عرضه مستقیم کالا و کیوسکهای دریافت شکایات مردمی نیز مستقر خواهند شد.»

ضیغمی با یادآوری این نکته که قضات می توانند متناسب با نوع تخلف، سابقه واحد صنفی و نحوه برخورد واحد صنفی حکمی با اشد مجازات برای متخلف صادر کنند، توضیح می دهد: «متأسفانه برخی واحدهای صنفی با این تصور که در دفعات اول تخلف، صرفا از طریق تذکر و دریافت جریمه با آنها برخورد می شود، بر انجام تخلف پافشاری می کنند، که در همین راستا به قضات اختیار داده شده در مواردی که تشخیص می دهند، حتی اگر برای بار اول یا دوم باشد، اقدام به پلمب واحد صنفی برای تمام ایام پایان سال کنند.»

فقط چند هفته به پایان سال ۸۸ مانده است، زمستان به آخر رسیده و دیگر زمانی باقی نمانده تا بهار حضور قطعی خود را به رخ بکشد. وقتی عید می آید همه می دانند که چیزی ورق خورده است و باید دوباره از نو شروع کرد و دوباره از نو سفره های رنگین هفت سین را پهن نمود. خرید لباس و کیف و کفش، اسباب و اثاثیه جدید، آجیل و شیرینی، برنامه ریزی برای سفرهای نوروزی و مهمتر از همه خانه تکانی از سنت های آخرین روزها و هفته های سال است. مردم با خریدهای متنوع و وسایل نو، به نوعی گرد و غبار ازوسایل کهنه می زدایند و به استقبال بهار می روند.

خانه تکانی یکی از قشنگ ترین مراسم نوروزی است که با این سنت، هیجان و شور نوروز زنده می شود. پاکیزه شدن خانه ها، زدودن زنگارها، زنده شدن طبیعت و با روحی شاد به پیشباز شکوفه های سپید بهاری رفتن و سال نو را به انتظار نشستن چه زیباست و چه باشکوه!

خیابانها پرترافیک تر از همیشه و مملو از آدم هایی است که به دنبال پیدا کردن وسایل موردنیاز هستند. ماهی های قرمز در سطل ها، آکواریومها و ظرف های شیشه ای، کاسه های لبریز از سمنو، گل های سنبل، نرگس و لاله و سبزه های نورسته و فرش های شسته و از بالکن آویزان شده همه و همه حال و هوای شهر را تغییر داده است.

در چنین ایامی از هر کوچه و خیابانی که عبور کنید، آدم های بسیاری را می بینید که از سرتا پای خانه های کوچک و بزرگ خود را آب می گیرند و دستی بر غبار یک سال گذشته می کشند. کاسب ها نیز از ریز تا درشت آنها، جلو مغازه خود را نورافشانی کرده اند و رنگی و لعابی نو بر ویترین شان زده اند.

روزهای پایانی سال، همواره روزهای پرتراکمی برای واحدهای صنفی است و بازار اجناس مصرفی، لوازم خانگی، پوشاک و... در واپسین نفس های اسفند ماه روزهای شیرینی را تجربه می کنند.

● پیشباز نوروز با ریزه کاری ها

نوروز به همراه خود شادمانی، نشاط، تمیزی و تازگی می آورد و چه چیز از این باشکوهتر و دلپذیرتر که با هر گردش طبیعت تمام اشیاء و اثاثیه منزل پاک و پاکیزه شوند. رفتن به پیشباز نوروز ریزه کاری ها و مراسم خاصی دارد که هیجان این جشن را بیشتر می کند. خانه تکانی شب عید یکی از همین مراسم است که البته، برخلاف نامش در شب عید انجام نمی شود و حدوداً از اواخر بهمن خانم های خانه به همراه آقایان دست به کار می شوند.

درگذشته که خانه ها حیاط های بزرگ داشتند سبک و سیاق خانه تکانی هم متفاوت تر از امروز بود. بیشتر اثاث خانه را به حیاط می آوردند و کهنه ها را به کناری می گذاشتند تا اگر به دردکسی می خورد، آن را ببخشند و یا به دور اندازند، وسایل دیگر را هم تا آنجایی که ممکن بود، برق می انداختند و تمیز می کردند، فرش ها را در حیاط خانه پهن می کردند و ۵-۶نفری دور آن را می گرفتند و می شستند و بر روی پشت بام پهن می کردند، تمام وسایل پستو به بیرون آورده می شد و بعد از شست و شو دوباره هر چیز در جای خود چیده می شد.

شستن شیشه ها، هوا دادن رختخواب ها برای ازبین بردن حشرات موذی، جمع کردن و نفتالین زدن لباس های زمستانی، سفید کردن ظروف مسی، شستن چراغ لامپ های برنجی و شمعدان های بلوری و سبزه ریختن و پیاز نرگس کاشتن در گلدان های سوراخ دار سفالی، همه از سنت های قدیمی عید نوروز بود که امروز با رواج آپارتمان نشینی و کوچک شدن خانه ها، و نبودن پستو و انباری های متعدد، خانه تکانی آسان تر شده، اما اصول آن تغییری نکرده است.

به اعتقاد جامعه شناسان با کارکردن خانم ها در بیرون از منزل و کمبود وقت، بازار کارگران خانه ها در این ایام سکه می شود. از ماه اسفند تمام وقت آنان پر است و خدا نکند که کسی فراموش کند برای خانه تکانی وقت بگیرد، آن وقت است که پدر مرد خانه درمی آید!

● بازار گرم نظافت چی ها و شرکت های خدماتی

هرچه به آخر اسفند نزدیک می شویم روزنامه ها و در و دیوار شهر از آگهی نظافت چی برای کارهای شب عید پر می شود که در روی برخی از آنها نظافت منزل و راه پله، شست وشوی فرش و موکت و اسباب کشی درج شده است و حتی در برخی از آگهی ها، شرکت های خدماتی بهداشتی به صورت شبانه روزی هم سرویس می دهند.

همچنین وانت بارهایی که پر از فرش های ماشینی است این روزها زیاد در کوچه و خیابان ها به چشم می خورد در خانه ها هم بوی تمیز کننده ها در فضا موج می زند و خلاصه همه چیز رنگ و بوی امروزی و به اصطلاح مدرن به خود گرفته است. برای اطلاعات بیشتر از نرخ شرکت های خدماتی جهت نظافت، با یکی از این شرکت ها تماس گرفتم، لیست قیمت ها را بدین شرح اعلام کرد:

«کارگر منزل آقا، ساعتی ۳ هزار تومان و خانم ۴ هزار تومان، ۸ ساعت کار مفید در طول یک روز هم ۲۲ هزار تومان. قیمت شست وشوی فرش ماشینی با آب خالی متری ۱۲۰۰ تومان با شامپو ۱۵۰۰ تومان و اعلاشویی ۲ هزار تومان. فرش دستباف البته از نوع مشهد و کاشان از متری ۳ هزار تومان به بالا.»

بدین ترتیب اگر قصد دارید به شیوه مدرن خانه تکانی کنید باید دست در جیب شوید و اگر ترجیح می دهید لذت و شیرینی شب عید را با خانه تکانی سنتی بیشتر نمائید، با بیرون ریختن لوازم اضافه و شستن ظروف بلور و کریستال داخل بوفه ها و کمدها کار را آغاز کنید.

البته در اینکه خانه تکانی کار سخت و پرزحمتی است، هیچ شکی نیست، ولی کافی است بعد از تمیز شدن خانه و جابه جایی وسایل از پنجره تمیز خانه به جوانه های سبز شده درختان نگاهی بیندازید و بوی عید را استشمام کنید، تمام خستگی از بین خواهد رفت.

● خانه تکانی برای شادی گذشتگان

اسدالله ایزدپناه استاد دانشگاه و مدرس مردم شناسی در گفت وگو با گزارشگر کیهان، یکی از آیین های نوروزی که از روزگاری دور در فرهنگ ایرانیان ثبت شده و خانواده های ایرانی را هر ساله پیش از فرارسیدن نوروز و آغاز بهار به جنب وجوش وامی دارد، «خانه تکانی» عنوان می کند و می گوید: «ایرانیان از قدیم با تمیز و مرتب کردن خانه های خود به استقبال بهار و طبیعتی نورفته و در پی اهمیتی فراتر از نظافت معمولی آن را خوش یمن می دانند. این رسم دیرینه در اعتقاد مردم، به بازگشت ارواح درگذشتگان در این روزها به زمین و خانه و کاشانه خود ریشه دارد.»

وی می گوید: «ایرانیان باستان بر این باور بودند که ارواح درگذشتگان از دیدن خانه های تمیز و آراسته شاد می شدند و برای بازماندگان دعای خیر می فرستند و در غیر این صورت غمگین و افسرده بازمی گردند. همچنین می گویند بسیاری از ایرانیان و بخصوص زرتشتیان از چند روز قبل از آغاز بهار، در خانه خود مشک و عنبر می سوزاندند و شمع و چراغ روشن می کردند.»

این استاد دانشگاه می گوید: «خانه تکانی و زدودن ناپاکی و پلشتی ها از فضای خانه در پایان سال مظهر و نمادی از زدودن کهنگی، سیاهی و آماده کردن فضایی پاک برای استقبال از روشنایی ها و خوبی هاست.»

● سنتی برای نزدیک شدن دل ها

خانه تکانی سنتی است که همراه دیگر آداب و رسوم، در روزهای پایانی سال از تازگی بهار الگو گرفته است. نو شدن امری است که ابتدا از خانه ها شروع می شود و به دنبال آن به افراد یادآوری می کند که باید خود را در سال جدید متحول کنند.

روان شناسان معتقدند به باور ایرانیان نظافت خانه و دور ریختن وسایل قدیمی و تعمیر خانه زندگی و روحیه آنان را نو و شاداب می کند و این شادابی و تازگی روحیه مضاعفی را به آنان برای آغازی نو می دهد. سالی که در آن همه مصمم هستند با انگیزه و انرژی بیشتری به زندگی ادامه دهند.

دکتر سمیه فوادیان روان شناس نیز در گفت وگو با سرویس گزارش کیهان در تحلیل کارکردهای این سنت پسندیده معتقد است: «خانه تکانی به افراد جرأت رهایی از وابستگی ها را می دهد و فرصت دور ریختن خاطرات بدی که در ذهن خود بایگانی کرده اند را ایجاد می کند. همچنین خانه تکانی اولین مشخصه نزدیک شدن به سال نو و روزهای دیگر است، سالی که در آن باید همراه با تمیز کردن پلیدی های مادی، پلیدی های روحی را نیز دور کرد.»

دکتر فوادیان می گوید: «تمیز کردن و مرتب نگه داشتن محیط، نظم و انضباط در اطراف خانه و زندگی از پدیده هایی هستند که انسان ها همواره به آن توجه داشته اند و ترجیح می دهند به این شیوه زندگی خود را اداره کنند، پاکیزگی بیش از آنکه، اهمیت جسمانی و سلامت برای جسم و بدن انسان داشته باشد، روی روح و روان انسان هم موثر است.»

وی در ادامه می گوید: «خانه تکانی همچنین قدرت انسجام میان افراد را در خانواده افزایش می دهد و روحیه کار دسته جمعی را بالا می برد و به آنها آموزش می دهد، خانه تکانی و مسئولیت پاکیزه نگه داشتن خانه نباید تنها بر دوش یک نفر باشد و بهتر است سایر اعضای خانواده با هم همکاری کرده و به طور دسته جمعی خانه تکانی کنند. در این صورت یک نفر احساس خستگی و نارضایتی نمی کند.» این روانشناس می گوید: «وقتی که تمام خانواده با یکدیگر همکاری می کنند جو صمیمانه ای پدید می آید حتی مادران و همسران باید از اعضای خانواده بخواهند تا خود اتاق و وسایلشان را مرتب و تمیز کنند، در این صورت افراد خصوصا کودکان مسئولیت پذیری را فرا خواهند گرفت و احساس مشارکت برای آنان درونی می شود.»

● مراحلی برای خانه تکانی موفق

شست وشو و رفت و روب از رسوم بسیار قدیمی آماده شدن برای عید نوروز است هر چند که آپارتمان های کوچک و بدون پستو و زیرزمین تقریبا در تمام مدت سال نسبتا تمیز هستند، اما تمیزترین خانه ها هم مدتی مانده به نوروز برای شگونش هم که شده از بالا تا پایین خانه روفته، شسته و برق انداخته می شوند.

مریم میرفتاحی طراح و دکوراسیون داخلی منازل در گفت وگو با گزارشگر کیهان می گوید: «این روزها که کمتر کسی به صورت تمام وقت در خانه است و کار نظافت باید تدریجی انجام شود، هیچ چیز بهتر از یک روش خوب و برنامه ریزی شده به کمک نمی آید.»

وی می گوید: «روند داشتن خانه ای تمیز، بدون نگرانی و تشویش طی مراحل مختلفی به انجام می رسد. که مهمترین آنها زود شروع کردن خانه تکانی است. نظافت و تمیز کردن خانه باید از مدتها قبل از رسیدن لحظات سال تحویل انجام شده باشد. یعنی خانه تکانی را باید از همین الان آغاز کرد. همچنین قبل از اینکه کار نظافت آغاز شود، بهتر است فهرستی از تمام چیزهایی که باید تمیز شود تهیه گردد. کارها را باید براساس هر اتاق تقسیم کرد تا خیلی خسته کننده نباشد.» میرفتاحی در ادامه با اشاره به اینکه کارها را باید ساده کرد و وسایل اضافی به بیرون از منزل منتقل شود، می گوید: «نظافت لزوما معادل با کار سخت نیست گوش کردن یک موسیقی خوب یا یک برنامه رادیویی مفید می تواند افراد را با اشتیاق بیشتری به تحرک وادارد. انگیزه لازم هم برای کار باید به وجود آید ضمن اینکه مشارکت همه اعضای خانواده در خانه تکانی شیوه بسیار خوب و دلچسبی برای اجرای این سنتهای قدیمی است.»

● بهار رستاخیز طبیعت

«رسم و رسوم خانه تکانی ریشه در اعتقادات مذهبی ما دارد و نشان دهنده این است که دین اسلام پیروان خود را به رعایت بهداشت که لازمه ارتقای سطح کارآمدی افراد یک جامعه است، سوق می دهد و هر سنتی که ما را به نظافت دعوت کند در راستای دستورات دینی و انبیای الهی است خصوصا در شروع فصل بهار که با زنده شدن طبیعت نشاطی در کل عالم و در همه مردم بوجود می آید و بهار مظهر جمال خلقت است و در این فصل عالم طبیعت از حالت خمودگی به حالت زندگی و نشاط برمی گردد و این سنت نیز اشاره به این مسئله دارد» حجت الاسلام والمسلمین خلیل منصوری نویسنده و پژوهشگر در گفت وگو با گزارشگر کیهان با بیان مطلب فوق اضافه می کند: «در فرهنگ اسلامی- ایرانی، بهار و نوروز معنا و مفهومی دیگر می یابد، این فصل، فصل رویشی دوباره است و نظافت و پاکی که جزئی از ایمان است در این محفل به تخت می نشیند. گردوغبار همانگونه که از فضای خانه به شست وشوی ظاهر می رود، جان آدمی نیز به صفای دیدار، صله رحم و عفو و گذشت طاهر می شود.»

وی می گوید: «نوروز، سنت ایرانی است ولی چون با طهارت آدمیان آمیخته است، نوروز خودسازی ایمانی نیز می باشد، از این روست که در آن همه گونه طهارت و نظافت و شست وشو از تن و جان و خانه و کاشانه به چشم می خورد.»

منصوری در ادامه اضافه می کند: «بهار همانگونه که در سنت ما رستاخیز طبیعت است، بهارشستن و رفتن کدورت هاست. این گونه است که با غباروبی آستان خانه و آب پاشی درگاه کاشانه، نشانه هایی از بهار زنده شدن جان را به دوستان هدیه می دهیم و با گشودن درهای خانه، درهای جان را نیز به آب آبادی صله رحم و دید و بازدید دوستان آبادان می کنند و زنگار کینه ها از دل ها می زدایند و ابرهای تیره و تار دشمنی را به خورشید مهر، پراکنده می سازد.»

این نویسنده با اشاره به اینکه زیبایی بهار و نوروز را می بایست در همین هماهنگی میان طبیعت آفاقی وانفسی آدمی یافت، در توضیح بیشتر این مطلب چنین می گوید: «همان طور که طبیعت بیرون، از مهر خورشید و ترنم باران و چهچهه مستانه پرندگان به وجد می آید و زنده و هوشیار می گردد، طبیعت درون آدمی این گونه به شور می آید و شیرین می گردد و صورت و سیرت آدمیان گشاده می شود و جان ها و تن ها گرم از صفای مهر و محبت می شود و شادی همه هستی را دربرمی گیرد.»

حجت الاسلام منصوری در ادامه صحبتهای خود به رمز ماندگاری آیین های ایرانیان هم اشاره می کند و می گوید: «راز مانایی و پویایی آیین نوروز و خانه تکانی ایرانیان در هماهنگی و سازگاری شگفت عقل و فطرت، بیرون و درون، و آفاق و انفس است، بنابراین همانگونه که هر ساله با خانه تکانی و خاک روبی و غبارزدایی بر آنیم تا ظاهر ما زیبا و قشنگ جلوه نماید، بکوشیم تا با خودسازی و غبارروبی از جان هایمان، شادی ظاهری را به سروری باطنی تبدیل کنیم. کینه ها و حسادتها را کنار نهیم و با گذشت و عفو از خطاها و اشتباهات و گناهان، به خود و دیگران فرصت بازسازی دوباره را دهیم چنانکه بهار خداوند این فرصت را به ما می دهد تا رستاخیز خود را داشته باشیم و از گذر زمان به حقیقتی جاودانه رسیم.»