سازمان ملل در جست وجوی مشروعیت جدید

سازمان ملل متحد در سال ۱۹۴۵ بر روی میراث و تجربه شكست «جامعه ملل» تاسیس شد, اما روز به روز در رسیدن به هدف اصلی خود كه همانا جلوگیری از نزاع میان دولت ها بود ناتوان بود

مداخله نظامی ائتلافی از كشورها به رهبری آمریكا در عراق بدون مجوز از سوی سازمان ملل، اعتبار و كارآیی این سازمان را به زیر سئوال برد. در سال ۲۰۰۳ شورای امنیت سازمان ملل ۱۲ قطعنامه در محكومیت صدام حسین تصویب كرد اما هیچ كدام موثر واقع نشد و لذا آ مریكا تصمیم گرفت بدون موافقت این سازمان وارد عمل شود و بدین ترتیب اقتدار این سازمان را هر چه بیشتر تضعیف كرد.

در چنین شرایطی كوفی عنان دبیركل سازمان ملل متحد كمیته ای به نام «كمیته خردمندان» متشكل از ۱۶ نفر از شخصیت های سیاسی و حقوقی به ریاست آقای آناند پانیاراچون نخست وزیر سابق تایلند تشكیل داد و از آنها خواست تا طرح های پیشنهادی برای اصلاحات ساختاری و نیز مكانیسم معماری امنیت در جهان ارائه كنند.این كمیته امروز پنجشنبه گزارش خود را به دبیر كل ارائه خواهد كرد. در این گزارش بخش مربوط به تركیب پیشنهادی شورای امنیت بیش از هر بخش دیگر مهم و سیاسی به نظر می رسد. در حال حاضر، شورای امنیت دارای ۵ عضو دائم (آمریكا، انگلیس، فرانسه، روسیه، چین) برخوردار از حق وتو و ۱۰ عضو غیردائم است كه از سوی ۱۹۱ كشور عضو سازمان ملل برای مدت دو سال غیرقابل تجدید در چارچوب ۵ گروه منطقه ای انتخاب می شوند. كمیته خردمندان با مد نظر قرار دادن تحولات جهان از ۱۹۴۵ تا امروز و با هدف تقویت و افزایش نقش كشورهایی كه در این سازمان مشاركت بیشتری دارند، دو گزینه را برای اصلاح شورای امنیت ارائه كرده است:

گزینه اول: شامل افزایش تعداد اعضای شورای امنیت به ۲۴ عضو است به گونه ای كه ۶ عضو دائم جدید بدون حق وتو و ۳ عضو غیردائم به ۱۵ عضو موجود اضافه خواهند شد. ۶ عضو دائم جدید از میان ۴ گروه جغرافیایی آمریكا، آفریقا، آسیا و اروپا برگزیده خواهند شد.

گزینه دوم: در این گزینه نیز تعداد اعضای شورای امنیت به ۲۴ افزایش می یابد اما تركیب و نوع عضویت اعضای جدید متفاوت خواهد بود به گونه ای كه ۸ عضو نیمه دائم برای مدت ۴ سال قابل تجدید (۲ عضو از آمریكای لاتین، ۲ عضو از آسیا، ۲ عضو از آفریقا و ۲ عضو از اروپا) انتخاب خواهند شد و به همراه یك عضو غیردائم به ۱۵ عضو فعلی اضافه می شوند. كشورهای آلمان، ژاپن، برزیل، هند، آفریقای جنوبی، مصر، آرژانتین و نیجر رسماً خواستار آن شده اند كه حضور فعال تر و ایفای نقش بیشتر آنها از سوی جامعه بین الملل مورد شناسایی قرار گیرد. در این میان چهار كشور آلمان، ژاپن، برزیل و هند گام های بیشتری برداشته و با تشكیل جبهه مشتركی خواستار دستیابی به یك كرسی مشترك به عنوان عضو دائم شورای امنیت هستند.

ارائه دو گزینه فوق از سوی كمیته خردمندان برای اصلاح شورای امنیت، اگرچه به نوعی نشان دهنده به توافق نرسیدن ۱۶ عضو كمیته بر سر چگونگی اصلاح ساختار شورا است اما اعضای این كمیته بر سر این موضوع توافق دارند كه افزایش تعداد اعضای شورای امنیت در درجه دوم اهمیت جای دارد و موضوع مهمتر یافتن راهكاری است كه به شورای امنیت مشروعیت و كارآیی بیشتری ببخشد. حتی اگر اعضای كمیته خردمندان نتوانستند بر سر تركیب شورای امنیت به توافق برسند اما بر سر ارائه تعریفی از خطراتی كه باید با آنها مقابله شود و نقش آینده سازمان ملل در سیستم جدید جهانی كه در آن «خطر برای یك كشور خطر برای همه به شمار می رود» اجماع دارند.

از نظر اعضای كمیته خردمندان، جامعه بین المللی باید با ۶ نوع تهدید مقابله كند و در همین راستا راهكارهایی را ارائه می دهد. برای مقابله با خسارت های احتمالی ناشی از بیوتروریسم كه در گزارشات پنتاگون در مورد انتشار ویروس آبله نیز مورد تایید قرار گرفت، دو راهكار باید در پیش گرفته شود: ۱- استقرار یك سیستم هشداردهنده در میان كشورهای توسعه یافته، ۲ _ ایجاد نوعی همكاری گسترده در چارچوب سازمان بهداشت جهانی. با ورود كشورهای جدید به گروه دارندگان سلاح اتمی، رژیم عدم اشاعه سلاح های كشتار جمعی عملاً فرسوده شده است. با وجود ماده ۴ معاهده NPT كه به هر كشوری اجازه دستیابی به تكنولوژی غنی سازی اورانیوم برای اهداف صلح جویانه را می دهد، این خطر وجود دارد كه در ۱۰ سال آینده رژیم عدم اشاعه كاملاً زیرپا گذاشته شود.

در خصوص تهدید تروریسم، كمیته خردمندان جنگ تحت رهبری آمریكا را اقدامی غیرسازنده ارزیابی می كند چرا كه روش آمریكا متمركز بر ابزارهای نظامی است و موازین حقوق بشر را نادیده می انگارد.از نظر اعضای كمیته خردمندان، سازمان ملل فاقد یك استراتژی جهانی برای ارائه گزینه دیگری (غیر از رویكرد آمریكا) به پدیده تروریسم است زیرا كه در مجمع عمومی سازمان ملل متحد بر سر تعریف تروریسم اجماعی وجود ندارد. از این رو اعضای كمیته خردمندان با ارائه تعریفی از تروریسم از جامعه بین المللی خواسته اند كه در مورد آن توافق كنند. در تعریف ارائه شده «تروریسم عبارت است از هر گونه حمله علیه یك فرد غیرنظامی و یا فرد غیررزمنده non-combattant به منظور وادار كردن یك دولت به انجام كاری.» از سوی دیگر در این تعریف اضافه شده كه هیچ گونه اشغالی، تروریسم را توجیه نمی كند. این كمیته همچنین با توجه به موفقیت ماموریت های میانجیگرانه سازمان ملل متحد، تشدید و افزایش این گونه ماموریت ها را پیشنهاد می كند. در خصوص كاربرد زور، اعضای كمیته خردمندان معتقدند كه بازنویسی ماده ۵۱ منشور ملل متحد كه بر اساس آن به كشورها اجازه دفاع مشروع حتی اگر آن كشور مورد حمله قرار نگرفته باشد را می دهد، ضرورت ندارد. اما در مقابل، كمیته خردمندان در مورد جنگ پیشگیرانه خواستار مجوز شورای امنیت شده اند، همان گونه كه در فصل ۷ منشور نیز پیش بینی شده است.دبیركل سازمان ملل پس از دریافت رسمی گزارش كمیته خردمندان از برخی از رهبران سیاسی كشورهای شمال و جنوب كه بر مسند قدرت هستند درخواست خواهد كرد كه قابلیت اجرایی اصلاحات پیشنهادی را مورد اكتشاف قرار دهند. در آوریل سال آینده یكی از متخصصان سازمان ملل گزارشی به اجلاس سران كشورهای عضو در نیویورك ارائه خواهد كرد. از نظر خوشبین ها این گزارش می تواند آغاز روند اصلاحات و از نظر بدبین ها می تواند آغاز عملیات تدفین اصلاحات سازمان ملل باشد.

منبع: UNINFO