نمایه سازی تصویر در پایگاههای اطلاعاتی

رایج ترین روش آماده سازی تصاویر در یک پایگاههای اطلاعاتی با هدف بازیابی, ایجاد کردن فیلدهایی شامل داده های کتابشناختی مانند هنرمند , عکاس , عنوان و می باشد که همراه این فیلدها فیلدی می آید که شامل برخی فنون توصیفی برای حمایت از فیلدهای توصیفی است

● چکیده

یک تصویر ممکن است با ارزش تر از هزاران کلمه باشد اما هزاران کلمه نتوانند ویژگیهای یک تصویر را بیان کنند تکنولوژی پردازش تصاویر قابلیت های بالقوه ای را برای کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی به وجود آورده تا حجم پایگاههای اطلاعاتی تصویری خود را افزایش دهند اما رسیدن به یک توافق بر روی اینکه کدامیک از روشهای نمایه سازی تصویر مناسب تر است دشوار است زیرا هریک ازاین روش ها مزایا و معایب خاص خود را دارند, این مقاله به برخی از روشهایی که برای نمایه سازی یک تصویر به کار می رود اشاره می کند و نمونه هایی از هریک را ذکر می کند.

● مقدمه

تا پیش از آغاز جنگ جهانی دوم مجموعه های عکس برای عموم قابل دسترس نبود و تنها پس از آن بود که قابل دسترس شد در دوره بین سالهای ۱۹۳۰ تا ۱۹۶۰ ما شاهد افزایش مجموعه های تصاویر بودیم . در این زمان به علت رشد مجموعه عکس مشکل دسترسی موضوعی به تصاویر مطرح شد.

در ابتدا مجموعه های عکس و بازیابی موضوعی آن مورد توجه افرادی غیر از کتابداران قرار گرفت به طور مثال خن[۱] از موسسه هنر شیکاگو در مقاله ای پبشنهاد می کند که برای اسلایدها صفحه عنوانی مشابه آنچه که در تک نگاشته ها وجود دارد در نظر گرفت.

در سال ۱۹۳۹ تاریخدان هنری ارین پانوفسکی [۲] محتوای موضوعی یرای آثار هنری را در سه سطح تعریف کرد .

۱) پیش نگاری[۳]

۲) پیکر نگاری [۴]

۳) شمایل شناسی[۵]

در سطح اول موضوع و محتوا توسط واقعیات یا نمای ظاهری تعیین می شود . سطح دوم یا سطح پیکر نگاری برخی دانشهای فرهنگی از مفاهیم را لازم خواهد داشت . سطح سوم یا شمایل شناسی یک تفسیر پیشرفته و درک عمیق و یک پیش زمینه از آن تصویر را نیاز خواهد داشت و از آنجا که سطح سوم درک مفهومی پیچیده ای را دارد یا یک حد ثابتی نمی تواند نمایه سازی شود A Brief History of,۲۰۰۲)).

بعدها افرادی مانند مارکی[۶] (۱۹۸۴) , شات فورد[۷] (۱۹۸۶) و وان دراستار[۸] (۱۹۹۵) پیشنهاد کردند که یک تصویر را باید در عین واحد از سه منظر پیش پیکرنگاری , پیکر نگاری وشمایل شناسی مورد توجه قرارداد مثلا درنمایه سازی تصویری از برج ایفل پیش پیکر نگاری(برج, رودخانه, درخت) پیکرنگاری( برج ایفل, رودخانه سابن) واصلاحات شمایل شناسی ( خیال انگیزی, تعطیلات هیجان انگیز) را باید به این تصویر اختصاص داد (لنکستر, ۳۲۳,۱۳۸۲).

در طول دهه ۱۹۴۰ منابع سمعی و بصری از بعد آموزشی مورد توجه قرار گرفت اما مشکلات فهرست نویسی و سازماندهی این مواد مورد غفلت قرار گرفت . در طول دهه ۱۹۵۰ بر روی عوامل اقتصادی ایجاد ونگهداری مجموعه های تصویر توجه شد و همچنین مشکلات اجرایی بازیابی مجموعه های تصاویر مورد توجه قرار گرفت .

در طول دهه ۱۹۶۰ شاهد افزایش رده بندی و فهرست نویسی اسلایدها و منابع وابسته به سمعی و بصری بودیم . سیستم رده بندی تصاویر و اسلایدهای علمی و تاریخی و هنر توسط تنسی[۹] و سیمونز [۱۰] در دانشگاه کالیفرنیا در سانتا کروز[۱۱] توسعه یافت . این سیستم اولین طرحی بود که برای فهرست نویسی اسلایدها و نمایه سازی تصاویر به کار رفت . پیش فرض اولیه این افراد این بود که یک تصویر در مقایسه با کلمات و جملات یک کتاب گویا تر است و رده بندی اسلایدها باید به گونه ای خاص تر انجام شود . ویرایش اولیه این سیستم در سال ۱۹۶۹ و ویرایش نهایی آن در سال ۱۹۷۰ تهیه شد .

در سال ۱۹۷۵ پروژه تحقیقاتی دیگری توسط غیر کتابداران انجام شد این پروژه توسط شخصی با نام هانس ران [۱۲] که یک صنعت گر سوئیسی بود انجام شد . او یک طرح نمایه اسلاید با نام مجموعه اسلایدهای رنگی را ایجاد کرد که این طرح درحقیقت یک پایگاه اطلاعاتی اولیه بود که تقربیا شامل ۴۵۰ کلید واژه به زبان انگلیسی و آلمانی بود که به ۱۴ رده کلی تقسیم می شد دسته بندی موضوعی ران شامل کلیسا , ابزار و وسایل , تاریخ و جغرافیا , طبیعت , حرفه , مذهب و مقدسین , شهرها و ساختمانها و زندگی مردم بود البته سیستم ران به سمت نقاشی های اروپایی گرایش داشت . تلاش برای نمایه سازی موضوعی با مجموعه ران خاتمه نیافت در سال ۱۹۷۸ کنفرانسی با نام منابع بصری برپا شد که موضوع این کنفرانس دسترسی موضوعی به به تصاویر بصری بود این کنفرانس مورد توجه محققان برجسته و متخصصانی که در زمینه تصاویر کار می کردند قرار گرفت . اهداف این کنفرانس با کنفرانس دیگری که با نام کنفرانس بلمونت[۱۳] شناخته می شود تداوم یافت موضوع این کنفرانس دسترسی هوشمند به منابع بصری بود این کنفرانس در سال ۱۹۸۰ انجام شد. شرکت کنندگان این کنفرانس ۹ نیاز یک سیستم پیکر نگاری[۱۴] را مطرح کردند و اشاره کردند این سیستم باید همه اصطلاحات محتوا ومفهوم را در برگیرد یعنی براین باور بودند نمایه سازی موضوعی تصاویر بر پایه مفهوم و محتوا هردو باشد . نمایه سازی مفهومی مسلما محدودیتهای دارد زیرا تاحد زیادی انتزاعی و ذهنی است و بنابراین به آسانی به دست نمی آید. و علاوه براین پیش بینی اینکه یک تصویر در چه مورد می خواهد استفاده شود دشوار است

(A Brief History of,۲۰۰۲).

●انواع روشهای نمایه سازی تصاویر که تاکنون آمده است

رایج ترین روش آماده سازی تصاویر در یک پایگاههای اطلاعاتی با هدف بازیابی, ایجاد کردن فیلدهایی شامل داده های کتابشناختی مانند هنرمند , عکاس , عنوان و... می باشد که همراه این فیلدها فیلدی می آید که شامل برخی فنون توصیفی برای حمایت از فیلدهای توصیفی است . این پایگاههای اطلاعاتی ها در عمل مشکلاتی دارند اولا اینکه برخی تصاویر چند بعدی هستند و هرکسی از یک جنبه ای که به کارش می آید به آن توجه می کند . وحتی ممکن است یک تصویر با هدفی جدا از آنچه توسط خالقش ایجاد شده استفاده شود به طور مثال تصویری از یک خیابان شلوغ در قرن ۱۹ ممکن است مورد استفاده چندین نفر قرار گیرد و هرکدام از آنها از یک بعدی به آن توجه کنند مثلا معمار از نظر ساختمان سازی به آن توجه کند و تاریخدان از دید تغییراتی که در این دوره انجام شده به آن توجه کند .

دوما بر خلاف کتابها و دیگر اسناد تصاویر صریحا به وسیله عنوان , پیشگفتار,مقدمه یا چکیده شان توضیح داده نمی شوند در نتیجه بیندگان باید خیلی زیاد خودشان به تعبیری که از یک تصویر می کنند متکی باشند .

این امر می تواند مشکلاتی را بخصوص زمانی که تصاویر رمزی و نمادین هستند ایجاد کند به طور مثال تصویر یک مرد همراه با شیر ممکن است مفهومش نشان دادن غرور باشد.

تکیه کردن روی مفاهیم مفهومی و ذهنی اشکالش این است که از یک سو دیدگاه یک نمایه ساز با نمایه ساز دیگر متفاوت است و از سوی دیگر ممکن است که یک نمایه ساز واحد دیدگاهش در زمانهای مختلف متفاوت باشد .

بنابراین واضح است که نمایه سازی تصاویرکار ساده ای نیست و به همین دلیل باید تنوعی از نقاط دسترسی برای کاربران فراهم کرد تا بتوانند تصاویر مورد نیاز خود را بازیابی کنند .

چنانچه بسر[۱۵] اشاره می کند یک تصویر ممکن است هزاران بار با ارزش تر از کلمات باشد اما هزار توصیفگر شاید برای توصیف محتوای یک پایگاههای اطلاعاتی تصویری مناسب نباشد.

در نتیجه تلاشهای زیادی برای کنترل شمار زیاد کلمات تصاویر انجام شد از اینرو توجه زیادی بر روی سیستم های نمایه سازی تزاروسی صورت گرفت(باکستر,۱۹۹۵).

● سیستم های نمایه سازی تزاروسی

از انواع این تزاروس که برای نمایه سازی تصاویر اسستفاده شده می توان به موارد زیر اشاره کرد ولی باید اشاره کرد که همه این تزاروس ها اختصاصا برای نمایه سازی تصاویر ایجاد نشده است .

تزاروس هنرو معماری (AAT) این تزاروس یک واژه نامه ساختار یافته است که می تواند برای بهبود دسترسی موضوعی به مباحث هنر و معماری ومنابع فرهنگی استفاده شود خواستگاه چنین سیستمی مدیون دورا کوچ[۱۶] می باشد که استاد تاریخ و معماری در موسسه Polytechnicr Rensselae بود, کوچ بحث جدی برای ضرورت زبانهای نمایه سازی ایجاد کرد.

اولین ویرایش AAT در سا ل۱۹۹۰ توسط انتشارات آکسفورد منتشر شد. این تزاروس درحال حاضر شامل ۱۲۵ هزار اصطلاح است که به طور سلسله مراتبی منتشر می شود . قالب AATاز تجزیه و تحلیل موضوعات تئوری رنسانس است که همه دانشها را به ۵ رده اصلی شامل خصوصیات فیزیکی , ماده , انرژی, زمان, مکان, تقسیم می کند. هر چهرریزه این تزاروس شامل گروه مشابهی از مفاهیم است که آنها را از چهرریزه دیگر متمایز می کند. وسه نوع رابطه سلسله مراتبی هم ارز و وابسته در این تزاروس وجود دارد پیترسون[۱۷](۱۹۹۰) AAT را بر اساس سرعنوان کتابخانه ملی پزشکی مدل گذاری کرد این سلسله مراتب شامل ریشه شناسی, توصیف, ویژگیهای فیزیکی, سبکها و دوره ها, کارگزاران[۱۸] و فعالیتها می باشدو (The AAT,۲۰۰۲)

مزایای AAT این است که از همارایی زاید پرهیز می کند. و ترکیب اصطلاحات را در زمان بازیابی ممکن می سازد. روی حوزه های هنر و تاریخ متمرکز شده و در آن زمینه اختصاصی تر کار کرده است, و همچنین شمار زیاد اصطلاحات را در برمی گیرد. اما چنین تزاروسی خالی از اشکال نیست و آن این است که کار کردن با چنین تزاروسی بسیار وقت گیر است و تحقیقاتی که انجام شده نشان داده که حتی پس از آموزش, کار با این تزاروس و استفاده از آن برای نمایه سازی اسلایدها به طور متوسط ۴۰ دقیقه طول می کشد(باکستر,۱۹۹۵).

نوع دیگر از سیتمهای نمایه سازی تزاروسی که برای تصاویر استفاده می شود TGM است که تزاروس منابع گرافیکی می باشد منبع اصلی برای اصطلاحات این تزا روس سرعنوان موضوعی کتابخانه کنگره است که بطور اختصاصی برای نمایه سازی تصاویر ثابت مانند عکس کلیشه , کارتونها و غیره به کار می رود هر چند که تصاویری که جنبه تاریخی و هنری دارند را شامل نمی شود این اصطلاحنامه الفبایی است و از روابط هم ارز , سلسله مراتبی و وابسته برخودار است TGM نسبت به AATحالت عام تری دارد۲۰۰۲) , . (TGM

▪ مزایای TGM

۱) به طور مخصوص برای نمایه سازی تصاویر بصری تهیه شده است .

۲) در یک مجموعه متنوع از جمله کتابخانه , آرشیو و.. می تواند استفاده شود.

۳) چند بعدی بودن آن

۴) اصطلاحات خاص تری برای تصاویر می تواند از طریق تقسیمات جغرافیایی , جنگها نامها و حوادث ساخته شود,۲۰۰۲) (Useful Comparisons.

▪ محدویتهای TGM

۱) شمار نسبتا کم اصطلاحات

۲) روابط سلسله مراتبی کاملا در همه رده ها توسعه پیدا نکرده است

۳) پیش همارایی بودن این اصطلاحنامه

۴) این اصطلاحنامه برای بخش عکس کتابخانه کنگره طراحی شده است و ممکن است کمتر به کار سایر کتابخانه ها بیاید ,۲۰۰۲) . (TGM

نوع دیگر از سیتمهای نمایه سازی تزاروسی که برای تصاویر هم استفاده می شود ICONCLASS است طرح اولیه این تزاروس در اواخر دهه ۱۹۴۰ و اوایل دهه ۱۹۵۰توسط هنری وال[۱۹] استاد تاریخ هنر در دانشگاه لیدن[۲۰] توسعه یافت او می خواست طرحی ایجاد کند که با همه موضوعات نقاشی سازگار باشد او در سال ۱۹۷۲ مرد و پروژه اش توسط گروهی از دانشجویان سابقش به راهنمایی کوپری[۲۱] ادامه یافت ICONCLASS از دوکلمه iconography”و classification ریشه گرفته است این سیستم در بین سالهای ۱۹۷۳ تا ۱۹۸۵ منتشر شد و یک سیستم سلسله مراتبی است که کدهایی (مانند دیویی) را مرتب می کند این تزاروس شامل ۱۷ جلد و هرکدام از این کدهای الفبایی با یک توصیفگر موضوعات عملی یا موضوعاتی که درهنرهای زیبا یافت می شوند ارتباط داده می شوند این کدها د ر۹ بخش اصلی هستند که شامل

۱) مذهب , سحر و امور مافوق طبیعه

۲) طبیعت

۳) انسان

۴) جامعه وفرهنگ

۵) مفاهیم چهره ریزه ای

۶) تاریخ

۷) انجیل

۸) منابع

۹) اسطوره شناسی و تاریخ باستان

برخی آن را خبره ترین و پیچیده ترین سیستم نمایه سازی برای هنرهای زیبا می دانند البته انتقادهایی به این تزاروس می شود به طور مثال سادرلند[۲۲](۱۹۸۲) معتقد است ICONCLASS برای بررسی پیکرنگاری تاریخ و هنر مناسب است ولی در مورد توصیف موضوعات رایجی مانند جداول, خانه ها و غیره چندان راضی کننده نیست و تاحد زیادی زمان گیراست.

سیستم تزاروسی دیگر که برای نمایه سازی تصاویر استفاده می شود TELCLASS نام دارد این تزاروس توسط ایوانز[۲۳] درکتابخانه فیلم و ویدئو BBC-TV در سال ۱۹۷۵ توسعه یافته است این طرح برای همه دانشهای بصری است این سیستم شامل کدهای الفبایی و اصطلاحات مرتبط با آن می باشد که در ۶ گروه اصلی مرتب شده است, که شامل :

۱) شفاهیات

۲) طرح کلی

۳) واقعیات

۴) شبیه سازی

۵) فنون

۶) رسمی[۲۴]

اگرچهTELCLASS توسط BBC برای استفاده داخلی اش تهیه شده است اما سازمانهای دگیر از آن استفاده می کنند(باکستر,۱۹۹۵).

افسانه کرمی

دانشجوی کارشناس ارشد کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه تهران

پانوشتها:

[۱] . Kohn

[۲] . Erin Panafski

[۳] . Pre- Icongraph

[۴] . Icongraph

[۵] . Icongraphical

[۶] Markie

[۷] Shutford

[۸] Van der Starre

[۹] .Luraine Tansey

[۱۰] .Wendell Simons

[۱۱] . Santa Cruz

[۱۲] .Hance C. Rahn

[۱۳] .Belmont

[۱۴] . Icongraph

[۱۵] .Besser

[۱۶] .Dora Couch

[۱۷] . Peterson

[۱۸] Agents

[۱۹] Henry Van de Wall .

[۲۰] .University of Leiden

.[۲۱] Couprie

[۲۲] . Sunderland

[۲۳] . Evans

[۲۴] . formal

[۲۵] Houston

[۲۶] . system’s data retrieval engine

[۲۷] Hypercard

[۲۸] NASA

[۲۹] Syracuse

[۳۰] control points

[۳۱] handles

[۳۲] Entity-Attribute-Relationship

[۳۳] part/property

[۳۴] action/effect

[۳۵] Austin’s PRECIS

[۳۶] Rickman

[۳۷] Stonham

[۳۸] Brunel

[۳۹] Wizard

[۴۰] Stonham

[۴۱] Rai

[۴۲] Eubilva

[۴۳] Fill Tools

فهرست منابع :

۱. "A Brief History of Image Analysis".۲۰۰۲[on-line].available:

http://www.slais.ubc.ca/people/students/student-rojects/C_Wanczycki/libr۵۱۷/history.html

۲. Baxter, Graeme(۱۹۹۵)." Image indexing and retrieval: some problems and proposed solutions"[on-line].available:

http://www.emeraldinsight.com/Insight/ViewContentServlet?Filename=Published/EmeraldFullTextArticle/Articles/۱۷۲۰۰۶۰۴۱۱.html

۳."TGM: Thesaurus of Graphic Materials".۲۰۰۲[on-line].available:

http://www.slais.ubc.ca/people/students/student-projects/C_Wanczycki/libr۵۱۷/tgm.html .

۴." The AAT: The Art and Architecture Thesaurus".۲۰۰۲[on-line].available:

http://www.slais.ubc.ca/people/students/student-projects/C_Wanczycki/libr۵۱۷/aat.html

۵." The Future of Image Indexing".۲۰۰۲[on-line].available:

http://www.slais.ubc.ca/people/students/student-projects/C_Wanczycki/libr۵۱۷/future.html

۶. "Useful Comparisons: Benefits and Limitations of AAT and TGM".۲۰۰۲[on-line].available:

http://www.slais.ubc.ca/people/students/student-projects/C_Wanczycki/libr۵۱۷/comparison.html

۷.لنکستر, اف دبلیو(۱۳۸۲).نمایه سازی و چکیده نویسی.ترجمه عباس گیلوری.تهران,چاپار.

---