افزایش آستانه تحمل ملی با دفاع غیرعامل

فرهنگ دفاع غیرعامل به مفهوم نظام مشترکی از باورها, ارزش ها و اعتقادات است که بهترین شیوه رفتار و مهارت ها برای دفاع از خود, خانواده, مردم و میهن, در مقابل ناملایمات و خطرات را به ما می آموزد

فرهنگ دفاع غیرعامل به مفهوم نظام مشترکی از باورها، ارزش‌ها و اعتقادات است که بهترین شیوه رفتار و مهارت‌ها برای دفاع از خود، خانواده، مردم و میهن، در مقابل ناملایمات و خطرات را به ما می‌آموزد.

فرهنگ دفاع غیرعامل درک مشترک و الگوهای رفتاری چگونگی حفظ بقا و روش‌های حفظ منابع و سرمایه‌های ملی کشور را در برابر هرگونه تهاجم به سرمایه‌های ملی، توسط متخاصمان و رسیدگی فوری و موثر به منشأ و تمام پیامدهای ناشی از تهاجم است به نحوی که امکان تهدید را از متخاصمان سلب کند. در اجتماعات انسانی، فرهنگ به ما می‌آموزد که در مقابل هر رویداد یا واقعه چگونه واکنش نشان دهیم. فرهنگ هر جامعه به افراد می‌آموزد چه چیز دشمن یا دوست، خوب یا بد و باارزش یا بی‌ارزش است. فرهنگ جوامع به انسان‌ها می‌آموزد، در شیوه‌های گوناگون زندگی، چطور با نیروهای ناهمگون طبیعی یا غیرطبیعی روبه‌رو شوند و واکنش آنها چگونه باشد. اگر شرایط زندگی معمول افراد جامعه دچار مشکل شود و در الگوی شناختی و رفتاری آنها، راه و روش جدیدی برای مقابله بر تهدید وارده وجود نداشته باشد، افراد جامعه گرفتار فشارهای روانی و از هم گسیختگی اجتماعی می‌شوند. اصل استواری و تداوم فرهنگی ایجاب می‌کند جامعه آمادگی پاسخگویی و شیوه زندگی در شرایط بحران و مقابله با تمام حوادث و تهدیدات را داشته باشد. نظام فرهنگسازی و اطلاع‌رسانی دفاع غیرعامل عبارت است از: «گسترش و توسعه فرهنگ آمادگی دفاع غیرعامل در مقابل هرگونه تهدید برای حفظ پایداری ملی.» فرهنگ دفاع غیرعامل مانند هر ساختار فرهنگی از چهار نوع عنصر تشکیل شده است؛ عناصر صناعتی، عناصر اجتماعی، عقیدتی و نگرشی و برای توسعه فرهنگ دفاع غیرعامل باید به این موارد توجه کرد.

پایداری ملی ویژگی​ای است که برای همه کشورها و ملت‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است. ملت غیور ایران نیز سال‌هاست با مفهوم ایستادگی آشناست و به جهانیان اثبات کرده تحت هیچ شرایطی در برابر دشمنان کوتاه نیامده و چند دهه ایستادگی و پایداری را تجربه کرده است و باید با هر عاملی که به اتحاد، ایستادگی و همبستگی ملی صدمه می‌زند، مقابله کرد. از سوی دیگر همراهی همه گروه‌ها و جریان‌ها در کشور در راستای تقویت و حفظ ارزش‌ها و آرمان‌های نظام اسلامی از موارد بسیار مهمی است که نباید از آن غافل شد. حرکت در یک مسیر باعث می‌شود اتحاد افزایش یابد و تمرکز در رسیدن به اهداف بیشتر شود.

یکی از راه‌های حفظ تعادل و افزایش پایداری ملی، آگاه‌سازی مردم و آماده کردن آنان برای مقابله با بحران‌ها و تهدیدهاست. دفاع غیرعامل مجموعه اقدامات غیرمسلحانه‌ای است که موجب افزایش بازدارندگی، کاهش آسیب‌پذیری، تداوم فعالیت ضروری، ارتقای پایداری و تسهیل مدیریت بحران در مقابل اقدامات نظامی دشمن می‌شود. دشمن با هدف قرار دادن جریان عادی زندگی مردم، سعی در مختل کردن آن دارد تا به این وسیله مقاومت مردم را در مقابل آسیب کاهش دهد. دشمن با برهم‌زدن تعادل سیستم روانی ـ اجتماعی افراد جامعه، آمادگی، مقاومت و مدیریت بحران را در آن جامعه کاهش می‌دهد و از این طریق به اهداف موردنظر خود دست می‌یابد. آشنایی مردم با مفاهیم فرهنگ دفاع غیرعامل و پایداری ملی، تضمینی برای امنیت پایدار کشور است.

بدون تردید برنامه‌ریزی در بخش نیروهای مردمی و آماده کردن این نیروها برای دفاع از کشور در برابر بحران‌های پیش‌بینی نشده، موجب افزایش پایداری ملی خواهد شد. ساختار آمادگی دفاع همه‌جانبه، در دوران دفاع مقدس رشد کرده و با تفکر بسیجی و با محوریت نیروهای مومن و معتقد، سازماندهی و از این طریق آموزش‌های لازم برای آمادگی بیشتر در برابر خطرات به مردم داده شده است. از منظر فرهنگ و ارزش‌ها، هنگامی که ابعاد اجتماعی و فرهنگی یک کشور مورد تهدید قرار می‌گیرد در واقع خطر دگرگونی ارزش‌های فرهنگی و تغییر رفتارهای اجتماعی به​وجود می‌آید و تغییر در ارزش‌های فرهنگی موجب کاهش انسجام اجتماعی و اخلال در تداوم کارکرد نظام فرهنگی، اجتماعی و سیاسی می‌شود.‏ ارزش‌های مشترک از جمله عناصر فرهنگ بوده و همراه باورها، موجب تجلی فرهنگ است. فرهنگ دفاع غیرعامل و پایداری ملی به مفهوم وجود باورها، ارزش‌ها، نگرش‌ها و الگوهای فکری و رفتاری یک ملت است که توان رویارویی و ایستادگی در مقابل هرگونه تهدید یا آمادگی برای مقابله با دشمنان را فراهم می‌آورد. پایداری ملی موجب می‌شود امنیت ملی افزایش یابد و مردم فارغ از هرگونه تهدید و دشمنی، زندگی آرام و با امنیتی داشته باشند.

ایستادگی مردم کشورمان در مقابل قدرت‌های نظامی سلطه‌گر و هشت سال دفاع مقدس با تکیه بر فرهنگ اسلامی به عنوان قدرت نرم همواره مطرح بوده است. فرهنگ اسلامی بزرگ‌ترین منبع تولیدکننده قدرت نرم و پایداری ملی است که توان ایستادگی، مقاومت و پایداری در مقابل سلطه‌گری ظالمان و زورگویان را داشته و دارد و می‌توان به آن توانایی فرهنگی دفاع غیرعامل یا ارتقای پایداری ملی نام نهاد. از جمله عناصر موجود در فرهنگ اسلامی که تولیدکننده قدرت نرم و موجب ارتقای فرهنگ پایداری ملی است، عبارت است از اعتقاد به توحید و خدای یکتا، جهاد در راه استقرار ارزش‌های الهی، ایثار و از خود گذشتگی و شهادت در راه خدا، اتحاد، برابری و برادری ایمان‌آورندگان، حق‌طلبی، حقیقت‌جویی و دفاع از مظلوم، انسجام و وفاق جمعی مسلمانان، بسیج و خدمت‌رسانی به همنوع، اطاعت از رهبری، شناخت دشمنان اسلام و شیوه‌های نفوذ آنان. فرهنگ دفاع غیرعامل باید برای توسعه و ارتقای این عناصر تلاش کند.

در دفاع غیرعامل، مردم با آمادگی و آموزش قبلی در مقابل تهدیدات و عملیات روانی دشمن هوشیارانه حضور دارند. آستانه تحمل ملی بسیار افزایش می‌یابد و به دشمن امکان استفاده از فرصت جنگ نرم داده نمی‌شود. پدافند غیرعامل فطری‌ترین عنصر دفاعی بشر در برابر حوادث و تهدیدات دشمن خارجی است و پشتوانه اقتدار ملی و مناسب‌ترین راهکار برای افزایش آستانه مقاومت مردمی و مهم‌ترین ابزار بازدارندگی دشمن است.

محسن فردرو

کارشناس فرهنگی و پژوهشگر