جهانی شدن و اقتصاد

از نشانه هایی که می تواند مؤید این معنا باشد, نقش واهمیت شرکت ها و کمپانی های بزرگ چند ملیتی است, که ارزش تولیدات تنها تعدادی از این شرکت ها در سال معادل با تولیدات ناخالص داخلی ۱۰۰ کشور جهان است لذا, جهانی شدن اقتصاد به اعتقاد برخی, برابر است با سلطه ی جهانی این شرکت ها و نیز شدت گرفتن روابط اقتصادی و گسترش ناگهانی حجم تجارت بین الملل, به گونه ای که از سال ۱۹۶۶ تا ۱۹۸۰ تولید جهانی فقط ۶ ۳ برابر شده است

اصطلاح جهانی شدن اقتصاد، که ناظر به همگرایی اقتصادی و رفاهی است، بیانگر همگون سازی قیمت‌ها، تولیدات، دستمزدها، دارایی‌ها، دستمزدها، دارایی‌ها و ... در سراسر جهان می‌باشد. بنابر آن چه که سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) اظهار می‌دارد. جهانی شدن اقتصاد گویای روندی است که در بر گیرنده گسترش و توسعه تجارت بین الملل و سرمایه‌گذاری‌های مستقیم خارجی است.

از نشانه‌هایی که می‌تواند مؤید این معنا باشد، نقش واهمیت شرکت‌ها و کمپانی‌های بزرگ چند ملیتی است، که ارزش تولیدات تنها تعدادی از این شرکت‌ها در سال معادل با تولیدات ناخالص داخلی ۱۰۰ کشور جهان است. لذا، جهانی شدن اقتصاد به اعتقاد برخی، برابر است با سلطه‌ی جهانی این شرکت‌ها و نیز شدت گرفتن روابط اقتصادی و گسترش ناگهانی حجم تجارت بین الملل، به گونه‌ای که از سال ۱۹۶۶ تا ۱۹۸۰ تولید جهانی فقط ۶/۳ برابر شده است. اما حجم صادرات جهانی در فاصله‌ی بین همین سال‌ها، یعنی از ۱۹۶۰ تا ۱۹۹۶، بیش از ۳۷ برابر رشد داشته، که این حجم عظیم معادلات، بیان گر شدت روند جهانی شدن اقتصاد است.(۱)

الف) تأثیر اقتصاد بر زندگی انسان:

اقتصاد در قلمرو زندگی انسان فراتر از یک ابزار عمل می‌کند و حتی در مواردی به جای هدف نشسته است. پوستمن در کتاب تکنو پلی، این اصطلاح را تصور جهانی می‌داند که تکنولوژی، فرهنگ سازی کرده و اقتصاد، فرهنگ را به سیطره خویش درآورده است. عمده ترین ابزار تکنولوژی در عرصه جهانی سازی شامل این موارد است:

▪ کامپیوتر(رایانه) :

امروزه اطلاعات۱، هویت انسان را می‌سازند و به قول یک منتقد آمریکایی در جهانی که همه چیز انسان کامپیوتریزه شده ما نمی‌توانیم به صراحت بگوییم که این انسان است که کامپوتر را اداره می‌کند یا کامپیوترها انسان را اداره می‌کند. پوستمن در این خصوص می‌گوید: در جهان امروز عبارت (کامپیوترها به ما چنین می‌گویند) به جای(خدا چنین گفته) نشسته است.

▪ سینما:

جهان امروزه جهان تصویر است وتمدن‌های موفق، تمدن‌هایی هستند که قادرند معنای تصویر را ترجمه نمایند. هر تصویر معادل هزار کلمه است واثر ماندگاری که در ذهن مخاطب می‌گذارد بسیار قوی تر از اثر سخنرانی و کلام است.

فیلم ماتریکس۲ فیلمی است که در سال ۲۰۰۰ م ساخته شده و هم اکنون فیلم ماتریکس ۲ و ۳ در حال ساخته شدن است. در این فیلم ما شاهد سال ۲۱۹۹ م یعنی ۲۰۰ سال بعد هستیم .

این فیلم، فیلمی است که از تسلط عجیب تکنولوژی و اقتصاد بر انسان بحث می‌کند. و واقعیت هم این است که یکی از اصلی ترین بسترهای جهانی شدن اقتصاد است.

این که شما از رسانه‌ها می‌شنوید و می‌بینید که هرجا کنفرانس جهانی شدن برگزار می‌گردد مورد اعتراض کارگران و قشرهای پایین جامعه واقع می‌شود به این علت است که بسیاری از آنان احساس می‌کنند اقتصاد در قلمرو جهانی، به شدت نظام طبقاتی را به هم می‌زند. اخیرا گزارشی از اینترنت تحت عنوان (گلوبالیزیشن) دریافت کرده‌ایم که در مجله سیاست خارجی بود. در این گزارش آمده که (مقدار ثروت ۲۰۰ نفر درکره زمین معادل ثروت دو میلیارد انسان است.)

بنابراین جهانی شدن اقتصادبه شدت منجر به شکاف طبقاتی در جوامع شده و ضربات سهمگین را بر بدنه اقشار پایین جامعه وارد می‌آورد.

به هر حال کشورهای توسعه یافته صنعتی از نیمه دوم قرن بیستم در تلاشند، تا از طریق ایجاد سازمان‌های جهانی، مانند صندوق بین المللی پول، سازمان تجارت جهانی(گات) مقرراتی را در جهت آزاد سازی مبادله‌ی کالا و برداشت موانع گمرکی و رفت و آمد سرمایه برای کشورهایی که عضو این سازمان هستند، به تصویب برساند. در نشستی که وزیران سازمان تجارت جهانی، شامل ۱۳۳ کشور عضو، در ماه مه ۱۹۹۸ در ژنوش، برگزار کردند، توافق نامه‌ی مربوط به برداشتن عوارض گمرکی را نسبت به تجارت الکترونیک به امضاء رساندند.

در مورد این که جهانی شدن اقتصاد چه آثار رو نتایجی را به همراه خواهد داشت دو دیدگاه موافقین و مخالفین را بررسی می‌کنیم:

الف) موافقین:(۲)

هواداران جهانی شدن اقتصاد بر این باورند که ورود اقتصادهای توسعه یافته و اقتصادهای در حال توسعه به درون یک سیستم واحد جهانی تجارت، پول و تولید، به صورت اعضای برابر و به دور از هرگونه تبعیض، می تواند باعث تقویت اقتصادهای ضعیف گردد. به نظر این گروه، جهانی شدن اقتصاد این توانایی و قابلیت را دارد که نتایج مثبت و منافع حاصل از تجارت و رشد اقتصادی را به طور مساوی برای هر دو بخش از کشور ما فراهم سازد. به اعتقاد آنان، جهانی شدن اقتصاد حداقل چهار مزیت را برای کشورهای در پی خواهد داشت که هرکدام می تواند باعث تحول و افزایش روند پیشرفت اقتصادی کشورها گردد.

۱) گشایش بازارهای جهانی:

گشوده شدن مرزها، توسعه تجارت و نقل و انتقالات بین المللی کالا و خدمات، که متأثر از افزایش تقاضای ناشی از گسترش تجارت بین المللی و سرمایه گذاری خارجی بوده، توانسته به عنوان مثال سهم تجارت در کشورهای در حال توسعه را از تولید ناخالص داخلی از ۳۳ درصد در دهه ی ۱۹۸۰ به ۴۳ درصد در سال ۱۹۹۶ برساند، و چنین پیش بینی می شود که حتی در ده سال آینده، این میزان سهم از مرز ۵۰ درصد نیز بگذرد.

۲) افزایش رقابت:

از مهمترین دستاوردهای جهانی شدن اقتصاد افزایش رقابت و در نتیجه بهینه شدن تولید، کاهش هزینه ی مبادلات، سرعت جابجایی و تحرک و پویایی سرمایه و افزایش روند نوآوری در طرف عرضه، و افزایش کیفیت کالاها و خدمات که خود رفاه اجتماعی را به وجود خواهد آورد. نظریات علمی حاکی از آن است که تجارت آزاد، و در نظر گرفتن شرایط رقابت کامل، سبب می شود که تولید جهانی به حداکثر برسد و در عین حال هر کشوری، با رعایت این سیستم، به تولید و مصرف بیشتر، و در نتیجه به رفاه اقتصادی بالاتری دست یابد.

۳) گسترش دانش و تکنولوژی:

با گشوده شدن مرزهای تجاری و برداشته شدن موانع ورود و خروج سرمایه های خارجی و ایجاد فرصت های مناسب برای سرمایه گذاری مستقیم شرکت های چند ملیتی، زمینه خوبی برای انتقال تکنولوژی و دانش فنی و نیز منبع ارزشمندی برای کشورهای در حال توسعه فراهم می شود.

۴) تقسیم بین المللی کار:

جهانی شدن اقتصاد شرایطی را به وجود خواهد آورد که در آن هریک از کشورها بر اساس توانمندی های خود در زمینه های مختلف تولید کالا و خدمات می توانند نهایت بهره برداری از استعدادهای مادی و معنوی خود را ببرند، زیرا با برداشته شدن موانع گمرکی و تحرک و جابجایی بی قید و شرط سرمایه، و جابجایی نیروی کار، شرایط مناسب برای بهره گیری از سرمایه های انسانی و طبیعی فراهم می گردد، درنتیجه عوامل ناکارآمد اقتصاد از میان برداشته می شود.

خلاصه این که به نظر موافقین، هنگامی که درهای اقتصاد ملی(کشور) به روی دینامیک اقتصاد جهانی گشوده شود، استانداردهای زندگی میلیون ها تن از مردم جهان، به میزان قابل ملاحظه ای، ارتقا می یابد.

ب) مخالفین جهانی شدن اقتصاد:(۳)

بی تردید گشایش بازارهای جهانی وایجاد فرصت برای تحرک اقتصادی کشورهای در حال توسعه و ورود آنها به بازارهای جهانی و قدم گذاشتن در میدان رقابت، بستگی زیادی به میزان سطح توسعه ی اقتصادی این کشورها دارد که با بازگشایی مرزهای اقتصادی بتواند در میدان عرضه ی کالای خود به بازارهای جهانی قدم بردارند، و نیز با ورود سرمایه های خارجی به کشورشان از میدان خارج شوند.

در این صورت است که بازگشایی مرزهای اقتصادی نتایج مثبتی را به همراه دارد. اما کشوری که از خود صنعتی ندارد در نتیجه توان رقابت در بازار برای او منظور نیست، تا چه رسد به این که در مقام عمل بتواند به رقابت با قدرت های اقتصادی برتر برخیزد تا از این طریق به تقویت بنیان های تولیدی خود بپردازد. زیرا بسیاری از کشورها همان گونه که پل هرسیون بیان می کند: (ساکنانشان هنوز چوب می برند و آب می آورند.)

از این رو بازگشایی بازارها، حداقل نسبت به این کشورها، باعث کاهش تولیدات داخلی، کاهش اشتغال و وابستگی بیشتر به واردات و نیز کاهش خود اتکایی خواهد بود.

به نظر مخالفین، جهانی شدن اقتصاد چیزی فراتر از سلطه ی بلا منازع کمپانی های بزرگ بین المللی بر بازارهای جهانی نخواهد بود. لذا برخی جهانی شدن را این گونه تعریف می کند:

جهانی شدن در مفهوم عام عبارت است از: در هم ادغام شدن بازارهای جهانی در زمینه های تجارت و سرمایه گذاری مستقیم و جابجایی و انتقال سرمایه، نیروی کار و فرهنگ در چارچوب سرمایه داری و آزادی بازار، و نهایتاً سر فرود آوردن جهان در برابر قدرت های جهانی بازار که منجر به شکافته شدن مرزهای ملی وکاسته شدن از حاکمیت دولت خواهد شد. عنصر اصلی و اساسی در این پدیده، شرکت های بزرگ چند ملیتی و فرا ملیتی هستند.

به نظر مری رابینسون یکی از ویژگیهای اصلی جهانی شدن اقتصاد این است که عوامل دخیل در آن تنها دولت ها نیستند. بلکه قدرت های خصوصی در شرکت های چند ملیتی یا فراملیتی نیز در آن حضور دارند.

اکنون این نکته به خوبی آشکار شده که بیش از نیمی از اقتصادهای بزرگ جهان متعلق به شرکتهاست، و نه دولت ها و یا این که سرمایه گذاری بین المللی حقوقی رو به افزایش است.

بنابراین در جهانی شدن که قدرت های اقتصادی منحصر به شرکت های چند ملیتی و کشورهای صنعتی است سخن گفتن از رقابت و حضور در بازارهای جهانی گزاف و بی معناست. کشورهای در حال توسعه در شرایط جدید بازگشایی مرزها و برداشته شدن موانع گمرکی، به دلیل ضعف بنیه ی اقتصادی، توان رقابت را با قطبهای توانمند اقتصادی ندارند. البته جای امیدواری است که این کشورها با اتخاذ سیاست های مناسب، از جمله اصلاح ساختار اقتصادی خود از پیامدهای آن کاسته و بیشتر از منافع جهانی شدن بهره گیرند.

پی نوشت ها:

۱. Information

۲. Matrix

منابع استنادی در متن:

۱) اندیشه حوزه، ص۸۷

۲) همان، ص۸۹

۳) همان،ص۹۰