خلاقیت در بازی های کامپیوتری

عصر حاضر عصر فناوری هایی است که حاصل ابداع و تفکر خلاق انسان هاست بازی های رایانه ای تاثیر زیادی بر خلاقیت انسانها به ویژه کودکان دارد

● مقدمه

عصر حاضر عصر فناوری هایی است که حاصل ابداع و تفکر خلاق انسان هاست. بازی های رایانه ای تاثیر زیادی بر خلاقیت انسانها به ویژه کودکان دارد. تحقیقات زیادی در مورد تاثیر بازی های رایانه ای بر ابعاد خلاقیت کودکان صورت گرفته و نتایج حاصل، حاکی از افزایش عامل " اصالت " و عامل " انعطاف پذیری " در خلاقیت کودکان بوده است. لذا می توان فرآیند آموزش و فعالیت های کودکان را در این زمینه هدفمند و معنادار کرد. همچنین فرآیندهای شناختی گوناگونی چون خلاقیت و قدرت تخیل آنها را غنا بخشید.

● بیان موضوع

خلاقیت و ابداع از موضوعاتی هستند که بکارگیری آنها در دوران بزرگسالی مشروط بر پرورش آنها در دوران خردسالی است و از آنجا که دنیای کودکان امروز با انواع فناوری ها در آمیخته است. یکی از مهمترین راههای آموزش و پرورش خلاقیت همین ابزارهای فناوری است. " خلاقیت در قرن اطلاعات و ارتباطات و در عصری که فناوری ها و برنامه های بنیادین وزیر بنایی کشورهای پیشرفته و توسعه یافته را تشکیل داده اند می تواند با ویژگی های مهم و منحصر به فرد خود، زمینه رشد و تعالی علمی و فرهنگی جوامع را فراهم ساخته و پرهیز از بسیاری عقب ماندگی ها را موجب شود.( رستگارپور ۱۳۸۴ )

● اهمیت مساله خلاقیت و بازی های رایانه ای

اهمیت مساله در این است که این توانمندی مهم و پایه ای خلاقیت از دوران کودکی در انسان ها پرورش می یابد چرا که شکل گیری بسیاری از توانمندی ها، استعدادها و رشد شناختی و شخصیتی در این دوران از حساسیت خاصی برخوردار است و اگر بخواهیم افرادی خلاق، نوآور و سازنده تربیت کنیم باید از نخستین پایه های زندگی آغاز کنیم.

"کودکان خلاق به دنیا می آیند تورنس ( ۱۹۶۲ ). اما خلاقیت بسیاری از آنها در حدود ۱۰ سالگی دچار افت می شود. حسینی ( ۱۳۸۱ ) .

با توجه به اینکه در بازی های رایانه ای سختگیری و فشار برای جدی گرفتن فعالیت های آموزشی توسط مربی وجود ندارد فرصت بیشتر برای تجربه روش های کودک محور وجود دارد؛ از طرفی بازی با رایانه موجب آموزش کار با رایانه نیز می شود.

دنیای بازی های رایانه ای سرشار از شگفتی هاست. جایی که کودکان را تا مرز تحقق رویاها می برد و آنان را در دنیایی از هیجان و ماجرا جویی ها رها می کند. در این دنیای مجازی کودکان در عین پیروز شدن، شکست می خورند و در عین ازاد بودن در جبر قرار دارند. یادآوری این موضوع مهم است که اعلام شود منظور از بازی های رایانه ای بازی های استاندارد است.

" یکی از راههای رشد و توسعه قوه خلاقیت و ابداع در کودکان پرداختن به فعالیت هایی همچون رایانه و بازی های رایانه ای استاندارد است که خود حاصل خلاقیت مغز آدمی بوده بنابراین، این قوه را در کودکان تقویت می کند." ( فرهودی ۱۳۸۷ ).

بازی های شبیه سازی در ارضای حس کنجکاوی و ماجراجویی کاربران، "طرح جهان تخیلی فردا" فن آوری در جهان آینده. " اعطای نقش های ماجراجویانه به زنان. " همگی موجب پرورش مهارت هایی چون پرورش قوه تخیل و خلاقه و حل مسئله در آنها می شود. در همین رابطه منطقی(۱۳۸۰) در مقاله خود به این موضوع اشاره کرده که: " میزان انگیزه و یادگیری دانش آموزان مبتلا به اختلال یادگیری با برنامه های آموزشی رایانه ای به شکل معناداری ارتقاء یافته". همچنین بازی های رایانه ای بر آموزش زبان مردم و افزایش سرعت خواندن در آموزش زبان تاثیر داشته که همین تاثیر موجب می شود که حساسیت ذهن کودکان ارتقاء یابد ( اسدی ۱۳۸۷) بازی های رایانه ای موجب می شود که بچه ها به کاوش و تجسس بپردازند و این مورد، موجب ارتقاء حافظه و تمرکز می شود. در اغلب بازیها کودکان به انتخاب گزینه های مختلف، دستور دادن، هدایت کردن، جستجوی دقیق و کاوشگرانه در محیط مربوط به بازی خود می پردازند. که اکثر آنها در برگیرنده بحث، گفتگو، پیش بینی، تصمیم گیری در روی صفحه کلید است و همه این تمرینات در ارتقاء فاکتورهای خلاقیت مانند بسط که استعداد توجه به جزئیات، اصالت (استعداد، تولید ایده های بدیع، غیرعادی و تازه ) انعطاف پذیری ( استعداد تولید ایده ها، یا روش های بسیار گوناگون)، سیالی (استعداد تولید ایده های ) فراوان است می شود.

کالین تی و مک کارتی در سال ۲۰۰۱ تحقیقی با عنوان " تاثیر بازی های شبیه سازی رایانه ای بر یادگیری و یاددهی، هوش و خلاقیت" انجام دادند و به این نتیجه رسیدند که بکارگیری بازی های شبیه سازی رایانه ای بر یادگیری و یاددهی دانش آموزان مقطع راهنمایی تاثیر داشته اما بر هوش دانش آموزان تاثیر ندارد. همچنین دریافتند که این بازیها بر خلاقیت دانش آموزان در دو بعد سیالی و انعطاف پذیری تاثیر دارد.

بومن وروتر در سال ۱۹۹۹ در پژوهش های خود در باره تاثیر بازی های رایانه ای در افزایش خلاقیت کودکان دریافتند که برخی بازی های رایانه ای به سبب آنکه از انعطاف پذیری لازم برخوردار بوده و از ساخت مشخصی برخوردار نیستند؛ افزایش خلاقیت کودکان و نوجوانان را فراهم آورده و بر میزان توانمندی کودکان در حل مسائل می افزاید. ( منطقی ۱۳۸۰ ).

لیو در سال ( ۱۹۹۸) در بررسی تاثیر خودآموزی فرارسانه بر تفکر خلاق دانش آموزان مدارس ابتدایی کلاس چهارم دریافت که نمرات چهار عامل سیالی، انعطاف پذیری، اصالت و بسط سه گروه دانش آموزان تیز هوش، متوسط و ضعیف به طور معنی داری که از طریق آموزش به کمک کامپیوتر و بازی های رایانه ای افزایش یافته است. افزودن بر موضوعات بالا کودک در فرآیند انجام بازی های رایانه ای مطالب و موضوعات متنوع و مهیجی را می آموزد، با انجام بازی ها ظرفیت ها و توانایی های خویش را افزایش داده و آنها را غنی می سازد. در این میان، علاوه بر تقویت هوش یکی از فرآیندهایی که به وفور تقویت می شود. اصالت یا همان قوه ابتکار کودک است که دلیل آن روبرویی او با مجهولات، مشکلات و معماهای متعدد موجود در بازی هاست و چون کنترل بازی را در دست دارد سعی می کند برای رسیدن به پاسخ ها و هدف؛ کنجکاوی به خرج دهد. راههای تازه بیافریند و در واقع از این طریق به افزایش عامل اصالت ( ابتکار) خود دست می زند.

بازی های رایانه ای به گونه ای هستند که کودک از خطا و اشتباه نمی ترسد، توسط دیگران ارزیابی نمی شود. رقابت با دیگران ندارد لذا احساس آرامش می کند و با همین وضعیت تصمیم می گیرد.

آمابلی ( ۱۹۹۶ ) می گوید: صرفا" در انتظار ارزیابی بودن، خلاقیت را در افراد بویژه کودکان تضعیف می کند. رقابت نیز بسیار پیچیده تر از ارزیابی و پاداش است.

در هر صورت بازی های آموزشی رایانه ای با ویژگی های منحصر به فرد خود، جذابیت، بکارگیری همزمان حواس چندگانه، تعامل یادگیرنده با موضوع، محیط یادگیری و فضای آموزشی جذاب لذت بخشی را برای یادگیرندگان فراهم می کنند که به صورت خودانگیخته و با اطمینان خاطر به یادگیری می پردازند. در این محیط قابلیت تکرار و بازخورد سریع، فراهم بودن امکان یادگیری با سرعت لازم یادگیرنده، عدم ترس از تنبیه و آزادی عمل در جریان یادگیری و .... موجب افزایش انگیزه یادگیری، عمق و پایداری آن و نگرش مثبت دانش آموز نسبت به درس و مهارت مورد نظر می شود. کلیه این عوامل نیز فراهم شدن امنیت روانی دانش آموزان و در نتیجه افزایش اعتماد به نفس و رشد مهارت های گوناگون را بدنبال دارد. (فرهودی ۱۳۸۷).

بازی های رایانه ای نوعی سرگرمی تعاملی است که توسط یک دستگاه الکترونیکی مجهز به پردازشگر یا میکروکنترلر انجام می شود بسیاری از بازی های رایانه ای به دلیل تولید تصویر متحرک با قابلیت نمایش روی صفحه تلویزیون یا نمایشگر رایانه، باری ویدئویی نیز محسوب می شود.

گونه های بازی های رایانه ای عبارتند از:

▪ آموزشی

▪ اتومبیل رانی

▪ مسابقه اتومبیل رانی

▪ استراتژی

تصاویر دو بعدی، موسیقی متن و در بطن بازی بودن کودک و نوجوان همراه با سایر شخصیت های بازی، تصاویر پرتحرک، صداهای مهیج، دنیایی از هیجان را به انسانهای تشنه جنب و جوش ارزانی می کند و همین جذبه، روح و جسم آنان را مطرح خود می سازد و به عالمی از تخیلات می برد که فرد خود را محور و قهرمان اصلی ماجرا می پندارد.

● محاسن بازی های رایانه ای برای کودکان

یادگیری را آسان و توجه بچه ها را جلب می کند؛

تکرار موضوعات و مرور قسمت را امکان پذیر می کند؛

امکان خلق نقاشی و داستان را دارد؛

علاقه مند شدن به تاریخ یا جغرافیا را به همراه دارد؛

کودک بدون اینکه نقاشی کثیف شود می تواند رنگی را که دوست ندارد عوض کند؛

مفاهیم و مبانی ریاضیات را به کمک شکلهای کودکانه به کودک آموزش می دهد؛

کودک بیمار احتیاج کمتر به داروهای مسکن ( به دلیل سرگرم شدن به بازی ) دارد؛

کنترل در دست بچه هاست.

● معایب بازی های رایانه ای برای کودکان

الف) آسیب های جسمانی

ب) آسیب های روانی - تربیتی

ج) تقویت حس پرخاشگری

د) انزواطلبی

هـ) تنبل شدن ذهن

و) تاثیر منفی در روابط خانوادگی

ز) افت تحصیلی

● رهنمودها

از بازی های تصویری خلاق که کودکان باید به وسیله آنها معماهایی را حل کنند استفاده شود.

بازی دسته جمعی کودکان، با ابزارهای تصویری کمتر مسئله ساز است.

والدین وقت بیشتری را به کودک و نوجوان خویش اختصاص دهند تا به بازی رایانه ای عادت نکنند.

بهتر است که والدین همراه فرزندان خود به کوهستان، باشگاهها و میادین بروند و به بازی های مورد علاقه آنها بپردازند. تا کودک به اندازه معقول از بازی ها استفاده نماید.

کودک در فاصله نزدیک به رایانه ننشینند.

از رایانه های با صفحه کوچک استفاده شود. ( صفحه کوچک موجب می شود چشم کودک کمتر آسیب ببیند ).

نور صفحه تلویزیون را کم کنند.

بچه ها بین دو نوبت بازی استراحت کنند.

چشم ها باید مسلط به صفحه رایانه باشد.

روشنایی اتاق به نحوی تنظیم شود که زنندگی نور به حداقل برسد.

بهتر است والدین با کودکان صحبت کنند که فقط در روزهای تعطیلی مجاز به استفاده از این بازی ها هستند.

منابع

اسدی، نسترن ( ۱۳۸۲ )، شناخت و آموزش خلاقیت در مدارس، تهران، انتشارات عابد

اسدی، نسترن ( ۱۳۷۸ )، خلاقیت در ساخت بازی ها در آموزشها، تهران

حسینی، افضل السادات ( ۱۳۸۱ )، نقش معلم در خلاقیت دانش آموزان، گردآوری: ملکی، حسن، نشر انجمن اولیاء و مربیا

فرهودی، هاجر (۱۳۸۷ )، بررسی تاثیر استفاده از بازی های آموزشی رایانه ای بر افزایش خلاقیت کودکان مقطع سوم دبستان، تهران، مجموعه مقالات اولین کنفراس خلاقیت شناسی.

منطقی، مرتضی ( ۱۳۸۰ )، بررسی پیامدهای بازی های ویدیوئی و رایانه ای،تهران : نشر فرهنگ دانش