روان شناسی آسم

بررسی ویژگی های شخصیتی مبتلایان به آسم و آلرژی

دو مصراع «تن ز جان و جان ز تن مستور نیست» و «رنگ رخسار خبر می‌دهد از سر درون» مشتی هستند نمونه خروار از ده‌ها مورد موجود در ادبیات و فرهنگ ایران زمین که از تاثیر متقابل جسم و روان حکایت می‌کند...

با توجه به اینکه خصلت‌های روان‌شناختی از جمله نوع شخصیت افراد در بروز، تسریع و تشدید بیماری‌های روانی غیرقابل انکار است، مطالعات مکرر نقش عوامل روان‌شناختی و زمینه‌های شخصیتی افراد را در ایجاد، بروز، تسریع و تشدید بیماری‌های جسمی تایید می‌کند.

از سوی دیگر بروز همزمان برخی از اختلالات شخصیتی و بیماری‌های جسمی برای پژوهشگران و محققان سوالاتی را مطرح کرده است. آیا زمینه ژنتیک باعث بروز همزمان این بیماری‌ها می‌شود یا یکی از آنها باعث بروز بیماری دیگر می‌شود؟ دادن پاسخ دقیق به سوالات فوق و موارد مشابه نیاز به مطالعات کامل‌تری است.

گروهی از متخصصان نیز معتقدند که برخی از بیماری‌های جسمی در واقع بیانگر عواطف، احساسات و هیجاناتی است که امکان بروز آنها به شکل معمول وجود ندارد. به عنوان نمونه افرادی که سعی در کنترل شدید عصبانیت و عواطف منفی خود دارند مبتلا به برخی از بیماری‌های جسمی از جمله فشارخون، افزایش قند، چربی خون و بیماری‌های گوارشی می‌شوند. در واقع به جای اینکه چشم بگرید اعضا و جوارح می‌گریند.

● آسم و آلرژی از اختلالات روان‌تنی شایع است

وقتی استرس‌های روان‌شناختی مزمن و تعارضات غیرقابل حل باشند در صورت وجود ساختار شخصیتی خاص فرد را مستعد به بیماری‌های جسمی می‌کنند که این نوع اختلالات را سایکوسوماتیک (روان‌تنی) می‌نامند. تغییرات آسیب‌شناسی و ساختمانی در این بیماری‌ها ایجاد می‌شود. برخی از این ساختارهای شخصیتی خاص عبارتند از درون‌گرایی، کنترل شدید خشم و اضطراب، عدم ابراز احساسات و عواطف، کمال‌طلبی و برتری‌جویی افراطی.

از جمله اختلالات روان‌تنی شایع و مهم که عوامل روان‌شناختی در آنها به اثبات رسیده بیماری‌های آلرژی و آسم است.

تشابهات این دو بیماری در علت شناختی و علایم بالینی پیش‌آگهی و درمان قابل‌توجه است. آسم اختلال تنفسی مزمن با حملات دوره‌ای حاد است که با فعالیت‌های فیزیکی و استرس و آلودگی هوا و همچنین برخی داروها تشدید می‌یابد و در صورت عدم درمان مناسب و مزمن شدن آن برای بیمار غیرقابل‌ تحمل است و عملکرد شغلی و اجتماعی فرد را مختل می‌کند و زمینه را برای بیماری‌های خطرناک سیستم تنفسی و قلبی – عروقی فراهم می‌کند. آلرژی نیز نوعی اختلال ایمنی است که فرد با مواجهه با عوامل آلرژن (ایجادکننده حساسیت) یا استرس دچار علائم بالینی متنوعی از جمله خارش شدید پوست، آبریزش از چشم و بینی، عطسه، مشکلات تنفسی، قرمزی و التهاب و بثورات در پوست و مخاط و حتی علایم روان‌پزشکی می‌شود که اختلالات ناتوان‌کننده‌ای را در عملکرد فرد ایجاد می‌کند.

● بیماران مبتلا به آسم و آلرژی معمولا کم‌طاقت هستند

پژوهش‌های انجام شده وجود اختلال شخصیتی واحد و مشخصی را در بیماران آسمی و آلرژیک تایید نکرده ولی برخی از خصلت‌ها و خصوصیات روان‌شناختی بیماران به شرح ذیل است: افسردگی، ناپایداری هیجانی (نداشتن ثبات در ابراز هیجانات. به عنوان نمونه بیمار در برخورد با یک موقعیت مشابه عکس‌العمل‌های متفاوت و گاهی متضادی را نشان می‌دهد)، ابراز هیجانات کنترل شده (بروز هیجانات بدون هرگونه مانعی و در هر موقعیتی. به عنوان نمونه این بیماران در موقعیت‌های متفاوت هیجانات خود را بدون هیچ‌گونه احساس کنترلی بیان می‌کنند)، حساسیت بیش از حد به موفقیت‌های دیگران (رقابت غیرطبیعی و حسادت)، وسواس مفرط به سلامت خویش، عصبانیت و پرخاشگری، وجود هیجانات منفی و تنش عضلانی.

این بیماران معمولا از زندگی خود راضی نیستند و قادر به تحمل مشکلات طولانی‌مدت نیستند. وجود هرگونه استرس - فشار روحی و روانی- مستمر و مزمن آنها را ناتوان و مأیوس می‌کند. اکثرا اشتغال ذهنی آنها به بیماری و گاهی هم ترس از مرگ است. به علاوه عدم قدرت کامل و کافی برای کنترل خشم و اضطراب و همچنین کاهش لذت از فعالیت‌های لذت‌بخش در اکثر این بیماران بارز است. بیماران آسماتیک (مبتلا به آسم) دچار یک اضطراب مزمن هستند که حتی با رفع اضطراب این نگرانی‌ها به یک موضوع دیگر انتقال می‌یابد. این افراد اکثرا از اختلالات خواب رنج می‌برند و از دردهای پراکنده بدنی شاکی هستند.

برخی بیماران در برخورد با تغییرات انجام شده در خانواده و محل کار حساسیت زیادی نشان داده و ادامه روند سابق و ثابت را در تغییرات ترجیح می‌دهند. توجه بیش از حد به تنفس و سایر علائم بیماری‌ها و احساس عدم کفایت ریه برای انتقال اکسیژن به اندام‌ها و شمردن تعداد تنفس در این بیماران، باعث ایجاد اضطراب و نهایتا افزایش تعداد تنفس و کوتاه شدن آن می‌شود و علایم بیماری را تشدید می‌کند. اطلاعات بیماران از بیماری خود در خصوص علت‌شناسی علائم عوارض درمان اکثرا صحیح نبوده و این موضوع باعث تشدید بیماری می‌شود. این افراد به پزشکان و درمان‌های خود اعتماد کافی ندارند و مرتب به دنبال پزشکی بهتر و درمان برتر می‌گردند.

● زنان و آسم

زنان مبتلا به آسم افرادی هستند با تمایلات برونگرایی بالا و همچنین گرایشات تسلط‌جویانه و آرزوهای دور و دراز و دست‌نیافتنی و خوش‌بینی مفرط. با بررسی دوران کودکی این بیماران مشاهده شده که مادران آنها بیش از حد مراقب و محافظ فرزندان خود هستند و کودکان نیز وابستگی زیادی به مادر دارند. در پژوهش‌های انجام شده اخیرا ارتباطی بین این دو بیماری و ابتلا به جنون یافت نشده است. در برخی از پژوهش‌ها در اعضای خانواده مبتلایان آسم و آلرژی بروز اختلالات روان‌پزشکی بیشتر از گروه شاهد – افراد عادی - گزارش شده است. در آلرژی نوع پوستی تاثیر عوامل روان‌شناختی بارزتر از سایر انواع آلرژی است.

● آسم و آلرژی اختلالات روانی را افزایش می‌دهد

اختلالات فوق بنا به دلایل مختلف از جمله مزمن بودن بیماری‌ها و محدودیت‌های ناشی از آن و عوارض بیماری و عوارض درمان‌های انجام شده بر سلامت روانی بیماران و حتی اعضای خانواده تاثیر منفی بسزایی می‌گذارد و آنها را مستعد به اختلالات روان‌پزشکی می‌کند که عمدتا به شکل اضطراب، افسردگی و خشم بروز می‌کند. آسم و آلرژی باعث تشدید اختلالات روان‌پزشکی به خصوص افسردگی و اضطراب می‌شود. جالب است بدانیم که درمان افسردگی و اضطراب و سایر اختلالات روان‌پزشکی در کاهش حملات آسم و آلرژی موثر است. پژوهش‌های اخیر ثابت کرد که استرس و اضطراب در بروز و تشدید این بیماری‌ها تاثیر بسزایی داشته و حتی در میزان عود حملات و بستری شدن بیماران نیز تاثیرگذار است.

● چگونه از حملات آسم و آلرژی پیشگیری کنیم؟

برای کاهش عود و پیشگیری این اختلالات اقدامات ذیل موثر است:

▪ قبل از درمان و پیشگیری، تشخیص قطعی بیماری توسط متخصص مربوطه.

▪ درمان بیماری‌ها در اسرع وقت توسط پزشک معالج.

▪ شناسایی عوامل برانگیزاننده و تشدیدکننده این بیماری‌ها و احتراز از این عوامل.

▪ شناسایی اطلاعات غلط بیماران و تصحیح آنها.

▪ تشخیص اختلالات روان‌پزشکی همراه با این بیماری‌ها.

▪ درمان دارویی و روان‌شناختی اختلالات روان‌پزشکی.

▪ کاهش استرس در این‌گونه بیماران با مداخلات لازم و انجام مشاوره.

▪ ایجاد فضایی آرام و شاد در محیط خانواده و محل کار.

▪ آموزش اعضای خانواده بیماران درخصوص آسم و آلرژی و اختلالات روان‌پزشکی همراه.

دکتر علی باغبانیان

روان‌پزشک، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران