آینده روزنامه نگاری چاپی در چالش با روزنامه نگاری آن لاین

روزنامه نگاری الكترونیك به معنی انتشار اطلاعات در دوره های زمانی مشخص در قالب صفحات وب برروی یك شبكه اطلاع رسانی یا روی اینترنت است

● مقدمه

مطبوعات چاپی با پیشینه‌ای در حدود چهار قرن, در زمان معاصر همچنان جزو وسایل اصلی ارتباطات جمعی به شمار می آیند. اما در طی سالیان گذشته به دلیل پیشرفت ارتباطات و پدید آمدن وسایل جدید ارتباطی همچون رادیو, تلویزیون و سینما, روزنامه‌نگاری با‌رها به‌طور جدی به چالش فراخوانده شده است. این رسانه‌ها هر یك به واسطه برخورداری از تواناییهای قابل توجه در برقراری ارتباط, سهمی از بازار اطلاع‌رسانی را از آن خود ساخته‌اند اما مطبوعات توانسته‌اند با ایجاد تغییرات لازم, مسیر را به طریقی برای ادامه حیات خود هموار سازند. اكنون كه با ابداع, پیشرفت و گسترش روزافزون اینترنت, ارتباطات نیز به‌طور كلی دگرگون شده, بار دیگر مطبوعات با یك پدیدهٔ جدید روبه‌رو شده‌اند. این پدیده چیزی نیست «جز روزنامه‌نگاری الكترونیك».

چالشهای ایجاد شده فراروی روزنامه‌ها, مسألهٔ دیگری را نیز مطرح می كند و آن آیندهٔ روزنامه‌نگاری ‌‌(ژورنالیسم) است. چاپ, صرفاً یكی از‌سیستمهای ارائه ژورنالیسم است. روزنامه‌های الكترونیك و سایتهای شبكه تجاری, تعریف تازه‌ای از ژورنالیسم به دست می دهند.

سرعت در اطلاع‌رسانی بزرگترین امتیاز روزنامه‌نگاری الكترونیك نسبت به روزنامه‌نگاری نوشتاری است. مخاطبان امروز, پیامها را تازه و تازه‌تر می خواهند و شاید هم مایل باشند كه رسانه‌ها آنها را به تماشاگران تاریخ زنده تبدیل كنند, كاری كه شبكه‌های تلویزیونی بزرگ با پخش زنده دنبال می كنند, پاسخی به همین تمایل است.

گسترش و تنوع منابع اطلاع‌رسانی نیز نیروی محركه رشد و گسترش روزنامه‌نگاری الكترونیك به حساب می آید. از آنجا كه جوامع مدرن, اطلاعات را از منابع گوناگون كه رقیب یكدیگرند به دست می آورند, روزنامه‌نگاران باید تكنیكهای نوین رقابت را كه برخاسته از تكنولوژیهای نوین اطلاع‌رسانی است بیاموزند. اگر آنها نتوانند از ابزارهای جدید دیجیتال استفاده كنند, در این رقابت نفس‌گیر عقب خواهند ماند. بنابراین آشنایی با روزنامه‌نگاری دیجیتال (الكترونیك) یك ضرورت به حساب می آید. (۱)

موضوع مهم دیگر, تقابل روزنامه‌نگاری چاپی و روزنامه‌های الكترونیك است. پذیرش رسانه‌های الكترونیكی, توجه كردن به مزیتها و قابلیتهای آن و مشكلاتی كه در جهت بهره‌گیری از آن در‌جوامع در حال توسعه وجود دارد, نباید ما را بر آن دارد كه سنت روزنامه‌نگاری خود را فراموش كنیم. موضوعاتی مثل اخلاق, حقوق, تكنیك‌های نویسندگی و گزارشگری و مصاحبه نباید در كنار رسانه‌های الكترونیكی مورد بی توجهی قرار گیرد. تأثیرات متقابل روزنامه‌نگاری سنتی و روزنامه‌نگاری الكترونیك از مهمترین مسائلی است كه باید مورد توجه قرار گیرد. همین تقابل و تأثیر و تأثر است كه شرایط آینده مطبوعات و به‌طور كلی رسانه‌ها را رقم می زند.

بررسی تأثیر روزنامه‌های الكترونیكی بر روزنامه‌های چاپی از جنبه‌های مختلف از قبیل هزینه, درآمد, به روز بودن اطلاعات, سرعت پخش اطلاعات و... مورد بررسی قرار می گیرد تا دریابیم آیا به راستی روزنامه‌نگاری الكترونیكی در مقایسه با روزنامه‌های چاپی تا چه اندازه در میان مردم جای گرفته است؟ و دیگر اینكه تأثیر این روزنامه‌ها بر روزنامه‌های چاپی چگونه بوده است؟ آیا انتخاب رسانه‌های الكترونیكی در آینده نزدیك ضروری و اجباری خواهد بود یا نه؟ روزنامه‌های الكترونیك چگونه و از چه جهاتی روزنامه‌های چاپی را تحت‌الشعاع قرار داده و دورنمای روزنامه‌نگاری در ایران بیشتر بر كدام‌یك استوار خواهد بود؟

● تعریف روزنامه‌نگاری الكترونیك

روزنامه‌نگاری الكترونیك به معنی انتشار اطلاعات در دوره‌های زمانی مشخص در قالب صفحات وب برروی یك شبكه اطلاع‌رسانی یا روی اینترنت است. محتویات چنین روزنامه‌ای به جای چاپ شدن برروی كاغذ, به صورت فایلهای كامپیوتری در حافظه یك كامپیوتر قرار دارد. این فایلها كه در قالب خاصی به نام صفحات وب بهتر می شوند, در دوره‌های زمانی معینی در یك شبكه اطلاع‌رسانی متصل به اینترنت قرار می گیرند و مخاطبان چنین نشریاتی یعنی افرادی كه با كامپیوتر شخصی خود به آن شبكه متصل شود, می توانند صفحات روزنامه را روی صفحه نمایش كامپیوتر خود ببینند و یا آن را روی كاغذ چاپ و سپس مطالعه كنند. اتصال به شبكه اطلاع‌رسانی موردنظر ممكن است از طریق اینترنت یا در یك شبكه داخلی صورت پذیرد.

● ویژگیهای روزنامه‌نگاری الكترونیك

▪ ویژگیها و امتیازات روزنامه‌نگاری الكترونیك عبارتند از:

۱) Multimedia یا استفاده از فناوری چندرسانه‌ای ۲. فضای نامحدود

۳) بهنگام سازی بیش از یك بار در روز

۴) آرشیو الكترونیكی

۵) ارائه در شبكه داخلی و اینترنت

۶) ارتباط دو سویه

۷) محتوا

۸) متخصصان موردنیاز

۹) كاهش كنترل قدرتهای حاكم بر رسانه و تقویت آزادی بیان

۱۰) تجهیزات مورد استفاده

۱۱) شمارخوانندگان

۱۲) روزنامه‌نگاران اینترنتی

۱۳) خبرخوانهای اینترنتی

۱۴) روشهای تبلیغ

۱۵) روشهای پیاده‌سازی

شبكه اینترنت, رسانه‌ای است بدون محدودیتهای زمانی و مكانی كه بن‌بستهای سنتی تحمیل شده توسط تلگراف, روند قدیمی چاپ و سیستمهای سنتی توزیع را در هم شكسته و بر تمام موانع ژئوپلیتك بر سرراه گردآوری و توزیع خبر, چیره شده است. بالاتر از همه, اینترنت كار دروازه‌بانی را از سردبیر روزنامه گرفته و بخشی از آن را به خواننده می سپارد؛ طوری كه خواننده اكنون می تواند تصمیم بگیرد چه چیزی را چه موقع و به كدام شیوه مطالعه كند.

از نظر یك روزنامه‌خوان متوسط, نزدیكی و بی واسطگی, احتمالاً بزرگترین ویژه ژورنالیسم الكترونیك است. ظاهراً این ژورنالیسم می تواند حتی بر اخبار رادیو و تلویزیون ۲۴ ساعته نیز كه خبرهایشان در فواصل زمانی حدوداً ۳۰ـ۲۰ دقیقه‌ای پخش می شود غلبه كند. روزنامه‌های الكترونیك به دلیل نزدیكی و بی واسطگی, رسانهٔ ایده‌آلی برای انتشار اخبار داغ است.

ناقدانی چون «گتس» بر این باورند كه تعامل یا واكنش دوسویه, هیجان انگیزترین ویژگی ژورنالیسم الكترونیك است, وجود این ویژگی باعث می شود, گفت‌وگویی واقعی میان خواننده. گزارشگران و سردبیران جریان یابد. این گفت‌وگو هیچ‌گاه در صفحات محدود «نامه به سردبیر» تحقق نمی یابد.

ای‌- میل(E-mail) ابزاری سریع و چندكاره برای گزارش یا دریافت خبر است. ای‌ـ میل دسترسی و گزارشگران را به منابع خبر در سطح جهان آسان می سازد. كاركرد و نقش ای‌ـ میل یكی دیگر از عواملی است كه سبب می شود خوانندگان با تأكید بر آن بگویند انتشارات اینترنتی از روزنامه‌های سنتی سرعت عملی بیشتری دارند.

«اَبَرمتن» یكی دیگر از ویژگیهای مهم ژورنالیسم الكترونیك به‌شمار می رود. توان زبان اَبَرمتن (HTML) برای پیوند دادن خوانندگان با سایر بخشهای همان سند یا سایر سایتهای شبكه, شبكهٔ اینترنت را به رسانه‌ای بدون مرز تبدیل كرده است. روزنامه‌های الكترونیك می توانند گزارشهای ویرایش شده را ارائه داده و آنها را با گزارشهای بسیار كلی پیوند دهند. بدین طریق می توان بررسی بسیار وسیع و گسترده‌ای پیرامون یك موضوع صورت داد. چنین بررسی گسترده‌ای از توان روزنامه‌های سنتی خارج است. وسایل و امكانات چند رسانه‌ای روزنامه‌های الكترونیك سبب می شود كه این روزنامه‌ها در مقایسه با انواع سنتی خود, پویایی بیشتری داشته باشند. وقتی كه گرافیكهای متحرك, نوآهنگها و نماآهنگها به عكسها اضافه می شود, روزنامه الكترونیك به رسانه‌ای جاندار, زنده و هیجان‌انگیز بدل می شود. توانش یا پتانسیل عمل كردن مطابق رأی و سلیقهٔ مخاطب از طریق پخش شبكه‌ای فناوری, این امكان را برای خواننده‌ها به وجود می آورد كه در شكل‌گیری روزنامه‌هایی مختص خود, نقش داشته باشند. نسخه‌های سفارش داده شده به روزنامه‌ها, برای كسانی كه وقت كافی برای مرور تمام روزنامه را ندارند, جذاب و خواندنی است. (۲)

خبرخوانهای اینترنتی یكی دیگر از ویژگیهای مربوط به روزنامه‌نگاری الكترونیك محسوب می شود. همزمان با رشد گستردهٔ روزافزون اینترنت, دنبال كردن آخرین اخبار و تازه‌ترین اطلاعات هر روز بیش از پیش مستلزم اینترنت نوردی و جست‌وجوی بیشتر در وب سایتهای مختلف می شود. حتی كسانی كه به تعداد خاصی از وب‌سایتها و وبلاگها به عنوان منابع خبری مراجعه می كنند, مجبورند ساعتها وقت بگذارند. تا از تازه‌ترین تغییرات آنها آگاه شوند. در واقع ما به مباشر یا خبرنگاری نیاز داریم تا دست‌كم به آن وب‌سایت‌ها و وبلاگ‌هایی كه معمولاً به آنها مراجعه می كنیم سر بزند و سرخط خبرهایی را كه به دنبال آن هستیم یا خود خبرها را بیابد و آنها را در یك سینی نقره‌ای به پیشگاه ما تقدیم كند. این سینی نقره‌ای را به پیشگاه ما تقدیم كند. این سینی نقره‌ای را برنامه‌های خبرخوان فراهم می آورند. در واقع نقش آن مباشر یا خبرنگار اینترنتی ما را همین نرم‌افزارها, یا سایتهای خبرخوان برعهده می گیرند. (۳)

● پدیدهٔ ژورنالیسم اینترنتی

رشد روزنامه‌های الكترونیكی طی ۱۰سال گذشته جنبه‌ای انفجاری داشته است. امروزه, اینترنت حدود ۱۶۰۰ روزنامه از سراسر دنیا در اختیار خوانندگان بالقوه‌ای كه تعدادشان بین ۴۰ تا ۵۰ میلیون است قرار می دهد.

در سال ۱۹۹۶ تعداد روزنامه‌های الكترونیك در ایالات متحده دو برابر شد و از ۱۹۷ به ۴۹۲ رسید. امروزه از ۱۱۰۰ روزنامه‌ای كه در آمریكا منتشر می شوند, بیش از ۷۵۰ فقره‌شان دارای سایت شبكه هستند. نیمی از هفته‌نامه‌ها, نیمی از مجلات كشور و همچنین فرستنده رادیو و تلویزیون آمریكا دارای سایتهای شبكه خاص خود هستند. آمریكا ان‌لاین (AOL) بزرگترین شبكه اینترنتی ایالات متحده, تعداد ۱۱۸ روزنامه آسیایی را به خوانندگان عرضه می‌دارد. سال گذشته یك بررسی خبرگزاری یونایتدپرس اینترنشنال (UPI) نشان داد كه ۸۰ درصدكاربران اینترنت كه درنظر سنجی شركت كردند معتقد بودند طی پنج سال آینده, اینترنت روزنامه‌های چاپی به عنوان یك منبع مهم, اطلاعات را كاملاً كنار خواهد گذاشت. اكثر روزنامه‌ها بدان جهت به فضای سیبرنتیك توسل جسته‌اند كه از رقیبان خود عقب نمانند. این نسخه‌های اینترنتی سبب شده‌اند روزنامه‌ها در سطح جهان به دست كسانی برسند كه پیش از آن خواننده‌شان نبوده‌اند. نسخه‌های الكترونیك همچنین روزنامه‌ها را قادر می سازد تا زیرساختی برای پخش پیامهای بازرگانی فراهم آورند.

روزنامه‌های الكترونیك به سه طبقه گسترده تقسیم می شوند. رایج‌ترین آنها نسخهٔ فشردهٔ اینترنتی روزنامه چاپی است. دومین گروه آنها عبارتند از روزنامه‌های الكترونیك با حفظ برخی از مطالب اصلی‌ای كه مخصوص آنها تهیه شده است. برخی از این روزنامه‌ها روزانه بیش از یك بار روزآمد می شوند و سومین طبقه آنها سایتهای شبكه‌ای هستند كه شمارگان اصلی و اطلاعات تبلیغاتی مربوط به روزنامه‌ها را ارائه می دهند.

شركتهای رسانه‌ای سنتی با توجه به دو ویژگی, از ژورنالیسم الكترونیك بهره می برند: شهرت نام و میزان و نوع محتوا. آنها منابع لازم برای راه‌اندازی روزنامه الكترونیك را نیز در اختیار دارند. روزنامه‌های بزرگی چون نیویورك تایمز, واشنگتن پست و شیكاگو تریبیون حدود یكصدنفر را برای انتشار نسخه‌های الكترونیك خود به‌كار گرفته‌اند. (۴)

● انگیزه‌ها و اهداف راه‌اندازی و انتشار روزنامه‌الكترونیك

▪ راه‌اندازی یك روزنامه الكترونیك می تواند در راستای دستیابی به اهداف مختلفی صورت پذیرد:

۱) كسب درآمد بیشتر از طریق آگهی

۲) بهبود كیفیت ارائه اخبار

۳) كمك به نسخه‌های چاپی در اطلاع‌رسانی ‌

۴) رقابت و همگامی با فناوری روز

۵) افزایش شمار مخاطبان و حفظ نقش توزیع‌كنندگی خبر

۶) سهولت و دستیابی به مخاطب بین‌المللی

۷) دستیابی به نظرات مخاطبان

۸) فعالیت‌مطبوعاتی‌گروههای‌‌مخالف‌ در عرصه الكترونیك

●مزایا و امكانات روزنامه‌های الكترونیك

▪ روزنامه‌های الكترونیك در مقایسه با روزنامه‌هایی كه برروی كاغذ چاپ می شوند, دارای چندین مزیت هستند:

۱) توزیع آسان

۲) عدم محدودیت زمان

۳) عدم محدودیت مكان

۴) جست‌وجو

۵) آرشیو الكترونیكی

۶) بازخورد عالی

۷) آگهیهای طبقه‌بندی‌شده

۸) كیفیت بالا با اتكا به قابلیتهای چندرسانه‌ای

۹) دسترسی نامحدود و كامل

‌۱۰) جریان آزاد اطلاعات

‌۱۱) اجتناب از هرگونه تمركز

‌۱۲) عدم نیاز به شبكه توزیع

‌۱۳) انتشار نشریه بدون نیاز به كاغذ‌

۱۴) ‌صرفه‌جویی در هزینه‌ها

۱۵) فراغت از مشكل روزنامه‌های برگشتی

‌۱۶) سرعت و مداومت انتشار

۱۷) تأثیر رنگ در انتقال پیام در روزنامه‌های الكترونیك

۱۸) عدم مواجهه با ‌ محدودیت فضای لازم برای درج خبر

‌۱۹) ارائه اطلاعات و اخبار در هر ساعت از شبانه‌روز

۲۰) میدان دادن‌ها به نشریات مستقل به علت نیاز به پشتوانه مالی كمتر‌‌

۲۱‌) صرفهء‌جویی در هزینه سوخت

۲۲) حذف واسطه‌ها

‌۲۳) تغییر در روشهای پوشش خبری

۲۴) دو طرفه بودن یا تعاملی بودن

۲۵) امكان ایجاد تماس مشتركین با مسئولان نشریه

۲۶) به‌وجود آمدن رقابت بین رسانه‌ها(۵)

هر خواننده روزنامه الكترونیك در صورت داشتن مجوز یا رمز ورود, توانایی دریافت خبرها و یا دسترسی كامل و نامحدود به اخبار را دارد. او می تواند از صدها خبر به دلخواه و سلیقهٔ خود بهره‌برداری كند. استفاده از این سیستم نیازمند شبكه توزیع نیست چرا كه مشتركان خودشان از طریق كامپیوتر شخصی و دستگاه مودم به شبكه اطلاعاتی آن نشریه دسترسی پیدا می كنند. با توجه به گرانی كاغذ در اكثر كشورهای جهان و ضایعات آن, مشكلات جوهر, چاپ, چاپخانه و غیره, این سیستم این برتری را برای خود محفوظ داشته است كه بدون اینگونه وسایل و با صرف كم انرژی (چه انسانی و چه مادی) همان اخبار را با كیفیت بهتری برای خوانندگان خود بفرستد.

نوشتهٔ :الهه ودودی

منابع:

۱. رسانه, سال دهم, شماره ۳, پاییز ۷۸, ص ۱.

۲. اكرمی, حمیدرضا. «روزنامه‌نگاری الكترونیك», فصلنامه پژوهش و سنجش, شماره ۲۱و۲۰, تابستان ۷۹.

۳. خرسند, مسعود. «خبرخوانهای اینترنتی», رسانه, سال شانزدهم, شماره اول, ص ۲۱۱.

۴. تاتم, جرج, «آینده روزنامه‌ها, بقا یا نابودی؟», ترجمه حسن نورایی‌بیدخت, رسانه, سال یازدهم, پاییز ۷۹, صص ۸-۷.

۵. اكرمی, حمیدرضا. «نسخه الكترونیكی مطبوعات در ایران», رسانه, سال دهم, شماره ۳, پاییز ۷۸.

۶. اكرمی, حمیدرضا. «بررسی اثرات روزنامه‌نگاری الكترونیك بر روزنامه‌های چاپی». پایان‌نامه كارشناسی ارشد دانشگاه آزاد تهران مركز, تابستان ۸۰, ص ۳۶.

۷. خوش‌نشین لنگرودی, لیلا. «بررسی علل و عوامل مؤثر بر میزان انتشار و عدم انتشار روزنامه الكترونیك», پایان‌نامه ارشد تهران مركز, سال ۸۰, صص ۷۸-۷۶.

۸. نقیب‌السادات, سیدرضا. «چالش‌های روزنامه‌نگاری الكترونی در ایران», روزنامه ایران, سال یازدهم, تیر ۸۴, ص ۱۶.

۹. امانی, احمد. «نشر الكترونیك, سرعت, وسعت, كیفیت», كتاب هفته, شماره ۲۶۱, ۵ شهریور ۸۴, ش ۶۴۸, ص ۱۰.

۱۰. تاتم, جرج, «آینده روزنامه‌ها, بقا یا نابودی؟», ترجمه حسن نورایی‌بیدخت, رسانه, سال یازدهم, پاییز ۷۹, صص ۴-۳.

۱۱. شُكرخواه, یونس. «روزنامه‌نگاری در عصر دیجیتال», رسانه, سال دهم, شماره ۴, زمستان ۷۸.

۱۲. نقیب‌السادات, سیدرضا. «چالش‌های روزنامه‌نگاری الكترونی در ایران», روزنامه ایران, سال یازدهم, تیر ۸۴, ص ۱۶.

۱۳. بدیعی, نعیم. «روزنامه‌نگاری در جامعه اطلاعاتی», رسانه, ‌سال شانزدهم, شماره دوم, سال ۸۴, صص ۱۷۸-۱۶۳.

---