آثار بخل

▪ مفهوم بخل را توضیح داده و آثار و تبعات آن را در زندگی فردی و اجتماعی از منظر قرآن بیان کنید؟
کلید واژه بخل یکی از مفاهیم منفی و بیانگر صفتی است در سلوک و رفتار انسان که غالبا …

مفهوم بخل را توضیح داده و آثار و تبعات آن را در زندگی فردی و اجتماعی از منظر قرآن بیان کنید؟

کلید واژه بخل یکی از مفاهیم منفی و بیانگر صفتی است در سلوک و رفتار انسان که غالبا رابطه ناصواب مالی میان افراد را نشان می دهد. همان گونه که در قرآن از صفاتی مانند انفاق، جود و بخشش بسیار ستایش شده به همین اندازه از بخل، بدگویی و مزمت گردیده است.

مفهوم بخل

در لغت نامه دهخدا، جلد سوم صفحه ۴۴۲۲ در تعریف بخل آمده است:

«منع کردن و امساک کردن، ضدکرم، بخل منع از مال خویشتن، وشح، بخل از مال دیگران است.»

بخل در مباحث اخلاقی و عرفانی نیز به عنوان صفت و حالتی منفی، مورد توجه قرار گرفته است.

و در تعریف آن آمده است: «در اصطلاح دانش اخلاق، و نیز در عرفان عملی به عنوان یکی از خوی های ناپسندیده یعنی به عنوان یکی از رذایل، در معنای مضایقه در مال و ترک ایثار یعنی مضایقه در مال و جان مورد بحث و بررسی است.

بخل یکی از دو رذیلتی است که در برابر فضیلت سخا قرار دارد. عدول و انحراف از سخا به سوی افراط، اسراف و به سوی تفریط، بخل است. (دائره المعارف تشیع، ج ۳، ص ۱۲۷)

مرحوم ملااحمد نراقی در کتاب معراج السعاده صفحه ۲۹ می نویسد: «بخل امساک کردن است از آنچه باید بذل کرد و آن از صفات خبیثه و نتیجه حب دنیاست.»

بخل از نگاه قرآن

قرآن کریم همان طور که از خوبی ها و ارزش های اخلاقی تمجید کرده، بدی ها و زشتی های اخلاقی را نیز نکوهش کرده است. در آیات قرآن شانزده بار از بخل سخن به میان آمده است. یکی از نکته های مورد توجه این آیات، آثار سوء بخل در دنیا و آخرت است. در اینجا سه اثر سوء بخل را با استفاده از آیات قرآن بیان می کنیم.

۱) محرومیت از محبت خدا

خدای متعال در دو آیه قرآن با بیان بسیار شبیه و نزدیک به هم می فرماید: «خدا انسان بخیل را دوست ندارد». محرومیت از محبت خدا و دوری از لطف خدا خسارت و خطر بزرگی برای انسان است. در اینجا به بیان آیه ۶۳ سوره نساء بسنده می کنیم؛ «(و بدانید) که خداوند کسی را که متکبر فخر فروش باشد، دوست ندارد. (همان)

کسانی که بخل می ورزند و مردمان را به بخل وا میدارند و آنچه خداوند از فضل خویش به آنان بخشیده پنهان می دارند».

۲) بخل، اقدامی علیه خود

افرادی که دستورهای اخلاقی قرآن درباره جود، سخاوت و انفاق را نادیده می گیرند و در واقع بخل می ورزند، آثار و تبعات بداجتماعی آن به خودشان خواهد رسید. قرآن کریم در سوره محمد آیه ۸۳ می فرماید: هان! شما هستید که از شما خواسته می شود که در راه خدا انفاق کنید، آنگاه بعضی از شما هستند که بخل می ورزند و هرکس بخل ورزد، همانا از خود دریغ می ورزد و خداوند بی نیاز است و شما نیازمندانید...»

در تفسیر آیه شریفه در جلد ۱۲ تفسیر نمونه صفحه ۶۹۴ آمده است: «نتیجه انفاق ها هم در دنیا به خود شما باز می گردد، زیرا فاصله های طبقاتی کم می شود، آرامش و امنیت در جامعه حکمفرما می گردد، محبت و صفا و صمیمیت جای کینه و عداوت را می گیرد.این پاداش دنیوی شماست و هم در آخرت در برابر هر درهم و دیناری مواهب و نعمت هایی به شما ارزانی می دارد که هرگز به فکر بشری خطور نکرده است.بنابراین هر قدر بخل کنید، به خودتان بخل کرده اید». بدیهی است اگر کسی بخل ورزید و از جود و سخاوت و انفاق امساک کرد، بیش از همه خود را متضرر کرده است. چون خود او نیز از آن همه آثار و ثمرات معنوی، اجتماعی و امنیتی انفاق محروم می شود.