مدیریت دانش نردبان بهره برداری از نتایج تحقیق

بخش عمده ای از گزارش اقتصاد كلان مربوط به مطالعه بهره برداری از تحقیق می باشد كه از این طریق راههای موثر استفاده از تحقیقات سلامت مشخص شده و محققان را به تلاش بیشتر تشویق می كند

● مقدمه:

تاكنون دانشمندان وقت خود را صرف تولید دانش می‌نمودند اما امروزه اقدامات بیشتر به بهره‌برداری از دانش علمی جهت یافته است.

▪ هانری و بوكستون سه دلیل عمده برای ارزیابی مزایای تحقیقاتی بیان نموده‌اند:

- توجیه منابع صرف شده در تحقیقات سلامت

- اولویت‌دهی مخارج

- شناسایی راههای بهبود اداره و مدیریت تحقیق به منظور افزایش احتمال كسب نتایج مفید در آینده.

ریچ، در مقاله خود بیان می كند كه با افزایش تاكید بر اقدامات و سیاستهای مبتنی بر شواهد محققان، كاركنان و سیاستمداران به دنبال راههایی برای افزایش استفاده از یافته‌های تحقیقاتی می‌باشند (۱).

در این مقاله در ابتدا رویه‌های معمول برای اندازه‌گیری بهره‌برداری از دانش مرور می‌شود، سپس مفاهیم و یافته‌هایی برای تحقیقات و سیاستهای آینده بررسی می‌شود. مطالعات قبلی سعی نموده‌اند فاكتورهایی را شناسایی كنند كه حوزه بهره‌برداری را توضیح می‌دهد. در این مقاله هر مرحله از معیار بهره‌برداری از دانش بطور جداگانه مورد مطالعه قرار گرفته و همچنین با مراحل قبلی مقایسه شده است تا فاكتورهایی تعیین شود كه محققان را قادر به بالا رفتن از نردبان بهره‌برداری از دانش بنماید یعنی از انتقال به شناخت، از شناخت به ارجاع، از ارجاع به تلاش و از تلاش به نفوذ و از نفوذ به كاربرد، توزیع و ارتباط احتمال انتقال نتایج تحقیقاتی را به رده‌های بالاتر نردبان بهره‌برداری از دانش افزایش می‌دهد و همچنین سیاست‌گذاران باید تلاش خود را برای سفارشی نمودن نتایج تحقیقاتی با توجه به نیاز كاربران افزایش دهند (۲). هدف از این پژوهش، مطالعه عوامل مؤثر در بالا رفتن از نردبان بهره‌برداری از دانش و اشقاق مفاهیمی برای تحقیقات آینده می‌باشد.

● روش کار:

جهت تعیین فاكتورهای موثر در بالا رفتن از نردبان بهره‌برداری با استفاده از كلید واژه‌های بهره‌برداری از دانش ، بهره‌برداری از تحقیق و عمومیت‌دهی نتایج تحقیقاتی در سایتهای گوگل، بلاك وال، پاب مد، ساینس دایركت مورد جستجو قرار گرفتند، با توجه به تئوریها و نتایج بدست آمده عوامل موثر در بهره‌برداری از تحقیق مشخص گردید.

● نتایج:

معیارهایی برای بررسی بهره‌برداری از دانش وجود دارد كه مربوط به جنبه‌های مختلف فرایند تصمیم‌گیری می‌باشد استفاده مفهومی از دانش به مواردی اطلاق می‌شود كه یك مطالعه ایده‌ها، تئوریها و فرضیه‌های جدید برای شرح موضوعات و حقایقی ایجاد می‌كند كه در حول وحوش زمینه تصمیم‌گیری قرار دارند، بدون اینكه در تصمیمات تغییر ایجاد نمایند. استفاده نمادین (سمبولیك) از دانش زمانی رخ می‌دهد كه شركت‌كنندگان و تصمیم‌گیرندگان از دانش برای معقولانه جلوه دادن نظراتشان استفاده می‌كنند (۲).

مدیر كل سازمان جهانی بهداشت (WHO) در گزارش ۲۰۰۴ بهداشت جهانی (دانش برای سلامت بهتر) ذكر نموده است كه گزارش تحقیقات باید بازتاب دقیقی از چگونگی پیشرفت در تحقیقاتی باشد كه منجر به بهبود و برابری سلامت در جامعه شده است. سازمان جهانی بهداشت تحلیل سیستمهای پژوهش در سلامت (HRSA) را آغاز نموده است كه یك جز از این پروژه ارزیابی بهره‌برداری از تحقیقات مرتبط با سلامت است. در این پروژه موضوعات مربوط به بهره‌برداری از تحقیقات بهداشتی در سیاست‌گذاری‌ها بررسی می‌شود. با بررسی فرایند سیاست‌گذاری مشخص شده است كه فرایند بهره‌برداری از تحقیقات بسیار پیچیده است و دارای موانع بسیاری است و با وجود كلیه موانع موجود فاكتورهایی وجود دارد كه بهره‌برداری از تحقیق را افزایش می‌دهد. بررسی تحقیقات بسیاری نشان می‌دهد كه از زمان درك اهمیت بهره‌برداری از تحقیقات اقدامات بهره‌برداری از تحقیقات افزایش یافته است. برای سازمانی نظیر سازمان جهانی بهداشت اجرای چنین ارزیابی با هدف تهیه مداركی از استفاده موثر از نتایج تحقیقاتی مهم است زیرا از این طریق می‌توان از تهیه منابع بیشتر برای تحقیقات سلامت پشتیبانی نماید.

بخش عمده‌ای از گزارش اقتصاد كلان مربوط به مطالعه بهره‌برداری از تحقیق می‌باشد كه از این طریق راههای موثر استفاده از تحقیقات سلامت مشخص شده و محققان را به تلاش بیشتر تشویق می‌كند.

در طی سالهای گذشته بیشتر بر انجام تحقیق، هدف‌ها و فرضیه‌ها، روش‌شناسی و اعتبار تاكید شده، ولی در ارتباط با بكارگیری نتایج تحقیقات مشكل وجود داشته است. از تحقیقات برای موارد راهبردی توسط گروه‌هایی نظیر وزیر تحقیقات، وزارت تحقیقات، مدیریت ارشد دانشگاهها، مدیران حرفه‌ای بخش‌های دانشگاه، محققان فردی، شركتهای خصوصی، گروه‌های ذینفع، سازمانهای عمومی استفاده می‌شود (۳).

معمول‌ترین معیارهای مطرح شده، بهره‌برداری از اطللاعات لارسن، سطوح هال در معیار استفاده، معیار ارزیابی بهره‌برداری جانسون، شاخص بهره‌برداری از تحقیق هورسلی و پیلز، معیار تأثیر سیاست كلی واندروال و بولاس می‌باشد. اما این معیار‌ها بر استفاده ابزاری یا رفتارهای قابل مشاهده تاكید و بر كاربرد‌های خاص متمركز می‌شوند، معیار كوت و ویداوسكی دارای این نقایص نمی‌باشند. معیار استفاده شده در این مطالعه معیاركوت و ویداوسكی می‌باشد كه شامل مراحل بهره‌برداری ذیل می‌باشد:

انتقال، شناخت، ارجاع، تلاش، نفوذ و كاربرد. مقیاس تراكمی این معیار بر این اساس است كه شناخت بر انتقال، ارجاع روی شناخت، تلاش روی ارجاع، نفوذ بر روی تلاش و كاربرد روی نفوذ بنا شده است.

در این مقاله هر مرحله از معیار بهره‌برداری از دانش به طور جداگانه توضیح داده شده و هر مرحله با مرحله قبل مقایسه شده است تا عواملی مشخص شود كه پژوهشگران بتوانند از نردبان بهره‌برداری از دانش بالا روند. متغیر‌های مربوط به بهره برداری از دانش از چهار مدل عمده بدست آمده‌اند: مدل فنی ، مدل اقتصادی ، مدل نهادی و تعامل اجتماعی.

با وجود اینكه هر كدام از مدلها روی اهمیت نتایج تحقیق در تصمیم‌گیری تاكید می‌كنند، عوامل تعیین‌كننده بهره‌برداری از دانش در آنها متفاوت است:

▪ مدل فنی:

كه از آن به عنوان مدل فشار در متون یاد می‌شود و یافته‌های تحقیق را به عنوان عامل تعیین‌كننده عمده در بهره‌برداری از دانش ذكر می‌نماید.

▪ مدل اقتصادی:

از آن به عنوان مدل محرك یا كشنده در متون یاد می‌شود و بهره‌برداری از دانش فقط بر حسب نیاز‌ها و زمینه استفاده‌كنند گان تعریف می‌شود، لذا استفاده از دانش زمانی افزایش می‌یابد كه محققان طرح‌هایشان را بر نیازهای استفاده‌كنند گان متمركز كنند و فقط بر بهبود دانش رسمی تاكید نكنند (۲).

معمولاً محققان مطالعاتشان را بر كیفیت دانش تولید شده متمركز می‌كنند و كمتر به مطابقت دانش برای افراد ذینفع و سایر استفاده‌كنندگان تاكید دارند در صورتی كه اگر پژوهشگران تحقیقاتشان را بر نیازهای خارجی متمركز نمایند به سود افراد ذینفع و سیاست‌گذاران خواهد بود. همچنین گزارش‌های تحقیقات باید دارای جزییات كافی باشد و محققان باید در عمومیت دادن یافته‌های تحقیقاتی و محدودیت‌های مطالعه محتاط باشند.

شدیش و سیلاگس، چهار اصل را برای راهنمایی محققان در عمومیت دادن یافته‌های تحقیقاتی ارائه نموده‌اند و معتقدند محققان باید در فرایندهای زیر درگیر باشند:

- مربوط بودن نتایج با نگرش افراد، سازمانها، امور درمانی و نتایج اندازه‌گیری كه عمومیت دادن را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

- شناسایی خصوصات افراد، سازمانها، امور درمانی و نتایج مطالعه كه عمومیت دادن را محدود می‌سازد.

- ارتباطات علنی تعمیم یافته‌ها.

- ایجاد و بررسی تئوری‌های تحقیقاتی در مورد هدف عمومیت بخشیدن.

توجه به اصول بالا به محققان در ایجاد عمومیت‌سازی معقول یافته‌هایشان كمك می‌كند (۳).

▪ مدل نهادی:

به عنوان مدل توزیعی شناخته شده است. این مدل بهره‌برداری از دانش را با استفاده از دو عامل مهم توضیح می‌دهد، تطابق محصولات تحقیق با توجه به نیازهای استفاده‌كنندگان.

كوشش برای توزیع و انتشار اعتبار بیرونی جهت عمومیت دادن و كاربرد یافته‌های تحقیقاتی مهم است همچنین صحت یافته‌های مطالعات تحقیقاتی به نحوی كه هم محققان و هم استفاده‌كنندگان بتوانند به یافته‌ها اعتماد كنند اهمیت دارد. محققان می‌توانند از طریق گزارش مناسب یافته‌ها اعتبار خارجی و بهره‌برداری از دانش را ارتقا دهند، محققان اعتبار خارجی را به عنوان عاملی كلیدی در نظر گیرند زیرا اعتبار خارجی ارتباط بین تولید دانش و بهره‌برداری از آن است.

▪ مدل تعامل اجتماعی:

برای این غلبه بر انتقادات وارده بر مدل‌های پیشین ایجاد شده است. این مدل پیش‌بینی می‌كند كه استمرار و شدت تعامل بین محققان و استفاده‌كنندگان احتمالاً باعث بهره‌برداری بیشتر خواهد شد. بر خلاف مدل‌های قبلی، این مدل به ارتباط بین محقق و استفاده‌كنندگان در سطوح مختلف تولید، توزیع و بهره‌برداری از دانش توجه بیشتری دارد (۲).

نارسایی برای استفاده از نتایج تحقیقاتی در عمل و سیاست بسیار پیچیده است. سیاست‌گذاران نتایج متناقض و فقدان مطالعات قابل دفاع را دلیل این نارسایی می‌دانند وهمچنین تصمیم‌گیران فقدان درك مشترك بین محققان و افراد ذینفع را گزارش نموده‌اند. از نظر سیاست‌گذاران و افراد ذینفع عوامل مؤثر در استفاده از نتایج تحقیقاتی شامل مناسب بودن دانش تولید شده توسط محقق و زمان صرف شده توسط محقق می‌باشد (۴).

بعد از شناسایی عوامل بهره‌برداری از دانش لازم است توضیح دهیم چگونه آنها می‌توانند احتمال صعود موفقیت‌آمیز محقق از نردبان بهره‌برداری از دانش را تحت تأثیر قرار دهند. یعنی از انتقال به شناخت، از شناخت به ارجاع، از ارجاع به تلاش و از تلاش به نفوذ و از نفوذ به كاربرد، در حالی كه محققان از یك نرده نردبان به نرده بالاتر نردبان می‌روند باید از آنها حمایت شود.

در تجارت دانش، مانند بقیه تجارت‌ها هم تامین‌كننده و هم خواهان وجود دارد. بنابراین بر عرضه‌كنندگان تأكید می‌شود یعنی افرادی كه دانش تولید و عرضه می‌كنند، در طرف دیگر بازار موانعی وجود دارد كه ممكن است سد راه بسیاری از محققانی شود. البته ورود از طریق مراحل مختلف نردبان بهره‌برداری از دانش رخ می‌دهد و هزینه‌های مبادلات بهره‌بردای از دانش را تحت تأثیر قرار می‌دهد و باید مطالعه كرد كه كدام موانع ورودی محققان را از تأمین دانش برای استفاده‌كنند‌گان در مراحل مختلف نردبان باز می‌دارد؟ اقتصاددانان موانع ورودی را در چهار طبقه دسته‌بندی نمود‌ه‌اند: موانع ایجاد شده توسط سیاست‌های عمومی، مزایای هزینه مطلق، منافع اقتصادی و سفارشی نمودن محصولات.

شورای تحقیقات كانادا كه برای تحقیقات دانشگاهی سرمایه‌ای فراهم نموده، مجموعه‌ای از سیاست‌های تفصیلی و قوانین در ارتباط به هزینه‌های مورد قبول برای سرمایه‌گذاری و باز‌پرداخت تعیین نموده است.

هزینه‌های صرف شده در فعالیت‌های جوامع دانشگاهی كشورهای پیشرفته نسبت به جوامع غیر دانشگاهی از نظر تضمین بهره‌برداری از نتایج تحقیقات معمولاً معتبرتر و به سادگی بازگشت‌پذیر است. هنوز فعالیت‌های مربوط به تضمین بهره‌برداری از تحقیق نقش عمده‌ای در پذیرش بورسهای تحقیقاتی دارد. بنابراین سیاست‌های عمومی موانع ورودی می‌باشند كه مانع آغاز فعالیتها و اقداماتی می‌شوند كه متضمن بهره‌برداری از دانش در خارج از جوامع دانشگاهی می‌باشد كه نهایتاً این موانع باعث می‌شود كه محققان كلیه هزینه‌های مربوط به تضمین بهره‌برداری از دانش خارج از جامعه دانشگاهی را به عهده بگیرند.

مزایای هزینه مطلق زمانی رخ می‌دهد كه دانشگاه‌های درگیر در فعالیت‌های مربوط به تضمین بهره‌برداری، متوسط منحنی هزینه‌شان به طور قابل توجهی نسبت به دانشگاه های جدید پایین‌تر از مقیاس كلی می‌باشد، بوی‍‍‍‍‍ژه در خصوص تخصص‌ها و مهارت‌های حرفه‌ای اكتسابی از طریق تجربه‌های قبلی و مهارت‌های ویژه كه فقط درمقیاس اندكی از كاربردهای مربوط به ارتباط و تبادل بین محققان و استفاده‌كنندگان مفید است. هر كدام از این موارد ممكن است فقط به عنوان یك عیب موقت توسط تازه واردان در نظر گرفته شود كه در طول زمان فقط می‌توان با پشتیبانی ازهزینه‌های اضافی به حالت موازنه در بیاید. دانشگاه‌ها سعی می‌كنند این هزینه‌ها را به حالت تعادل در‌آورند.

دکتر سعید آصف‌زاده

دانشیار گروه بهداشت دانشگاه علوم پزشکی قزوین

شهلا فزون‌خواه

مربی گروه مدارک پزشکی و اطلاع‌رسانی دانشگاه علوم پزشکی تبریز

منابع

References

۱. Huberman A. Review of literature on dissemination and knowledge utilization. US. National center for the dissemination of disability research (NCDDR); ۱۹۹۶.

۲. Landry R, Amara N, Lamari M. Climbing the ladder of research utilization evidence from social science research. Annual meeting of the society for studies of science. San Diego, Canada; ۱۹۹۹.

۳. Majorie D, Malcolm CS. Knowledge and persusion: Applying marketing models to knowledge management and utilization in a health care context. Aspen school of Business. University of Manitoh. Canada; ۲۰۰۰.

۴. Sirurmath S. Alternative knowledge formation. International workshop on democratization of information: focus on libraries. Mumbai, India; ۲۰۰۰.

۵. Davenport T, Prusak L. Working knowledge: How organizations manage what they know. Boston: BRInt institute and Harvard business school publishing; ۱۹۹۸.

۶. Wenneberg B. The complexity of knowledge utilization, management research as a case. The European sociology association (ESA) conference “will Europe work” ۱۸-۲۱ August ۱۹۹۹. Amsterdam, Netherland; ۱۹۹۹.

۷. Ferguson L. External validity, generalizability, and knowledge utilization. J Nurs Scholarsh ۲۰۰۴;۳۶(۱):۱۶-۲۲.

۸. Hanney SR, Gonzalez-Block MA, Buxton MJ, Kogan M. The utilization of health research in policy-making: Concepts, examples and methods of assessment. Health Res Policy Syst ۲۰۰۳;۱(۱):۲.

۹. آصف‌زاده، س. پیری، ز. انتشار فعالیت کلیدی در مدیریت دانش. مجله علوم پزشکی بابل، سال ششم، شماره ۴، ۱۳۸۳، صفحات ۶۲-۵۴.

---