عضویت تركیه در اتحادیه اروپا

تركیه جامعه ای اسلامی است و مردم این كشور تعلق خاطر بسیار زیادی به دین و مذهب دارند شهروندان تركیه كه سالها و دهه ها است در اروپا زندگی می كنند همچنان با همان تعصب روزهای اول به دین و اعتقاد خود پایبند هستند و برخلاف دیگر اقوام مهاجر پیوند خود را به فرهنگ خود حفظ كرده اند این امر در عین اینكه نكته مثبتی است و مانع وادادگی فرهنگی می شود ولی برای خود فرد مهاجر سختی هایی در پی دارد كه به تعبیری از او یك مهاجر خوب نمی سازد تركها حتی در ظاهر فرنگیشان, همچنان متعهد به ترك بودن شان هستند

تركها در اروپا اول مسلمان و در مرحله بعد ترك هستند. از تعداد چند صد نماینده مجلس فقط تعداد اندكی از آنان به زبان خارجی صحبت می كنند. خانم های ترك كه پای بند دین هستند حتی در مراسم بسته زنانه نیز پا یبند حفظ حجاب خود هستند. در مراسم روز زن كه مقارن با تولد حضرت زهرا است، مراسمی در اقامتگاه سفیر جمهوری اسلامی ایران در آنكارا برگزار شده بود و با اینكه این میهمانی صرفا اختصاص به خانم ها داشت تا راحت باشند، برخی از خانم های حزب فضیلت كه شركت كرده بودند علی رغم اینكه اجازه هیچ نوع عكس برداری داده نشده بود، حاضر نشدند حجاب خود را از سر بردارند. این نوع تقید موجب تحسین خانم های ایرانی شده بود. سفارت ایران در آنكارا در نقطه اعیان نشین شهر واقع است و بین دو هتل شرایتون و هتل هیلتون قراردارد. در ماه مبارك رمضان و به هنگام افطار این خیابان كه مركز تجاری شهر هم هست، از عابرین خالی می شود.فرانسوا دینیو وزیر فرانسوی در كتاب« به آنچه ایمان دارم» می نویسد، علی رغم اینكه ۵۴۱ سال از آمدن تركهای مسلمان و رسیدن آنها به قاره اروپا و سیطره آنها بر استانبول و رسیدن شان بر دروازه های وین و تسلطشان بر امپراتوری رومانیای شرقی و مركز كلیسای ارتودوكس می گذرد، ولی هنوز مورد قبول ما واقع نشده اند و ما نتوانسته ایم، آن را هضم كنیم.

این نوع نگرش اروپا به تركیه مسلمان، به سابقه تاریخی نگاه اروپا به تركها كه مبتنی بر دو عامل اساسی است، برمی گردد:

اول - نگاه اروپا به خود اسلام به عنوان یك دین كه مسیحیان آن را به عنوان رقیبی خطیر نسبت به مسیحیت نگاه می كردند و بدون هیچ گونه خستگی آنقدر كوشیدند تا مسلمانان را از آندلس خارج كردند و وقتی تركها بر بخشهایی از اروپا مسلط شدند با همان روحیه و نگاه با آنان مواجه شدند.

دوم - این است كه تركها از ابتدا و حتی تا دهه های اخیر از تاریخشان، قبل از اینكه ترك باشند، مسلمانانی پایبند به دینشان بودند، و كشورگشایی های اولیه آنان در سرزمینهای اروپایی بوده است. پیوند تركها با اسلام به حدی از قوی بود كه وقتی یك نفر اروپایی اسلام می آورد، گفته می شد كه « ترك» شده است.

این تصویر به ظاهر منفی از پیشینه استیلای تركهای عثمانی بر اروپا، خود موجب شد تا زمینه های وحدت نظر درباره اروپای واحد را در برابر تعدیهای عثمانی به وجود آورد. اكثر همپیمانی های كشورهای اروپایی در مقابل دشمن مشترك یعنی عثمانی بود. همانگونه كه اسلام موجب یكپارچگی تركها شده بود، مسیحیت هم در برابر تركها، موجبات یكپارچگی آنان را فراهم آورده بود.با این پیشینه تاریخی كه فاصله بین اروپا و تركیه را تا این حد ژرف و عمیق نشان می دهد، در سال ۱۹۲۳ آتاتورك از بقایای كشور پهناور عثمانی كه هر بخشی از آن به تصرف یكی از مدعیان در آمده بود، تركیه امروز را بنیان گذارد. نگاه آتاتورك به اروپا نگاهی متفاوت از گذشتگان بود كه او تمدن اروپا را برای تركیه جدید… تمدنی نجات بخش برای رسیدن به سعادت و قدرت” پنداشته بود.گرایش تركیه به سوی اروپا از دیدگاه و منظر آتاتورك یعنی دوری جستن از اسلام بود و آتاتورك با این هدف كوشید تا به گمان خود بهانه اسلام ستیزی اروپا را كه برای مقابله با تركیه استفاده می شد، از آنان بگیرد. برای تحقق این تصور، اقدامات زیادی صورت گرفت كه از آن جمله می توان به چند مورد زیر اشاره كرد:

* ممنوعیت پوشش لباسهای ملی كه نشانه ای از گذشته و مسلمان بودن تركها بود، مثل؛ لباسهای روحانیون، حجاب خانم ها و كلاهی كه در آن زمان مرسوم بود و مردان برسر می گذاشتند.

* در بعد فرهنگی، تبدیل حروف الفبای عربی به حروف لاتین. بهانه این اقدام سهولت یادگیری زبان تركی برای خارجیان بود. این اقدام تنها تغییر حرف الفبا نبود بلكه جدا كردن تركیه جدید از گذشته اش بود.

* در بعد سیاسی و دینی، اعلام لائیك بودن دولت. در عین حال ممنوعیت كلیه فعالیتهای اجتماعی كه رنگ مذهبی داشت.

شاید آتاتورك در خلال ۱۵ سال رهبری تركیه، توانسته بود برخی اهداف مورد نظر خود را برای نزدیكی به فرهنگ غرب تحقق بخشد ولی از آنچه كه اروپا در آن روزگاران در دستیابی به آنها داشت، از جمله گسترش حقوق شهروندی، توسعه سیاسی و اقتصادی، غفلت كرده بود. نكته بسیار مهم این است كه آتاتورك به عنوان رهبر بزرگ تركیه و همچنین معتقدان به راه او و پیروان او در همان عصر و در ایام بعد از آن، تصور و دیدشان از فرهنگ اروپایی محدود به ظواهر اروپا شده بود و این همان چیزی است كه سالها موجب اختلاف و به وجود آوردن فاصله بین اروپا و تركیه شده است. درك آتاتورك از لائیسیته، دوری از دین و نادیده گرفتن حقوق اقلیتهای قومی بود. در زمینه آزادیهای اجتماعی و دموكراسی با توجه به تك حزبی بودن حكومت در عصر آتاتورك و دوره ما بعد او ( در زمان عصمت اینونو)، پیروان تفكر لائیسیته در تركیه حرفی در این زمینه ها برای نسلهای بعد نداشتند. غرب گرایی برای كشورهایی همانند ایران و یا تركیه كه می خواستند اروپا را الگو قرار دهند، با این سؤال مواجه بودند كه كدام یك از نمونه ها را الگو قرار دهند و از كدامین كشور این نمونه برداری باید صورت گیرد؛ به دلیل اینكه، اروپا در آن مقطع یك كشور واحد نبود و گرایش به غرب مفهوم مبهمی داشت.

حوادث بعد از جنگ دوم جهانی

سیطره كمونیست بر اروپای شرقی و احاطه شدن تركیه از شمال، غرب و شرق با كشورهای همپیمان شوروی، موجب نگرانی تركیه شده بود و این امر سبب پیدایش مرحله بسیار مهمی در تاریخ تركیه و اروپا شده بود. نقش آمریكا در كمك به اروپا برای خروج از این معضل بسیار مهم بود. با به وجود آمدن پیمان ناتو در سال ۱۹۴۹ برای حمایت امنیتی از اروپا و طرح مارشال برای كمك اقتصادی به كشورهایی كه در منطقه همپیمان آمریكا بودند، گام مهمی برای این كشورها به حساب می آمد. بر این اساس تركیه كه مترصد استفاده از این گونه فرصتها بود در سال ۱۹۵۲ به پیمان ناتو پیوست. از سوی دیگر با توجه به به وجود آمدن بازار مشترك اروپا در سال ،۱۹۵۸تركیه كوشش داشت تا عضو این سازمان اقتصادی اروپایی نیز بشود. تركیه از این درخواست دو هدف داشت اول، همگنی با غرب بود كه در بعد امنیتی ایجاد شده بود و اكنون می خواست در بعد اقتصادی نیز به وجود آید. دوم، رقابت با یونان بود كه دو ماه قبل از آن تاریخ، درخواست عضویت در بازار مشترك اروپایی را مطرح كرده بود. وزارت خارجه تركیه این اعتقاد را داشت كه در تمام مراكز منطقه ای و بین المللی كه یونان عضویت دارد، تركیه نیز باید حضور داشته باشد، تا یونان نتواند از آن جایگاه برضد تركیه اقدام كند.در سال ۱۹۶۱ با بررسی عضویت یونان موافقت شد و دو سال بعد یعنی در سپتامبر سال ۱۹۶۳ بر اساس اتفاقیه آنكارا بررسی عضویت تركیه بعد از گذراندن مراحل زیر مورد موافقت قرار گرفت. این مراحل عبارت بودند از : ۱- مرحله آمادگی، ۲- مرحله انتقالی، ۳- و مرحله اتحاد گمركی.

برای مراحل اول و دوم مشكلی از سوی طرفین وجود نداشت و برای شروع مرحله دوم، تركیه در سال ۱۹۶۷ درخواست خود را تقدیم كرد ولی در سالهای ۱۹۷۰ تحولاتی در زمان نیكسون بین غرب و شرق و بخصوص بین نیكسون و شوروی رخ داد كه موجب شد تركیه به سوی آمریكا تمایل بیشتری پیدا كند. مهمتر اینكه عضویت در معاهده گمركی بدون عضوت كامل برای تركیه زیان آور بود و لذا در سال ۱۹۷۸ دولت اجویت درخواست كرد كه به مدت ۵ سال بررسی تحقق عضویت به تأخیر افتد كه این امر خود مقدمه توقف پیوستن تركیه به بازار مشترك شد. به همان اندازه كه تركیه از اروپا دور می شد، یونان به جامعه اروپا نزدیكتر می شد و درحالی كه یونان در سال ۱۹۸۱ عضویت كامل بازار مشترك و جامعه اروپا را به دست آورد، تركیه از این مجموعه دورتر شده بود.در سالهای قبل از ۱۹۸۰ میلادی كه كودتای معروف نظامی در تركیه برای تحكیم اركان دولت صورت گرفت، دو حادثه مهم اشغال افغانستان توسط نیروهای شوروی و همچنین پیروزی انقلاب اسلامی در ایران به وقوع پیوسته بود كه این هر دو عامل سبب تمایل بیشتر تركیه به آمریكا شده بود. لشكر كشی تركیه در سال ۱۹۷۴ به قبرس و استقرار نظامی در جزء شمالی این جزیره موجب انزوای تركیه در جهان و بخصوص در غرب شده بود و لذا گرایش به آمریكا و دریافت كمكهای مالی و نظامی از آمریكا در این مقطع، فرصت بسیار خوبی برای دولتمردان تركیه در گرایش هرچه بیشتر به آمریكا به وجود آورده بود. این عوامل از سوی دیگر موجبات دوری تركیه از اروپا را فراهم آورد. در سال ۱۹۷۸وقتی كه به صورت ناگهانی تورگوت اوزال نخست وزیر وقت تركیه درخواست عضویت كامل در جامعه اروپا را مطرح كرده بود شرایط تغییرات زیادی كرده بود.

---