امنیت فرهنگی

دو واژه «امنیت» و «فرهنگ» از واژگانی هستند كه هر دانش پژوهی را, در ارائه تعریفی جامع و مانع از آنها, با مشكل روبرو می كند در واقع باید بگوییم كه تعریف از این دو اصطلاح «سهل و ممتنع» است سهل است به خاطر شدت نزدیكی و پیوند این دو مفهوم, با زندگی روزمره انسان و ممتنع به لحاظ توسعه و تنوعی كه در معنا و مصادیق آنها مشاهده می شود, تا آنجا كه برای واژه هایی مثل «فرهنگ» بیش از یكصد و شصت تعریف ارائه شده است

● منزلت امنیت:

امنیت به منزله زمین است كه باید بذر اقتصاد، فرهنگ و سیاست را در آن بیفشانیم و در بستر امنیت میوه موردنظر را از آن بچینیم. اگر زمین شوره زار و نامساعد باشد طبعاً بذرها ریشه و رشد نخواهند داشت و برزگر نیز ثمری نخواهد چید و لذا در جامعه ای كه امنیت نباشد هیچ گونه فعالیتی به نتیجه نخواهد رسید و در فضای نامطمئن و سرشار از دلهره و اضطراب چگونه می توان سرمایه گذاری كرد؟

قرآن كریم در بیانی تمثیلی نقش كارساز امنیت را در رشد و بالندگی جامعه به گونه ای بسیار زیبا بیان داشته و برای منطقه آباد و پربركت سه ویژگی بیان فرموده است كه عبارتند از:

۱- امنیت

۲- اطمینان و آرامش

۳- روزی و رزق فراوان.

این سه از نظر ترتیب طبیعی به همان شكل كه در آیه آمده صورت حلقه های زنجیری علت و معلول دارد، چرا كه تا امنیت نباشد كسی اطمینان به ادامه زندگی در محلی پیدا نمی كند و تا این دو نباشند كسی علاقه مند به تولید و سروسامان دادن وضعیت اقتصادی نمی شود.

پس نخست باید «امنیت» به وجود آورد تا «اعتماد» و «اطمینان» متولد شوند و سرمایه ها جلب و چرخ های اقتصادی جامعه به حركت درآیند.

در فرهنگ اسلامی امنیت از چنان جایگاه و حساسیتی برخوردار است كه مسلمانان آن را جزو اساسی ترین نیازهای روزانه خود به حساب می آورند و برای تأمین، حفاظت و گسترش آن از هیچ كوششی دریغ نمی ورزند.

حضرت امام صادق(ع) در تعلیمات خود به هنگام نیایش، از خداوند بی نیاز می خواهد كه در هر روز امنیت زندگی او را تأمین فرماید:

براساس اعتقادات اسلامی، كسی كه ایمان به خداوند متعال می آورد و بر آن ذات لایزال، توكل می كند در حقیقت خویش را به وادی امن كشانده و در پناه امنیت الهی قرار گرفته است زیرا هر نعمتی كه در اختیار انسان، توسط ابزار و وسائطی گذاشته می شود از آن اوست.

برای اینكه نقش و جایگاه امنیت، بهتر و بیشتر روشن شود از منظر دیگری نیز می توان به موضوع امنیت، نگریست كه در اینجا به گونه ای مختصر اشاره می شود:

امنیت از مقولات «حقوق عمومی» است یعنی هر كس با هر وسیله و به هر شیوه ای كه به امنیت جامعه لطمه وارد كند در حقیقت به حقوق عمومی لطمه وارد كرده است.

«حقوق عمومی» از عوامل محدودكننده آزادی های انسان است و به اصطلاح خط قرمزی می باشد كه آزادی نباید از آن عبور كند.

مسائلی چون حفظ اسرار نظام، حفظ استقلال و تمامیت ارضی كشور، پاسداری از امنیت عمومی و... از این جهت ارزشی والا دارند كه از مصادیق حقوق عمومی به شمار می آیند و لذا به هر بهانه و با هر انگیزه، كه در اینگونه مسائل اخلال شود در حقوق عمومی جامعه اخلال شده و اخلال در حقوق عمومی جرمی سنگین و غیرقابل بخشش دارد.

اصل ۲۴ قانون اساسی می گوید:

«نشریات و مطبوعات در بیان مطالب آزادند، مگر آنكه مخل به مبانی اسلام یا حقوق عمومی باشد. تفصیل آن را قانون معین می كند».

این اصل، آزادی مطبوعات كه یكی از مصادیق آزادی به شمار می آید را با دو مطلب محدود كرده است:

۱- مخل به مبانی اسلام باشند.

۲- اخلال در حقوق عمومی بكنند.

امنیت، چه در ابعاد فردی و چه ملی، از مقولات ارزشی به حساب می آید، یعنی هر فرد و یا جامعه ای، برای به دست آوردن و حفظ و توسعه آن حاضر است از لحاظ مال و جان سرمایه گذاری نماید.

در سطح ملی، تشكیل ارتش ها، و تجهیز آنها به پیشرفته ترین سلاح ها، تأسیس وزارتخانه ها و سازمان های امنیتی، نظامی و انتظامی نمودی از نگرش مسؤولان آن نظام نسبت به مقوله امنیت است.

در زندگی بشر، امنیت از چنان منزلت و موقعیتی برخوردار است كه برخی معتقدند: بعد از نان، و قبل از آزادی، مهم ترین خواسته بشر «امنیت» است و تجربیات تاریخی نیز این معنا را تا حدود زیادی به اثبات رسانده است. تا اینجا مطالب یاد شده، به گونه ای اشاره وار، موقعیت و جایگاه «امنیت» را از ابعاد مختلف و به صورت كلی، در زندگی بشر مشخص كرد ولی خود می دانید كه «امنیت» دارای انواع و اقسامی است و برای بهره گیری هرچه بیشتر از این بحث، باید به طور جداگانه به آنها پرداخت، مانند «امنیت سیاسی»، فرهنگی، اقتصادی، اخلاقی و یا امنیت فردی، اجتماعی و ملی كه ما به یكی از این بخش های مهم به نام «امنیت فرهنگی» می پردازیم.

‌● امنیت فرهنگی

دو واژه «امنیت» و «فرهنگ» از واژگانی هستند كه هر دانش پژوهی را، در ارائه تعریفی جامع و مانع از آنها، با مشكل روبرو می كند. در واقع باید بگوییم كه تعریف از این دو اصطلاح «سهل و ممتنع» است. سهل است به خاطر شدت نزدیكی و پیوند این دو مفهوم، با زندگی روزمره انسان و ممتنع به لحاظ توسعه و تنوعی كه در معنا و مصادیق آنها مشاهده می شود، تا آنجا كه برای واژه هایی مثل «فرهنگ» بیش از یكصد و شصت تعریف ارائه شده است.

● تعریف امنیت فرهنگی

«مصونیت فرهنگ فرد و جامعه، از هرگونه تعرض و تهدید را امنیت فرهنگی می نامند».

به عبارت دیگر: «امنیت فرهنگی عبارت از ایجاد وضعیتی مطمئن، آرامبخش و خالی از هرگونه تهدید و تعرض می باشد كه انسان نسبت به دین، افكار، اخلاق، آداب و رسوم، باورها و ارزش ها، میراث فرهنگی، آثار ادبی و... تدارك دیده است».

براساس این تعریف، امنیت فرهنگی در معنای عینی آن «فقدان تهدید» میراث فرهنگی و آثار و ارزش های كسب شده است و در معنای ذهنی آن «فقدان ترس» از هجمه ها و حمله هایی است كه ارزش ها، آداب و رسوم، اعتقادات و باورها را در معرض خطر استحاله و یا نابودی قرار می دهد.

● ارزش و نقش امنیت فرهنگی

هرگاه ما امنیت را بستر رشد، بالندگی و شكوفایی فرهنگ بدانیم و فرهنگ را نیز بستر تعالی و خوشبختی انسان به شمار آوریم تا حدود زیادی ارزش امنیت فرهنگی را مشخص كرده ایم.

از این منظر، باید به میزان ارزش و اهمیت فرهنگ، برای امنیت ارزش و اعتبار قائل شد چرا كه بذر ارزشمند فرهنگ در زمین شوره زار ناامنی هرگز نمی روید و به برگ وبار نمی نشیند و لذا اگر امنیت برای فرهنگ جنبه مقدمی داشته باشد از مقدمات واجب می باشد.

برای اینكه نقش و ارزش امنیت را برجسته تر و گویاتر ارائه بدهیم به بخشی از جنبه های ارزشمندی فرهنگ، از نگاه برجستگان عصر، مانند امام خمینی رضوان الله تعالی علیه و علامه مطهری و رهبر معظم انقلاب اشاره می كنیم: امام خمینی(ره) می فرماید:

« بی شك والاترین و بالاترین عنصری كه در موجودیت هر جامعه دخالت اساسی دارد فرهنگ آن جامعه است. اساساً فرهنگ هر جامعه هویت و موجودیت آن جامعه را تشكیل می دهد.»

شهید بزرگوار علامه مطهری ارزش و نقش فرهنگ را در پیشرفت جوامع و تمدن بشری مورد بحث قرار داده است و می گوید:

«پیامبران در گذشته، اساسی ترین نقش ها را در اصلاح و بهبود و پیشرفت جوامع داشته اند، تمدن بشر، دو جنبه دارد، مادی و معنوی. جنبه مادی تمدن جنبه فنی و صنعتی آن است كه دوره به دوره تكامل یافته تا به امروز رسیده است.

جنبه معنوی تمدن، مربوط به روابط انسانی انسانها است. جنبه معنوی تمدن، مرهون تعلیمات پیامبران است و در پرتو جنبه معنوی تمدن است كه جنبه های مادی آن نیز مجال رشد می یابد. علیهذا نقش پیامبران در تكامل جنبه معنوی تمدن، به طور مستقیم است و در تكامل جنبه مادی به صورت غیرمستقیم.»(۱)

رهبر اندیشمند انقلاب حضرت آیت الله خامنه ای در دیدار با مسؤولان وزارت فرهنگ و آموزش عالی نقش فرهنگ را در برنامه ریزی كشور اینگونه ترسیم می كنند و می فرمایند:

«جا دارد در برنامه پنج ساله دوم به مسائل فرهنگی اهتمام مضاعفی بكنند. اگرچه مسائل اقتصادی مهم است و مسائل صنعتی و كشاورزی بسیار حائز اهمیت است لكن به ظن قوی همه اینها بدون اهتمام به مسائل فرهنگی ناكام خواهد شد. یعنی یا این است كه ما به مسائل فرهنگی اهتمام خواهیم ورزید، آن وقت برنامه های ما برنامه های صحیح است و حركت ما درست خواهد بود و یا اینكه خدای نخواسته اهتمام نخواهیم ورزید آن وقت تلاش های ما برای كار اقتصادی و سازندگی اقتصادی و صنعتی و غیرذلك هم به گمان زیاد یا اثر عكس خواهد داد یا لااقل آن اثر مطلوب را نخواهد داد.» (۲)

ارزش و اهمیت فرهنگ در نظام اسلامی تا آنجاست كه خداوند متعال پیامبرش را برای تعلیم و تربیت، هدایت و تزكیت فرستاده است و اصولاً بعثت یعنی تحول و دگرگونی و بعثت اجتماعی چیزی جز یك حركت اساسی و دگرگون ساز در تمامی ابعاد جامعه و ضمیر انسان برپایه اعتقاد به توحید و ذات باریتعالی نیست.

نوشته ای از حجت الاسلام والمسلمین سیدرضا تقوی

رئیس شورای سیاستگذاری ائمه جمعه

پی نوشت ها:

۱- مقدمه ای بر جهان بینی اسلامی‎/ ص۱۵۶

۲- فرهنگ و تهاجم فرهنگی‎/ ص‎/۳۸۱ سازمان مدارك فرهنگی انقلاب اسلامی وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

۳ - طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی ، سلامت روانی عبارت است از : قابلیت ارتباط هماهنگ با دیگران ، تغییر و اصلاح محیط فردی و اجتماعی و حل تضادها و تمایلات شخصی به طرز منطقی .

روانپزشكان فردی را از نظر روانی سالم می دانند كه تعادلی بین رفتارها و گفتار او در مواجهه با مشكلات اجتماعی وجود داشته باشد . (نقش سپاه در دفاع از امنیت ملی كشور ‎/ ص ۲۱۲)

۴. فرهنگ و تهاجم فرهنگی‎/ ص‎/۱۵ از انتشارات سازمان مدارك فرهنگی انقلاب اسلامی

۵. همان‎/ ص۱۶

۶ - مجموعه مقالات تبلیغات و جنگ روانی ‎/ پژوهشكده علوم دفاعی دانشگاه امام حسین (ع) . ص ۳ و ۷ - نگرشی بر جنگ روانی درصدر اسلام ‎/ دكتر عبدالوهاب كحیل ‎/ ترجمه محمدتقی رهبر ‎/ بنیاد بعثت ‎/ ص ۱

---