بحران ها و مسایل زیست محیطی

مسایلی چون نشت نفت های عمده, آتش سوزی جنگل های استوایی, آلودگی آب و هوا, آلوده کنندگان شیمیایی و فلزی, آلودگی ناشی از زباله شهری, تهی شدن منابع, رشد جمعیت, تجاوز انسان به طبیعت و تکنولوژی مخرب وی در قالب گرم شدن آب و هوای کره زمین و نازک شدن لایه ازن, اسیدی شدن آب اقیانوس ها به دلیل انتشار گاز دی اکسید کربن ها, جنگ, آلودگی های صوتی و , جزء مسایل زیست محیطی به حساب می آیند

مسایلی چون نشت نفت های عمده، آتش سوزی جنگل های استوایی، آلودگی آب و هوا، آلوده کنندگان شیمیایی و فلزی، آلودگی ناشی از زباله شهری، تهی شدن منابع، رشد جمعیت، تجاوز انسان به طبیعت و تکنولوژی مخرب وی در قالب گرم شدن آب و هوای کره زمین و نازک شدن لایه ازن، اسیدی شدن آب اقیانوس ها به دلیل انتشار گاز دی اکسید کربن ها، جنگ، آلودگی های صوتی و. . . ، جزء مسایل زیست محیطی به حساب می آیند. این مسایل می توانند موضوعات قابل بحث در هر لحظه باشند مثل نواختن بلند موسیقی در همسایگی شما، که اگر شنیدنش موجب ناراحتی شود، یک مساله زیست محیطی به حساب می آید. این یک مشکل است، زیرا موجب ناراحتی می شود و این پرسش را بر می انگیزاند که در باره اش چه باید کرد. برای این که چیزی به عنوان مشکل باشد باید جنبه ای از محیط زیست به صورت نامطلوب جلوه کند و کسی باشد که برایش این پرسش عملی مطرح شود که چگونه می توان آن را رفع کرد . مواردی که در این باره می توان به آن اشاره کرد:

▪ آلودگی به مواد شیمیایی و فسیلی:

در مارس سال ۱۹۷۶ تانکر نفت کش توری کانیون که در لیبریا ثبت شده بود در چند مایلی لندزاند به گل نشست و دو نیمه شد و صد هزار تن نفت خام به آب دریا ریخت. ۱۱ سال بعد از آن، تانکر دیگری به نام آموکو کاریز که بزرگتر از توری کانیون و تحت پرچم لیبریا بود، به دنبال خراب شدن سیستم هدایت آن با سواحل بریتانیا برخورد کرد و ۲۱۰ هزار تن نفت خام به دریا ریخت.

در آوریل سال ۱۹۷۷ انفجاری در یک چاه نفتی در دریای شمال رخ داد و ۷/۱ میلیون متر مکعب گاز بیرون ریخت، انفجار مشابهی با دامنه گسترده تری در یک چاه نفتی در فلات قاره مکزیک رخ داد که مهار چاه، ۹ ماه طول کشید و در این مدت بیش از ۴۰۰ هزار تن نفت هدر رفت.

علاوه بر این همه ساله حدود دو میلیون نفت در رابطه با عملیات شستشویی مخازن نفت و تخلیه آب موازنه ، عمدا به دریا ریخته می شود.

▪ اثرات جنگ بر محیط زیست:

جنگ همیشه با ورود خسارت به محیط زیست همراه بوده و اثرات نامطلوب بر محیط زیست داشته است ؛ جنگ دو تاثیر عمده بر محیط زیست دارد:

اول خسارت وارده در طول جنگ بر محیط یا عمدی است و یا اتفاقی. خسارت عمدی می تواند به منظور جلوگیری از پناه گرفتن دشمن، انهدام و از بین بردن محصولات غذایی به قصد ایجاد وحشت در جمعیت غیر نظامی دشمن باشد و خسارت دوم که آثار منفی بر طبیعت باقی می گذارد، استفاده تعمدی از رهگذر تغییرات مصنوعی در محیط زیست به عنوان ابزار جنگیدن است.

در جریان جنگ عراق علیه ایران، حمله هواپیماهای عراقی به هفت سکوی استخراج نفت در حوزه های نفتی نوروز در خلیج فارس باعث فوران نفت به خلیج فارس شد، به طوری که ۱۹ کمپانی فعال در منطقه اعلام کردند که نشر و پخش غیر قابل کنترل نفت، خلیج فارس را به دریاچه ای وسیع از نفت تبدیل خواهد کرد و خسارات بی سابقه ای بر محیط زیست به همراه خواهد داشت.

علاوه بر موارد فوق، استفاده از سلاح های هسته ای و شیمیایی در جنگ ها نیز خود، داستان تلخ دیگری است که به راستی به راحتی نمی توان از آن گذشت مثل استفاده آمریکا از سلاح اتمی علیه ژاپن یا استفاده عراق از سلاح شیمیایی علیه ایران.

ـ آلودگی خاک: آلودگی خاک علل و عوامل مختلفی دارد که از آن جمله می توان به وجود زباله های سخت و تجزیه ناپذیر، استفاده از سموم دفع آفات نباتی به ویژه

د. د. ت که آثارش تا ۱۵ سال باقی می ماند و باران های اسیدی که در برخی از مناطق به علت افزایش آلودگی بیش از حد هوا می بارد، اشاره کرد. حتی ریختن فاضلاب شهری، فضولات کارخانه ها درصد آلودگی خاک را سیری صعودی بخشیده است، آلودگی ناشی از سلاح های شیمیایی و هسته ای نیز موجب آلودگی خاک می شود.

این در حالی است که خاک به عنوان منبع غذا و آب و نیز مکان طبیعی برای زیست بسیاری از جمعیت های موجودات زنده و مامن و محل زندگی بسیاری از تولید کنندگان اولیه هر غذایی می باشد و آلودگی و خسارات وارده بر آن می تواند زندگی همه موجودات به ویژه انسان ها را در ابعاد گوناگون تحت تاثیر قرار دهد.

ـ آلودگی هوا: هرگاه یک یا چند ماده آلوده کننده با غلظتی، یا به مدتی در هوا موجود باشند که به انسان، گیاه، حیوان و اشیاء زیان رسانند یا سبب کاهش راحتی و آرامش زندگی گردند، آن هوا را آلوده گویند. به عبارت دیگر هرگاه ماده یا موادی بیگانه به هوا که خود مخلوطی از گازهای مختلف است، به حدی وارد شودکه تعادل طبیعی مخلوط گازهای هوا را بر هم زند، صحبت از آلودگی هوا به میان می آید.

منابع گوناگونی برای آلودگی هوا وجود دارد مثل دود ناشی از سوخت وسایل حمل و نقل زمینی، ریلی، هوایی و دریایی، دود ناشی از سوخت کارگاه ها و کارخانجات صنعتی و تولیدی، زباله ها و دود ناشی از سوزاندن آن ها، دود ناشی از سوخت منازل و مغازه ها، آتش سوزی ها. در ایران، در هر سال بیش از ۲۰۰ تن گرد و غبار و ۴۵۰ هزار تن سرب در نتیجه سوخت بنزین و فرآورده های معدنی وارد هوای شهرهای کشور می شود. سرب موجود در هوا باعث نارسایی و بیماری های فراوانی در کلیه، کبد، ریه و. . . می شود که برای سلامتی انسان بسیار خطرناک است.

ـ آلودگی آب های سطحی و زیر زمینی توسط زباله: از یک سو زباله شهری و از سوی دیگر بی توجهی شهروندان به عمق مساله، به صور مختلف موجبات آلودگی آبهای سطحی و زیرزمینی و خاک را فراهم می آورد. با توجه به این واقعیت که کشور ما در مدار سرزمین های خشک قرار گرفته، می بایستی قاعدتا در استفاده از هر قطره آب تعمق کافی به عمل آید. ریختن انواع زباله، از لاستیک فرسوده اتومبیل، اسباب بازی پلاستیکی، ظروف خالی مایعات ظرفشویی و شامپو گرفته تا انواع میوه و سبزیجات گندیده، به درون جویها در بسیاری از نقاط شهر جوی ها را مسدود کرده و آب آلوده جوی ها بر سطح کوچه ها و خیابان ها جاری می شود.

زباله از طریق نشت آب، خود نیز موجب آلودگی آب و خاک می گردد. زباله خانگی معمولا حاوی مقادیر زیادی مواد آلی و فاسد شدنی است. این مواد در نتیجه انباشته و فشرده شدن و نیز بر اثر گندیدگی تدریجی، مقداری آب درون خود را از دست می دهند. بدین ترتیب مایع لزج و تیره رنگی از زیر تلنبار زباله و یا سوراخ کیسه های زباله، در سطح کوچه و خیابان جاری می شود.

وقوع یک فاجعه بزرگ در انبار زباله جاده آبعلی (هزار دره ) هشداری بود که متاسفانه چندان جدی تلقی نشد؛ در سال ۱۳۶۱ در نتیجه نفوذ نشت آب انبار زباله هزار دره به رودخانه جاجرود، که آب این رودخانه مورد استفاده ماهی سرای جاجرود نیز قرار می گرفت، بیش از دو میلیون ماهی از بین رفتند و خسارت مالی در حدود ۱۵ میلیون تومان به بار آمد. البته توجه به این نکته نیز ضروری است که همراه آلودگی آب همواره بخشی از خاک نیز آلوده می شود.

بر خلاف آلودگی هوا و آب، آلودگی خاک از نظر ترکیب شیمیایی به آسانی قابل اندازه گیری نیست، حتی اگر ردیابی ترکیباتی در خاک وجود مواد زیان بخشی را تایید نماید، نمی توان با قاطعیت بر خلل پذیری کارکرد خاک صحه گذارد و…).

ـ گرم شدن کره زمین: یکی از عوامل آلودگی هوا، گرم شدن کره زمین است. از مدت ها قبل دانشمندان به این نتیجه رسیده اندکه گاز کربنیک ( ۲CO) مانند سرپوش گلخانه عمل می کند که حرارت خورشید از آن عبور کرده و به زمین می رسد ولی اجازه نمی دهد که این حرارت از زمین خارج شود. لذا افزایش تراکم ۲CO و دیگر گازهای گلخانه ای در اتمسفر بر اثر فعالیت های انسانی موجب افزایش دمای زمین شده است.

ـ باران های اسیدی: یکی از عوارض آلودگی هوا باران های اسیدی است که بر اثر ترکیب فلزات و ذرات معلق در هوا ناشی از سوخت های فسیلی با بخار آب موجود در جو به وجود می آید و سپس به صورت مایع در آمده و به زمین بر می گردد که به صورت مایع و بخار هستند و اثرات تخریبی زیادی بر محیط زیست دارند.

ـ آسیب دیدن لایه ازن: یکی از موضوعات بسیار مهم در حوزه مسایل زیست محیطی، مشکل صدمات وارده بر لایه ازن است که معمولا در کنار موضوع آلودگی هوا مورد بررسی قرار می گیرد.

لایه ازن سپر نازکی از گاز است که زمین را در مقابل تشعشعات مسموم کننده خورشیدی محافظت می کند، آلودگی استراتوسفر ناشی ازبعضی از فعالیت های بشری، موجب آسیب جدی لایه ازن گردیده است. کاهش ضخامت یا از بین رفتن لایه ازن، بشر را با خطر جدی رو به رو ساخته است. تخریب لایه ازن اثرات نامطلوبی را بر انسان دارد، ایجاد سرطان پوست، امراض پوستی، آب مروارید و از کار افتادن نظام مصونیت بدن و نابودی محصولات، از آثار نامطلوب تخریب لایه ازن است.

باید خاطر نشان کرد که بسیاری از این تهدیدات توسط خود انسان ( به عمد یا غیر عمد ) ایجاد شده است. اقداماتی از قبیل سدسازی یا تغییر مسیر رودخانه زهکشی تالاب ها یا حذف جنگل ها برای مقاصد کشاورزی و امثال آن جزو اقدامات عمدی است. تغییرات غیر عمد شامل آلودگی هوا، خاک و آب از طریق انتشار صنعتی است.

هم چنین انهدام جمعیت گیاهان و جانوران، مثلا از طریق بریدن جنگل، نیز در زمره این تغییرات غیر عمد است. اما باید توجه داشت که تغییراتی نیز اتفاق می افتد که فعالیت های انسان به هیچ وجه در آن دخالت نداشته و در عین حال از نظر دیگران نامطلوب است.

مثلا آن چه موجب انقراض دایناسورها شد( نوعی تغییر فاجعه بار در محیط زیست ) برای این حیوانات مسلما خوب نبود. این که فعالیت های انسان تا چه حد بر اقلیم زمین تاثیر دارد قابل بحث است. اما مسلما برخی تغییرات بزرگ مقیاس زیست محیطی مستقل از فعالیت انسان روی می دهد( آب و هوا نیز می تواند یکی از آن ها باشد ).

پرسیدن این که سبب این تغییرات کدام بوده، خواه فعالیت انسان باشد یا غیر آن، در جای خود بحث می شود. در این جا یک نکته اهمیت پیدا می کند و آن این که این مساله مشتمل بر سه پرسش است:

آیا تاثیر یاد شده واقعا زیانبار است؟

آیا کاری از ما بر می آید، خواه با کنترل تغییرات یا کاهش تاثیر آن ها؟

اگر می توانیم کاری بکنیم آیا به لحاظ اخلاقی انجام آن برای ما وظیفه است؟

هم چنین باید گفت رشد اخلاق زیست محیطی در سال های اخیر، با افزایش آگاهی و نگرانی در مورد تهدیدهای جدی رفاه انسان و سایر گونه ها همراه بوده، تخریب هایی که از آلودگی ها و بهره کشی مخرب منابع طبیعی سرچشمه می گیرد، حداقل وجدان عمومی گرایش به تمرکز بر این مساله دارد که ظاهرا فجایعی در پیش است.

آگاهی هر چه بیشتر مردم در مورد راه های مختلفی که فعالیت انسان به خود او و سایر موجودات آسیب می زند بسیار خوب است، همان فعالیت هایی که به خودی خود مفیدند اما ساز و کارهای نامشخص تامین کننده زندگی را آشفته می سازند. شاید بهتر باشد که مردم قبل از هر عمل خود، فکر کنند تا چنین معضلاتی پیش نیاید که بعد از پیش آمدن آن ها به فکر چاره بیفتند.

سارا هرسینی

کارشناس ارشد فلسفه غرب