چهارشنبه, ۲۶ دی, ۱۴۰۳ / 15 January, 2025
بلوغ بحرانی كه از گذشته می آید
تغییر ساختار سنی و جنسی جمعیت به عنوان یك عامل اولیه و مستقل، فارغ از تأثیرپذیری از عوامل گوناگون، منجر به بروز اختلال در وضعیت ازدواج درجامعه می‌شود. براساس تحولات جمعیتی دهه‌های اخیر در ایران بویژه در دهه ۱۳۶۵-۱۳۵۵ ساختار سنی - جنسی جمعیت به طور قابل توجهی تغییر كرده است. این تغییر ساختاری جمعیت در ایران، پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی متعددی را به دنبال داشته كه در مقاطع زمانی گوناگون، به شكل انواع مشكلات اقتصادی و اجتماعی خود را به جامعه تحمیل كرده است. كه از جمله آنها می‌توان به معضل بیكاری و افزایش نیروی جویای كار و عدم تعادل در تعداد دختران و پسرانی كه در سن ازدواج قرار دارند اشاره كرد كه مورد اخیر می‌تواند به افزایش تعداد دختران مجردی كه ازدواج نخواهند كرد، بیانجامد .
ازدواج یكی از وقایع مهم و حیاتی در زندگی افراد جامعه محسوب می‌شود كه از جنبه‌های گوناگون دارای اهمیت است. بدون شك ازدواج یكی از مراحل مهم در مسیر تكامل زندگی فردی و اجتماعی است. كه اهمیت آن در مسائل اقتصادی و دینی نیز جایگاه خاصی دارد و توصیه‌های اخلاقی فراوانی درخصوص لزوم اقدام به آن در متون اسلامی دیده می‌شود. با وجود چنین ذهنیتی در مورد ازدواج ممكن است، واقعیات موجود در سطح جامعه به گونه‌ای باشد كه وضعیت نابسامانی را در این زمینه و میان افراد نشان دهد. این وضعیت می‌تواند به واسطه وجود عوامل متعددی همچون وجود مشكلات اقتصادی، گسترش بیكاری در میان جوانان، وجود موانع فرهنگی مرتبط با ازدواج و برخی دیگر از مشكلات معیشتی و رفاهی در جامعه ایجاد شود. نكته مهمی كه در این خصوص كمتر مورد توجه قرار گرفته، تأثیر مستقیم ساختار جمعیتی كشور بر وضعیت ازدواج در جامعه است.
این ایده كه تحولات جمعیتی در یك جامعه می‌تواند به طور مستقیم تأثیر تعیین‌كننده و مستقلی بر وضعیت اجتماعی - اقتصادی موجود در آن جامعه داشته باشد، از دیرباز در نظریه‌های جمعیت‌شناسی مطرح شده و بتدریج در ادبیات علم اقتصاد نیز به شكل‌های گوناگون در زمینه ارتباط بین مطالعات جمعیت‌شناسی و مسائل اقتصادی گسترش یافته است كه یكی از مهمترین شاخه‌های آن به بررسی بازار كار و مهاجرت نیروی كار اختصاص دارد.
در این گزارش سعی بر آن است كه ارتباط بین ساختار سنی - جنسی جمعیت و وضعیت ازدواج در ایران بررسی شود.
براساس اطلاعات مركز آمار ایران در سال ۱۳۷۹در مقابل ۴ میلیون و ۴۵۸ هزار و ۲۰۳ دختر ۲۴-۲۰ ساله در سال ۱۳۸۵ ( یعنی همان ۱۴-۱۰ ساله‌های سال ۱۳۷۵، بدون احتساب مرگ و میر آنها كه البته در گروه‌های سنی جوان ناچیز است)، ۳ میلیون و ۵۷۹ هزار و ۸۷۵ مرد ۲۹-۲۵ ساله وجود دارد (۱۹-۱۵ ساله‌های سال ۱۳۷۵). براساس همین آمار و تحلیل جمعیتی ارائه شده دست كم‌تعداد ۸۷۸ هزار و ۳۲۸ دختر وجود خواهد داشت كه قادر به یافتن همسر و ادامه مسیر طبیعی تشكیل خانواده نخواهند بود كه از میان این تعداد، بخش عمده‌ای (نزدیك به ۶۰ درصد) در شهرها ساكنند. همچنین سازمان ملی جوانان نیز در پژوهشی از بدون همسر ماندن یك میلیون و ۲۵۰ هزاردختر ۲۰ تا ۲۹ ساله خبر داد. براساس تحقیقات این سازمان تعداد دختران ۲۰ تا ۲۹ ساله حدود ۶ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر و تعداد پسران ۲۵ تا ۳۴ ساله حدود ۴ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر است.
در این تحقیق تعداد دختران در دو گروه سنی ۲۰ تا ۲۴ و ۲۵ تا ۲۹ ساله و تعداد پسران در دو گروه سنی ۲۵ تا ۲۹ و ۳۰ تا ۳۴ ساله منظور شده است و با درنظر گرفتن این واقعیت كه پسران به ازدواج با دختران در گروه سنی پایین‌تر تمایل بیشتری نشان می‌دهند، نتیجه گرفته شده كه یك میلیون و ۲۵۰ هزار دختر شانس ازدواج نخواهند داشت.
●بحران در راه!
مهاجرت نیروی كار كشور، تغییر نوع نگاه دختران به زندگی مشترك و افزایش مطالبات آنها، هزینه بر بودن ازدواج، نبود تناسب در بخش‌های مترتب بر اشتغال، تحصیل و ازدواج، دشواری ازدواج دائم و در نتیجه، روی آوردن مجردان به ازدواج موقت، به هم خوردن تعادل زیستی جامعه، تمایل به ازدواج در سنین بالا، وابستگی و به استقلال نرسیدن به موقع جوانان قبل از تحصیل، مقدم ندانستن اشتغال بر تحصیل، تشریفات تصنعی ازدواج، وقوع جنگ تحمیلی و امتیاز قائل شدن برای خانواده‌های پرجمعیت، نبود هماهنگی میان برنامه‌ریزان و فرهیختگان جامعه و... از سوی برخی از كارشناسان به عنوان علل وقوع پدیده جمعیت مازاد در سن ازدواج جامعه محسوب می‌شود.
دكتر عبدالمحمد كاظمی‌پور در مقاله‌ای تحت عنوان <بحران در راه، ازدواج زنان در ایران(۱) > از این مسأله به عنوان یك بحران اجتماعی جدید یاد می‌كند و می‌نویسد: <این بحران بیش از هر چیز به زنان و موقعیت اجتماعی آنان ارتباط دارد، اما پیامدهایی جدی نیز برای كل جامعه دربر خواهد داشت.>
وی در توضیح این بحران می‌افزاید: <مضمون عمده این بحران به بیانی ساده عبارت است از عدم تعادل جمعیت مردان و زنان كشور، بخصوص مردان و زنان واقع در سن ازدواج؛ پدیده‌ای كه جمعیت شناسان آن را عدم تعادل جمعیتی در بازار ازدواج می‌نامند.>
دكتر عبدالمحمد كاظمی‌پور تأكید دارد: <در نگاه اول پیامدهای چنین عدم تعادلی ممكن است محدود به پدیده ازدواج و الگوهای آن به نظر برسد، اما واقعیت آن است كه این عدم تعادل ساده جمعیتی، پتانسیل و توان بالقوه آن را دارد كه منجر به تغییرات عمده‌ای در صحنه سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه گردد. از جمله این پیامدها شكل‌گیری یك جنبش زنان است، شبیه به آنچه كه طی دهه ۱۹۶۰ در اروپا و آمریكا پدید آمد و بعدها به موج دوم فمینیسم معروف شد.>
دكتر فروغ احراری، معاون آموزشی و پژوهشی مركز امور مشاركت زنان نیزدر این خصوص اظهار می‌دارد: واقعیت این است كه كشور ما طی نیم قرن اخیر تغییرات عمده‌ای را در ساختار اجتماعی - فرهنگی خود دیده است. امروزه گسترش شهرنشینی، رشد سوادآموزی، افزایش جمعیت، مهاجرت‌های روزافزون، تحرك مكانی خانواده‌ها و ناهمسانی فرهنگی شهروندان به لحاظ عمقی و تنوع، تحولاتی را نسبت به گذشته در نظام خانواده در ایران پدید آورده است.
وی به نوسانات رشد جمعیت از سال ۱۳۵۵ تاكنون و سیاست‌های جمعیتی اعمال شده اشاره می‌كند و می‌گوید: مسأله نابرابری تعداد دختران و پسران آماده ازدواج با توجه به هنجار فاصله سنی میان زنان و مردان ابعاد جدیدی یافته و بر مشكلات افزوده است. ضمن آن‌كه با دگرگونی معیارها و ارزش‌ها، ملاك‌های خانواده‌ها متحول نشده و روند میل به تجمل و رفاه، قشرهای زیادی از جوانان را با خود همراه كرده و با گسترش روزافزون معیارهای مادی در ازدواج و تخفیف معیارهای ارزشی و معنوی و افزایش هزینههای تشریفات، مسأله ازدواج و تشكیل خانواده هر روز نسبت به گذشته دشوارتر می‌گردد.
احراری تصریح می‌كند: وقوع و نوع ازدواج‌های ناموفق و رشد سالانه میزان طلاق و جدایی بین زوج‌های جوان كه نشانه‌هایی از تبعات نامطلوب در معیارها و سطح توقعات، شیوه زندگی و ناهمسانی فرهنگی است، موجب می‌شود تا جوانان در آستانه ازدواج نسبت به تشكیل خانواده و انتخاب همسر با ترس و بیم و تردید مواجه شوند.
معاون پژوهشی مركز امور مشاركت زنان به كاهش نرخ ازدواج و افزایش سن ازدواج در سالهای اخیر اشاره می‌كند و می‌گوید: در حال حاضر زنان به دلیل حضور در اجتماع و فراهم آمدن امكان تحصیل و اشتغال در سطحی گسترده، دیرتر اقدام به ازدواج می‌نمایند كه با توجه به شرایط فرهنگی جامعه، بالا رفتن سن، موقعیت ازدواج را كاهش می‌دهد. وی می‌افزاید: از سوی دیگر زنان با داشتن تحصیلات عالیه به دنبال شخصی هستند كه به لحاظ تحصیلات بالاتر و یا هم سطح آنان باشد. ولی از آنجا كه شرایط اقتصادی و اجتماعی موجب شده اكثر پسران به جای تحصیل به مشاغل آزاد روی آورند بنابراین این عدم هماهنگی مشكلاتی را برای ازدواج ایجاد می‌كند.
احراری فقر اقتصادی خانواده‌ها، هزینههای سنگین مراسم جشن ازدواج سنتی، بیكاری فزاینده پسران تحصیلكرده، محدودیت‌های عرفی و فرهنگی حاكم بر خانواده‌ها، شیوع تجربیات منفی زوج‌های جوان جامعه به دلیل اعتیاد، عدم سازش، بالا رفتن سطح توقعات و بینش دختران در همسرگزینی، باورهای اجتماعی درباره حقوق زنان، تلقی جامعه از ریاست شوهر بر خانواده را كه در مواردی بسیار گسترده‌تر از آن چیزی كه در شرع اسلام تصریح شده، می‌تواند از جمله عوامل تهدید‌كننده ازدواج طی سالهای اخیر عنوان می‌كند. معاون پژوهشی مركز امور مشاركت زنان با بیان این كه تحقیق و مطالعه به منظور شناخت پدیده‌ها صورت می‌پذیرد و بدون شناخت كافی، دقیق و علمی از هر پدیده‌ای نمی‌توان نسبت به آن تغییراتی ایجاد نمود، اظهار می‌دارد: به نظر می‌رسد مشكل اساسی در زمینه ازدواج زنان كمبود پژوهش‌ها و مطالعات علمی نیست، بلكه سازماندهی این‌گونه مطالعات و بكارگیری و بهره‌مندی از نتایج آن در تصمیم‌گیری‌ها و برنامه‌ریزی‌های كلان است.
همچنین دكتر شهلا كاظمی‌پور، عضو هیأت علمی دانشكده علوم اجتماعی دانشگاه تهران و معاون پژوهشی مركز مطالعات و پژوهش‌های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه، معتقد است كه جامعه‌شناسان نام چنین مسأله‌ای را بحران نمی‌گذارند و به آن مضیقه ازدواج می‌گویند چون لفظ بحران زمانی به كار می‌رود كه امكان وجود آسیب‌هایی در جامعه برود ولی مضیقه ازدواج برای زنان آسیب خاصی را متوجه جامعه نمی‌كند.
پی‌نوشت:
۱- بحران در راه، ازدواج زنان در ایران / عبدالمحمد كاظمی‌پور / نشریه آفتاب / شماره ۲۹
۲- عدم تعادل در وضعیت ازدواج در ایران / افشین جعفری‌مژدهی / فصلنامه پژوهش زنان، دوره ۱، شماره ۵
۳- خبرگزاری دانشجویان ایران / ۲۰ خرداد ۱۳۸۳
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست