بازیگوشی و بیش فعالی فرق دارند

وقتی فکر می کنیم فرزندمان دچار بیش فعالی شده, چه کار کنیم

«بچه‌های بیش‌فعال»؛ حتما تا به حال این عبارت را شنیده‌اید. شاید اگر دقت کنید، در بستگان و اطرافیان خود کودکانی ببینیدکه این عبارت را در مورد آنها به کار می‌برند. خانواده‌ها این روزها هر بچه‌ای را که زیاد بالا و پایین بپرد و به اصطلاح «آتش بسوزاند»، مشکوک به بیش‌فعالی می‌دانند و نیازمند مراجعه به پزشک....

چند وقت پیش فکر می‌کردم این «بیش‌فعالی» اصلا از چه زمانی وارد ادبیات سلامت خانواده‌ها شده است؟ تا‌ آنجا که از کودکی‌های خودم و سال‌های بعد از آن به یاد می‌آورم، ما اصطلاحی به نام بیش‌فعالی نداشتیم یا اگر هم داشتیم، تا این حد همه‌گیر و مصطلح نبود. درواقع شاید شرایط آن روزها کاملا برعکس امروز بود. آن روزها اگر کودکی زیاد یک گوشه می‌نشست و شیطنت نمی‌کرد به سلامتی‌اش شک می‌کردند و هر چه بیشتر تحرک داشت، او را سالم‌تر و پربنیه‌تر می‌دانستند. حالا چه شده که در کمتر از یک دهه، آمار کودکانی که آنها را مشکوک به بیش‌فعالی می‌دانیم، زیاد شده است؟ علم پیشرفت کرده؟ دانش خانواده‌ها بیشتر شده؟ یا اینکه بیش‌فعالی، توهمی است که به دلیل توجه بیش از حد به فرزندان، در ذهن خانواده‌ها شکل گرفته است؟ در «داستان یک زندگی» این شماره، متخصصان درباره بیش‌فعالی و مسایل پیرامون آن اظهارنظر می‌کنند. داستان این هفته را می‌خوانیم:

مشکل ما از زمانی شروع شد که بردیا به راه رفتن افتاد. تا زمانی که راه نمی‌رفت خیلی آرام بود، قد و وزن طبیعی داشت و خلاصه همه‌‌چیز خوب پیش می‌رفت اما از وقتی توانست چهاردست و پا راه برود و کمی بعد که روی پایش ایستاد، همه‌چیز عوض شد. بردیا همیشه دوست دارد به این طرف و آن طرف بدود. وقتی او را در حال دویدن در اتاق نمی‌بینیم، مطمئن می‌شویم که دارد یکی از وسایل خانه را خراب می‌کند. از همسن و سال‌هایش خیلی فعال‌تر است. انگار هیچ‌وقت انرژی‌اش تمام نمی‌شود. همه را از رو می‌برد. دوست دارد با آچار و پیچ‌گوشتی به جان لوازم خانه بیفتد.

اوایل کارهایش برای من و همسرم بامزه بود ولی هر چه بزرگ‌تر شد، غیرقابل کنترل‌تر هم شد. هیچ کاری را تا آخر انجام نمی‌دهد، همه بازی‌هایش را نیمه‌کاره می‌گذارد و دنبال کار دیگری می‌رود.

گفتیم شاید تنها بودن در خانه اذیتش می‌کند و اگر به مهدکودک برود و در بین همسالانش قرار بگیرد، کمی از شیطنت و خراب‌کاری دست بردارد. چند وقت هم این کار را کردیم اما...

در مهدکودک همه بچه‌ها را اذیت می‌کرد. موی بچه‌های دیگر را می‌کشید، آنها را نیشگون و گاز می‌گرفت، اسباب‌بازی‌ها را به سمت?شان پرتاب می‌کرد. مربی مهد می‌گفت: «شاید چون نمی‌تواند مثل بچه‌های دیگر صحبت کند به آنها حسادت می‌کند.» ممکن بود دلیل کارهایش همین باشد. بردیا به سنی رسیده بود که کم‌کم باید حرف زدن یاد می‌گرفت ولی این کار برایش خیلی سخت بود. وقتی می‌خواست حرفی را به من و پدرش تفهیم کند، مدام دست‌هایش را تکان می‌داد و کلمات ناواضحی را ادا می‌کرد و از اینکه منظور او را نمی‌فهمیدیم، عصبانی می‌شد. خلاصه اینکه با دردسرهایی که بردیا در مهدکودک ایجاد کرد، ترجیح دادیم دیگر به آنجا نرود.

عذاب‌آورترین کار دنیا برای بردیا این است که او را مجبور کنیم چند دقیقه یک جا بنشیند. طوری رفتار می‌کند که هر کس نداند، فکر می‌کند روی آتش نشسته است. مدام بی‌قراری می‌کند و می‌خواهد از این موقعیت رها شود.سعی می‌کند با وسایلی که همان‌جا هست، یک خراب‌کاری به بار بیاورد. غذا دادن به او هم مصیبت است. وقتی می‌خواهیم به او غذا بدهیم باید بشقاب و قاشق به دست به دنبالش راه بیفتیم.

قبلا گرفتاری‌مان با بردیا کمتر بود، چون کافی بود در خانه را ببندیم تا نتواند بیرون برود و وسایل خطرناک را هم از جلوی دستش برداریم اما الان که بزرگ‌تر شده، خودش می‌تواند برای خودش خطر درست کند. یک روز دقت کردم و دیدم بردیا مثل وقت‌های دیگر که سروصدا می‌کند، نیست. هیچ صدایی نمی‌آمد. ترسیدم. بدو بدو از آشپزخانه بیرون آمدم. فکر می‌کنید او را کجا پیدا کردم؟ در قفسه کریستال‌ها را باز کرده بود و داشت به زحمت از طبقه‌های شیشه‌ای آن بالا می‌رفت. اگر یکی از آن طبقه‌ها می‌شکست، بریده‌های شیشه‌ بچه را تکه‌تکه می‌کرد. یک بار دیگر آمدم و دیدم با لوله بلند جاروبرقی، همه گلدان‌ها را از روی دکور پایین ریخته. روز دیگری در بالکن را باز کرده بود و با تمام نیرو سعی داشت از لای میله‌های نرده رد شود. تقریبا ۵۰ درصد هم موفق شده بود. فکر کنید! خانه ما در طبقه چهارم است. چند بار هم چیزهایی مثل سیب‌زمینی و پیاز و دمپایی‌های خانه را از بالکن، به خانه همسایه انداخته است.

وقتی رفتارهای بردیا را با بزرگ‌ترهای فامیل در میان می‌گذارم، می‌گویند. «شلوغ بازی و شیطنت لازمه این دوران است. اگر قرار باشد او هم مثل ما رفتار کند که دیگر بچه نیست.» ولی او واقعا حد و مرز این شیطنت‌ها را گم کرده است.

از طرف دیگر چند نفر از دوستانم می‌گویند که او بیش‌فعالی دارد و معتقدند باید او را پیش روان‌شناس ببرم. آخر پیش روان‌شناس بروم و بگویم پسرم خیلی پرانرژی است، خیلی شیطنت می‌کند؟ نمی‌دانم به حرف چه کسی باید گوش بدهم. هر چه بردیا بزرگ‌تر می‌شود، خرابکاری‌هایش هم بزرگ‌تر می‌شوند. هر چه او را محدود می‌کنم، او راهی برای کارهای خودش پیدا می‌کند.

الان بیشتر کودکان هم‌سن بردیا به راحتی صحبت می‌کنند ولی او هنوز به سختی این کار را انجام می‌دهد. بچه‌های دیگر بسیار راحت و زود با هم ارتباط برقرار می‌کنند و دوست می‌شوند ولی او برای این کار مشکل دارد و مدام با دیگران دعوا می‌کند. وقتی بچه‌ها را در یک اتاق جمع می‌کنیم تا با هم بازی کنند، معمولا بردیا به تنهایی مشغول انجام یک بازی دویدنی می‌شود. دنیای خودش را دارد ولی این رفتار کم‌کم مرا نگران می‌کند. از یک سو می‌ترسم اگر به حرف بزرگ‌ترها گوش دهم و این رفتارها را مرحله‌ای از رشد بردیا تلقی کنم، فردا با مشکلی روبرو شوم که از همین رفتارها نشأت گرفته باشد و نتوانم برای کنترل و مهار آنها کاری انجام دهم. از سوی دیگر نگرانم که اگر او را به خاطر حرف دوستانم و با احتمال بیش‌فعالی پیش روان‌شناس ببرم، بیخود و بی‌جهت روی فرزندم اسم بگذارم و به دیگران اجازه دهم که او را با این نام خطاب قرار دهند.

من از «بیش‌فعالی» تا به حال فقط نام آن را شنیده‌ام ولی در مورد ویژگی‌ها و عوارض آن هیچ اطلاعی ندارم. از کجا باید بفهمم که فرزندم دچار این مشکل است یا نه؟! چطور می‌توانم به او کمک کنم تا سلامتی‌اش را به دست بیاورد و اینکه اگر بردیا مبتلا به بیش‌فعالی باشد، می‌توانم او را در خانه و بدون مراجعه به روان‌پزشک درمان کنم یا اینکه حتما باید به روان‌پزشک مراجعه کنم؟ اصلا اگر با همین شرایط سر و صدا و رفتارهای او را تحمل کنم، این رفتار با بزرگ‌تر شدن او خود به خود از بین نخواهد رفت؟ لطفا من و فرزندم را در این خصوص راهنمایی کنید.