با ما است یا بر ما

اتحاد ترکیه با هم پیمانان خود در منطقه می تواند بسیار شکننده شود

"آرزوی ما این است که رژیم سوریه که اکنون بر لبه تیغ قرار گرفته، به مسیری پا نگذارد که قادر به بازگشت نباشد."

این جمله را چندی پیش نخست وزیر ترکیه بر زبان راند. او در بخش دیگری از صحبت‌های خود گفت: هیچ کشوری قادر نیست با کشتار و یا زندانی کردن مردمش دوام بیاورد.

هیچ کشوری نخواهد توانست آینده خود را با خون ستم دیدگان بسازد. این جملات آغازی شدند بر قطع یک ضلع از اضلاع اتحاد ایران-ترکیه-سوریه در منطقه خاورمیانه و به نوعی برائت ترکیه را از اقدامات سوریه به نمایش گذاشتند.

کارشناسان معتقدند این رفتار ترکیه در قبال سوریه به نوعی همراهی این کشور با غرب است و می‌تواند "اختلاف صفر" در سیاست خارجی این کشور را متزلزل کند. در واقع رفتار ترکیه در مقابل تحولات اخیر سوریه می‌تواند زمینه اختلاف بین ایران و ترکیه را دامن بزند و این موضوع بر سیاستمداران تُرک پوشیده نیست.

● نظرهای مخالف و موافق

نکته‌ای که برخی سعی بر آن دارند در تحلیل‌های خود لحاظ کنند این است که کشور ما از نفوذ ترکیه در منطقه هراس دارد. واقعیت آن است که شاید ترکیه رقیبی قدرتمند برای کشور ما باشد، اما به طور حتم از بسیاری از ظرفیت‌های ایران بی‌بهره است. نظام سیاسی ترکیه بر مبنای سکولاریزم است و این نظامی است که بی‌شک اقتضائات دنیای عرب را برآورده نمی‌سازد. بر این اساس، نظام سیاسی کشور ما با فرضیات اسلامی این کشورها بیشتر مطابقت دارد.

از سوی دیگر، تجربه عراق نشان داده که اعراب منطقه تا حدی خودمختار عمل می‌کنند. بنابراین، این رقابت نمی‌تواند اتحاد ترکیه را با یکی از استراتژیک‌ترین شرکای خود از هم بپاشد.

ناگفته پیدا است که رقابت در منطقه بعد از انقلاب اعراب از طرف ترکیه آغاز شده و این موضوع را می‌توان از سفر اردوغان، نخست وزیر ترکیه، به کشورهای مصر، تونس و لیبی بلافاصله بعد از سقوط دیکتاتوری در این کشورها استنباط کرد.

در این بین، موضوع دیگری وجود دارد که بر روابط ایران-ترکیه اثر گذارتر است و آن موضوع هسته‌ای کشورمان است. این مسأله با عنایت به این که ترکیه، ایران هسته‌ای را به رسمیت می‌شناسد و سران تُرک بارها اعلام کرده‌اند که دستیابی به انرژی صلح آمیز هسته‌ای حق کشور ما است، همواره منجر به همگرایی دو کشور شده است.

مسأله آنجا است که به گفته تحلیل‌گران سیاسی، ایران و ترکیه دقیقاً زمانی به اوج رقابت خود در منطقه نزدیک می‌شوند که فشارهای آمریکا علیه برنامه هسته‌ای کشورمان کاهش می‌یابند.

به گفته روزنامه حریّت آنکارا، این حقیقت وجود دارد که تهران و آنکارا بر سر موضوع سوریه دیدگاه‌های متفاوتی دارند و این اختلاف پیش از این در جریان موضوعات افغانستان و عراق نیز بروز کرده‌اند. اما این موضوع طبیعی است که کشورها دیدگاه‌های متفاوتی داشته باشند.

● اقتصاد دوستی آفرین

مسأله دیگر، استقرار سپر دفاع موشکی در ترکیه است و این موضوعی است که احتمالاً اتحاد ایران و روسیه را در منطقه افزایش خواهد داد. این اقدام به نوعی هم ایران و هم روسیه را مورد تهدید قرار می‌دهد و در عین حال، منجر به ایجاد اتحاد بین دو کشور می‌گردد. در این رابطه به نظر می‌رسد ترکیه بیش از همیشه بر سر دو راهی است. اگر به این موضوع فشار آمریکا، رژیم صهیونیستی و عربستان را نیز مبنی بر مخالفت با سوریه بی‌افزاییم، شرایط بحرانی تصمیم گیری این کشور بیشتر آشکار می‌گردند.

کشور ما و ترکیه روابط اقتصادی بسیار خوبی با هم دارند. در فاصله سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۸، میزان تجارت دو کشور ده برابر شده و به ۱۰ میلیارد دلار رسیده است. نمی‌توان نقش این حجم از تجارت را در توسعه روابط بین دو کشور نادیده گرفت. حتی باید این نکته را در نظر داشت که تضعیف اقتصاد ایران به نفع شریکی همچون ترکیه با این سرعت بالا در رشد مناسبات تجاری نیست و لذا همین عامل می‌تواند فاکتوری باشد که ترکیه را به پشتیبانی از برنامه هسته‌ای کشورمان تشویق می‌کند.

از طرف دیگر، ترکیه برای آن که به قدرت اقتصادی دست یابد نیازمند حمایت کشورمان است و این موضوع به نقش ایران در تأمین انرژی و جایگاه ژئواستراتژیک کشور ما در منطقه بازمی‌گردد. خود انرژی موضوع دیگری است که ارتباط دو کشور را محکم‌تر می‌کند. به هر حال، ترکیه دروازه اروپا است و در نتیجه، ارسال گاز کشورمان به اروپا - که دیر یا زود باید مورد بررسی قرار گیرد – نیازمند همراهی این کشور است، چرا که لازم است در برنامه ریزی‌های آتی کشور برای صادرات گاز به اروپا به خطوط لوله ترکیه توجه ویژه‌ای شود.

عکس این هم صادق است. گازی که ترکیه از ترکمنستان وارد می‌کند از ایران باید بگذرد و این موضوعات وابستگی بیش از پیش دو کشور را گوشزد می‌کنند.

این حقیقت را که ایران و ترکیه به هم اعتماد کرده‌اند و دو کشور در عمل به این اعتماد پایبند بوده‌اند نمی‌توان به دلیل برخی اختلاف نظرهای منطقه‌ای نادیده گرفت. واقعیت آن است که ترکیه بیش از آن که با آمریکا همراه باشد، با ایران همراهی کرده است.