باغ سازی چینی

بی شک در نهان هر ملت و هر اجتماع انسانی سه عامل مهم فرهنگ, آداب و رسوم و سنت های ریشه ای عمیق دارند مخصوصاً ملت هائی که دارای تمدن کهن و قدیمی هستند از جمله این ملت ها کشور پهناور چین است

بی‌شک در نهان هر ملت و هر اجتماع انسانی سه عامل مهم فرهنگ، آداب و رسوم و سنت‌های ریشه‌ای عمیق دارند؛ مخصوصاً ملت‌هائی که دارای تمدن کهن و قدیمی هستند. از جمله این ملت‌ها کشور پهناور چین است.

خاک چین اصولاً رو به شرق نگاه می‌کند و آغوش به‌سوی دریا گسترده دارد. مرزهای جنوب و غرب آن را رشته کوه‌های صعب‌العبور فرا گرفته و آن را از اراضی مجاور مجزا کرده است. در شمال غربی گرچه سد کوهستانی در هم شکسته و فرو ریخته است، لیکن جلگه‌های بایر پهناور جای آنها را گرفته و راه ارتباطات را بریده است، حال آنکه ناحیهٔ شمال یعنی خاک منچوری به جنگل‌های دور قطبی وسیع محدود می‌شود. در واقع قسمت بزرگی از سرزمین‌های چین کوهستانی است.

● مکتب و تفکرات فلسفی

تائویسم نام مکتب فلسفی سیاسی و اجتماعی منسوب به لائوتسه (۵۰۴ـ۶۰۴ قبل از میلاد)، فیلسوف بزرگ چین است. فلسفه وی شامل نوعی مذهب لیبرال و آزاد و عاری از قید و تشریفات و شکل‌های (فرم‌ها) مخالف بوده و خوبی و پاکی طبیعی انسان بی‌قید و زنجیر را ستوده است.در دیاگرام باستانی تائویسم از نقش مبانی اضداد استفاده شده است.

این نقش‌ها به‌صورت هماهنگ با هم در ارتباط هستند (یین و یانگ) این اضداد ظواهر منفی و مثبت کیهان را بیان می‌کنند (مثبت و منفی در واقع همان بیرون و درون یا جسم و روح است).ایده هوشمندانه بین ساختارهای ارگانیک، بیولوژیکی طبیعت و ساخته‌های دست بشر ارتباط ایجاد کرده و منحصراً مربوط به یک زیبائی‌شناسی در خواص می‌شود که از گذشته بسیار دور در چین ترویج یافته و حاصل آن تبدیل به یک مکتب یا منطق زندگی به نام تائو (Tao یا Dao) شده است.

● ادبیات و هنر

در کشور چین دو عامل شعر و نقاشی نقش به‌سزائی در حرکت و جهت‌گیری در هنر معماری و طراحی شهر دارند.در نقاشی‌ها و نیز در توضیحات شعری باغ‌ها همواره یکی از زمینه‌های اصلی مورد بحث دائویسم بوده و در آن به وضوح شرح شکل‌های عمده جامعه روستائی یا کاشانه گوشه‌نشینان در زیر سایه درختان روی قله کوه جائی که یک نفر می‌توانست زندگی کند و یک هارمونی کامل با طبیعت داشته باشد دیده می‌شود (این یکی از ایده‌های جذاب برای نقاشان و باغ‌سازان بود).

هیسی لینگ ین یکی از شاعران قرن پنجم چین در اشعاری رویائی خود باغی را این‌گونه توصیف کرده:من همهٔ غم‌های دنیا را از باغ خود تبعید کرده‌ام. اینجا فضائی پاک و بی‌آلایش است. من اینجا را در پناه کوهستان به سمت شمال، انتخاب کرده‌ام و پنجره‌های بنا به سمت جنوب باز می‌شوند. من به‌گونه‌ای جریان نهر را متوقف کرده‌ام و یک تالاب ساخته‌ام.من گل‌های رز زیبائی را در مقابل پنجره‌ها کاشته‌ام که در آن سوی آن‌ها در دورتر تپه‌های زیبا آشکارند.با توجه به شعر این شاعر می‌توان به مطالب بسیاری از باغ و باغ‌سازی پی برد.

مثلاً: استفاده از گل‌ها، برای استقرار بنا، وجود جریان نهر، دریاچه به‌صورت طبیعی یا مصنوعی، وجود منظر مناسب در آن سوی باغ (دید و منظر در دوردست)، کوه یا سنگ در کوهستان و در کل می‌توان به این مسئله اشاره کرد که باغ‌سازی بدین نحوه احتمالاً به‌عنوان یک شاخه هنری مطرح بوده است.نقاشان چینی هم شیفته ترکیب ساختارهای صخره‌ای بوده‌اند و تا حدی در دوباره‌سازی طبیعت به شکل سمبلیک در مینیاتورهایشان سعی داشته‌اند (با آوردن سنگ‌های روی هم، آبگیر، درختان طبیعی به‌خصوص سوزنی) به خاطر همین است که صخره‌های کوهستانی یکی از مهم‌ترین زمینه‌های هنر باغ‌سازی چین است.

با تجزیه و تحلیل نقاشی‌های چینی که مورد الهام باغ‌سازان است متوجه می‌شویم که نقاشان در جاهائی که از آب استفاده کرده‌اند خواسته‌اند به نوعی تصویر آسمان یا کوه‌ها و صخره‌های اطراف را در آن منعکس کنند.در نقاشی‌های چینی که به‌صورت طوماری که از بالا به پائین هستند در حرکتی پیچچی، راه‌ها نمایان می‌شود.

اگر تماشاگر نسبت به منظر طبیعت تصویر یکسانی داشته باشد در باغ‌سازی برای از بین بردن این تصویر از راه و مسیر کمک می‌گیرد. یعنی تماشاگر از کنار دریاچه و کوه می‌گذرد. از روی پل عبور می‌کند، از میان دیوار می‌گذرد و در کل ترکیب‌بندی‌های هم‌جنس صحنه‌های مجزا یا متقاطع مختلف را می‌بیند.

● باغ‌سازی

در نگاه اول، باغ‌سازی ظاهری بسیار ساده در جهت ایجاد نوعی ارتباط تلفیقی بین انسان و طبیعت دارد زیرا اجزاء تشکیل‌دهنده باغ‌های چینی ثابت است. بنابراین در ساختار کلی‌شان مشابهت ظاهری ایجاد می‌شود. (کوه، آبگیرها یا استخر، استفاده از درختان یکسان، عمارت‌های با سقف‌های جلو آمده و...)

بعضی از مورخان و بازدیدکنندگان اروپائی می‌گویند در باغ‌سازی چینی هیچ قانون معین و قطعی برای باغ‌سازی وجود ندارد که البته این در قیاس با باغ‌سازی اروپائی است که دارای هندسه، محورگرائی، خیابان‌کشی‌های مستقیم و طولانی، تعادل و یا قرینه‌سازی در ترکیب است و تمام اجزاء از فرمول خاصی شکل گرفته است.اگر بخواهیم با توجه به مفاهیم غربی و بدون توجه به مکتب و فرهنگ و فلسفه چینی دست به تجزیه و تحلیل باغ‌های چینی بزنیم قادر به درک باغ‌های چینی با جزئیات ظاهری یکسان ولی با باطنی متغیر نخواهیم بود. در واقع تصور کوچکی که چینی‌ها درباره باغ و منظره دارند با نوعی احترام مقدس همراه است.

● توپوگرافی

چینی‌ها نوعی احترام برای حیات روح و زندگی و هستی دارند که برخاسته از قوانین است، در نتیجه ارتباطی بین زندگی و زمین (عوارض سطح زمین) می‌بینند. آنها اعتقاد دارند که توپوگرافی سطح زمین در واقع به خاطر شکل و ابهتی که دارد دارای نیروهای رمزگونه است (نیروهای فیزیکی و معنوی) و آن را نماینده حیاط روح و زندگی می‌دانند.

امیرعلی خلیلیان بروجنی

---