آسیب شناسی تبلیغات دفاع

مردم تبلیغ شونده که به لحاظ معنوی و فکری متقاضی کسب آگاهی هستند و نظام فکری آنها بر پایه این ارتباط شالوده ریزی شده و شکل گرفته است

در دنیای امروز توانایی «هدایت افکار عمومی» یکی از اهرم های مهم قدرت است. «ابزار های روانی تبلیغ» شیوه هایی است که امروزه در کیسه هر مبلغ حرفه یی پیدا می شود و در شکل دادن به افکار عمومی و هدایت آن به سمت اهداف از پیش تعیین شده نقش اساسی دارد.

برای رسیدن به این اهداف ابتدا باید مخاطب تبلیغ، ساختار و بستر فرهنگی را که ذهنیات افراد در آن شکل می گیرد بازشناخت. این مقاله در پی آن است که از زاویه یی آسیب شناسانه به مقوله تبلیغات دفاع در ایران قدمی هر چند کوچک در راه تاثیر گذاری هر چه بیشتر این تبلیغات بردارد.

اولین و مهم ترین قدم در تبلیغات دفاع شناخت مخاطب پیام تبلیغ است که آگاهی ناکافی در شناخت مخاطب پیام یکی از اساسی ترین ریشه های آسیب تبلیغاتی است. مبلغ باید آگاه باشد که با کدام یک از مخاطبان می خواهد ارتباط برقرار کند، در مقوله تبلیغات دفاع چهار نوع مخاطب می توان بازشناخت.

۱) مردم تبلیغ شونده که به لحاظ معنوی و فکری متقاضی کسب آگاهی هستند و نظام فکری آنها بر پایه این ارتباط شالوده ریزی شده و شکل گرفته است.

۲) مردم کشورهایی که با کشور هدف روابط نزدیک و دوستانه دارند و میان آنها همکاری نزدیک وجود دارد.

۳) شنوندگانی که در قبال سیاست های کشور مبلغ بی تفاوتند و از خود هیچ عکس العملی نشان نمی دهند.

۴) و بالاخره آخرین دسته از مخاطبان مردم کشورهایی هستند که دولت آنها با دولت تبلیغ کننده در حالت ستیز و خصومت به سر می برند و در معرض تبلیغاتی هستند، که علیه مبلغ انجام می گیرد.

اما برای شناخت پیام تبلیغ قبول و یا رد آن باید منبع تبلیغات را هم شناخت. تبلیغات از لحاظ منبع تبلیغ به اقسام زیر تقسیم می شوند.

▪ تبلیغات سفید که عوامل تبلیغاتی آن کاملاً نمایان و مشهود هستند و منابع اصلی تبلیغ معرفی می شوند. معمولاً در تبلیغات سفید، منابع قانونی و رسمی بوده و به طور رسمی نیز بیان می شود و به این جهت اعتبار تبلیغات منوط به منبع آن خواهد بود که با حرف بزرگ و درشت نوشته و بخش می شود.

▪ تبلیغات از خاکستری که در این نوع تبلیغات از معرفی منابع اصلی به مردم کشورهای متحد یا به مردم و نیروهای کشورهای متخاصم خودداری و احتراز می شود.

▪ تبلیغات سیاه که در واقع از منابع غیرواقعی صادر و ناشی می شود. علت این نوع تبلیغات از منابع مستور و دروغین سرچشمه می گیرد و برای منابع واقعی آن نیازی به قبول مسوولیت و هرگونه تعهدی نخواهد بود.

در مقوله فرهنگ دفاع و تبلیغات جنگی می توان به عوامل بازدارنده و آسیب هایی چون فصلی بودن پیام، دردناک بودن محتوای پیام، تنوع مسائل و موضوعات، فقدان ویژگی و اختصاصی بودن پیام، تعارض برانگیز بودن پیام و صریح و مستقیم بودن پیام اشاره کرد.

تبلیغات جنگ و دفاع مقدس معمولاً در دو مقطع زمانی اوج گرفته و سپس به سرعت فرو می نشیند. به طور معمول اوج تبلیغات جنگ را می توان در دو مقطع سوم خرداد و ۳۱ شهریور یافت. در این ایام به یکباره موج شدیدی از تبلیغات آغاز می شود. در این مقطع کوتاه تبلیغات جنگ بر سایر زمینه های مشابه غالب و مسلط است.متاسفانه این همه بیش از قوت این گونه تبلیغات حاکی از ضعف است.

چگونه می توان مفاهیم بلند دفاع را در تبلیغات عمدتاً پرسروصدای رسانه ها، ظرف مدت کوتاهی به مخاطبان رساند و آنها را در درون ذهن شان درون سازی کرد؟ در صورتی که بپذیریم «تکرار» و «مداومت» بخش اجتناب ناپذیری از فرآیند اثرگذاری است آیا می توان امید داشت که تبلیغات موردی و مقطعی آن هم در ظرف زمانی به این کوتاهی امکان اثرگذاری را بیابد. متاسفانه صریحاً و موکداً می توان ادعا کرد که پرداختن به مفاهیم دفاع در این حد هیچ گاه موثر و نتیجه بخش نخواهد بود. از این گذشته از وسعت و حجم عظیم تبلیغاتی که یکباره مخاطبان خود را بی هدف بمباران می کند، باید به عنوان یک ضعف و آسیب یاد کرد.

موضوع دیگری که برای تبلیغات حفظ آثار محدودکننده است، دردناک بودن اصل پیام است. بی تردید جنگ نمی تواند به خودی خود موضوعی خوشایند و دلنشین به حساب آید.

مشکل اساسی تبلیغات دفاع نامشخص بودن مخاطبان آن است. متاسفانه مجموعه برنامه های تنظیمی فاقد جهت گیری ویژه برای مخاطبان خاص خود است. مراد از بیان این موضوع لزوم انعطاف پذیر ساختن برنامه های تبلیغاتی است؛ برنامه هایی که متناسب با نیازمندی های خاص گروه های طبیعی یا اقشار مختلف اجتماعی باشد. در صورتی که پیام واحد و یکسان برای مخاطبان عام تنظیم کنیم، بی گمان از مجموعه بسیار انسان ها کمترین مخاطب را برای خود خواهیم یافت. نکته قابل ذکر در خصوص پیام تبلیغ در حاشیه قرار گرفتن آن است. برنامه یی قادر به کسب و تحصیل هدف های خویش است که توجه مخاطب را برانگیزد، در نظام سازمان روانی او معنی دار باشد و کارکرد خاصی داشته باشد. به دلیل عدم برنامه ریزی در مورد تاریخ جنگ و استفاده آن در حال و آینده، جنگ تحمیلی تنها یک خاطره است و بیشتر از این کارکرد دیگری نخواهد داشت. پس امور مورد نیاز و جدی تر به صورت طبیعی اولویت خواهند یافت و مقوله جنگ تحمیلی در حاشیه قرار می گیرد.

نکته دیگری که بیان کننده آسیب خاصی است، تعارض برانگیز بودن پیام تبلیغاتی است. از آنجایی که مردم ما در گروه های مختلف سرمایه گذاری های متفاوتی برای دفاع کرده اند این خود موجب آن است که پیام تبلیغات دفاع به جای آرامش که شرط اثرپذیری است بعضاً به اضطراب و تعارض بینجامد.

ابوالفضل جلال