عرفه روزی بسان شب قدر

عرفه, از عیدهای بزرگ است, هر چند عید نامیده نشده است و روزی است که حق تعالی بندگان خویش را به عبادت و اطاعت خود دعوت کرده, سفره جود و احسان خود را برای آنها گسترده است شیطان در این روز, از همه اوقات خوارتر و حقیرتر و خشمناک تر است

عرفات، نام منطقه وسیعی است ‏با مساحت ‏حدود ۱۸ کیلومتر مربع در شرق مکه معظمه، اندکی متمایل به جنوب که در میان راه طائف و مکه قرار گرفته است. زائران بیت‏الله الحرام در روز عرفه - نهم ذی الحجه - از ظهر تا غروب در این منطقه حضور دارند. در روایتی آمده است که آدم و حوا (ع) پس از هبوط از بهشت و آمدن به کره خاکی، در این سرزمین همدیگر را یافتند و به همین دلیل، این منطقه «عرفات‏» و این روز«عرفه‏» نام گرفته است.(۱)

عرفه، از عیدهای بزرگ است، هر چند عید نامیده نشده است و روزی است که حق تعالی بندگان خویش را به عبادت و اطاعت ‏خود دعوت کرده، سفره جود و احسان خود را برای آنها گسترده است. شیطان در این روز، از همه اوقات خوارتر و حقیرتر و خشمناک ‏تر است .

روایت ‏شده که حضرت زین ‏العابدین علیه السلام در روز عرفه صدای فقیری را شنید که از مردم کمک می‏خواست . حضرت فرمود: وای بر تو! آیا دست نیاز به سوی غیر خدا دراز می‏کنی؛ در حالی که امید می‏رود در این روز بچه‏هایی که در شکم مادر هستند، مورد فضل و لطف الهی قرار گیرند و سعادتمند گردند؟(۲)

در روایتی از حضرت صادق علیه السلام آمده است: « کسی که در ماه رمضان آمرزیده نگردد تا رمضان آینده آمرزیده نمی‏گردد؛ مگر این که روز عرفه را درک کند.»(۳) به عبارت دیگر تنها امید کسانی که در ماه رمضان بخشیده نشده اند؛ روز عرفه می باشد.

بهترین عمل در روز عرفه دعا است و در میان روزهای سال، این روز برای دعا امتیاز ویژه‏ای دارد. با توجه به ایام سال و مناسبت های مختلف در می یابیم که برای دعا و مناجات همیشه شب، مورد نظر حضرت باریتعالی بوده است، مثل شب های قدر، شب نیمه شعبان و... و تنها روزی را که برای مناجات همگانی معرفی کرده اند؛ روز عرفه می باشد.

روز عرفه دارای دعاهای فراوانی است؛ ولی در این میان، دعای عرفه امام حسین علیه السلام دارای جایگاه ممتاز و ویژه است و در واقع، ناب ‏ترین و عمیق‏ ترین معارف الهی و توحیدی در این دعا، بر زبان سالار شهیدان علیه السلام جاری گشته است.

امام حسین علیه السلام در آخرین عرفه عمر خود، عصر روز عرفه با گروهی از خاندان و فرزندان و شیعیان، با نهایت ‏خاکساری و خشوع از خیمه بیرون آمدند و در جانب چپ کوه ایستادند . امام (ع) چهره مبارک خود را به سوی کعبه گردانید مانند مسکین نیازمندی که غذا می‏طلبد، دست‏ها را برابر صورت خود گرفت و دعایش را چنین آغاز کرد:

«الحمدلله الذی لیس لقضائه دافع ولا لعطائه مانع ولا کصنعه صانع و هو الجواد الواسع؛ سپاس خداوندی را سزاست که چیزی قضایش را دور نمی‏سازد و از عطا و بخشش او جلوگیری نمی‏کند و هیچ آفریننده‏ای آفرینش او را ندارد و او سخاوتمندی بی‏انتهاست.»

حضرت (ع) سپس به بیان گوشه‏ای از نعمت‏های بی پایان خداوند که انسان را در تمام مراحل رشد و تکامل در برگرفته، می‏پردازد و مهربانی مادران و دایه‏ها و مواظبت و پرستاری و دل ‏سوزی آنان را از الطاف و عنایت‏های خداوند می‏شمرد؛ سپس به لزوم شکر نعمت‏های الهی اشاره می‏کند و خود را از ادای یک شکر نیز عاجز و ناتوان می‏بیند . هر فرازی از این دعا، دریچه‏ای از نور و توحید و عشق و محبت‏ به خداوند را به سوی دل انسان می‏گشاید و عبارات دعا و محتوای آن، نشان می‏دهد که امام حسین علیه السلام در حال این دعا دائم از خود و عالم غافل گشته، تمام جهان را به یک سو نهاده، با همه وجود حضور خداوند و احاطه و اشراف او به همه ذرات هستی و نفوذ علم و قدرت و حیات او را بر تک تک ذرات و موجودات عالم مشاهده می‏نماید و آن چه را که دیده، بر زبان آورده است . امام حسین علیه السلام می‏خواهد با این نیایش، انسان و خدا را بشناساند و نزدیکی آن را به هم بنماید . او با این نیایش، منطقی‏ترین و واقعی‏ترین رابطه انسان با خداوند را توضیح می‏دهد .

دعای عرفه سیدالشهدا (ع) سراسر نور و عرفان پروردگار است و آمیزه‏ای از شور و عشق و محبت و معرفت ‏به ذات پاک خداوند است . در فرازهای این دعا، امام حسین (ع) با خداوند چنین عاشقانه زمزمه می‏کند:

خداوندا! اجازه فرما تا دمی چند در برابرت به زانو درافتم و قطراتی از اقیانوس جان، نثار بارگاهت نمایم . خیال دوری راه تا درگاه جمالت ‏خسته و فرسوده‏ام کرده است:

از گل آدم شنیدم بوی تو

راه‏ها پیموده‏ام تا کوی تو

خدایا! موجوداتی که در هستی خود نیازمند تو هستند، چگونه می‏توانند راهنمای من به سوی تو باشند؟

پروردگارا! آیا حقیقتی غیر از تو آن روشنایی را دارد که بتواند تو را بر من آشکار سازد؟ کی از نظر، غایب و پنهان بوده‏ای که نیازمند راهنمایی به سوی خود باشی و چه وقت از من دور بوده‏ای تا نمودهای جهان مرا به تو برساند؟

همه عالم به نور توست پیدا

کجا گردی تو از عالم هویدا؟

خدایا! روشنایی جمال و جلالت در جهان هستی آشکارتر از هر چیز است و وجود تو خفا و پوشیدگی ندارد تا چراغی سر راه بگیرم و بارگاه ربوبی تو را جست و جو نمایم و یا دلیلی را راهنمای خود به سوی تو قرار دهم؛ چون فروزنده چراغ تو و سازنده دلیل و راهنما، تویی .

خدای من! چشمی که تو را بر خود نگهبان و مراقب نبیند، کور و فرو بسته باد و بنده‏ای که از متاع محبت تو بی بهره باشد، سرمایه باخته و ورشکسته باد .

دیده‏ای کان چهره روشن نبیند کور باد

خاطری کز توست ‏خالی، تیره و بی نور باد

امام حسین علیه السلام با این دعا، روحی تازه به کالبد عرفات دمید و این نغمه خوش آسمانی و آوای دل‏انگیز ملکوتی را تا ابد در سینه سینای عرفات به یادگار گذاشت .

از صدای سخن عشق ندیدم خوش‏تر

یادگاری که در این گنبد دوار بماند

صحرای عرفات کالبد و جسم امام حسین علیه السلام روح آن است و به همین دلیل حق تعالی، در روز عرفه پیش از آن که به اهل موقف عرفات نظر لطف نماید، به زائران قبر پاک حسین علیه السلام(۴) نظر رحمت می‏افکند .(۵)

اکرم اکبرزاده ابراهیمی

پی نوشت ها:

۱ . رسول جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، نشر مشعر .

۲ . مفاتیح الجنان، اعمال روز عرفه .

۳ . همان، فضیلت ماه مبارک رمضان .

۴ . مفاتیح الجنان، زیارت امام حسین (ع) در روز عرفه .

۵ . در این مقاله از کتاب نیایش حسین (ع) تالیف علامه فقید محمدتقی جعفری، استفاده فراوان شده است