حقوق بشر در قانون اساسی

بحث حقوق بشر و شهروندی كه برای اولین بار ریشه آن در اندیشه های ارسطو تجلی یافت, همچنان دغدغه جوامع و حكومت های دموكراتیك و مردم سالار است

بحث حقوق بشر و شهروندی كه برای اولین بار ریشه آن در اندیشه های ارسطو تجلی یافت، همچنان دغدغه جوامع و حكومت های دموكراتیك و مردم سالار است. در اندیشه ها و مذاهب و ادیانی همچون زرتشت، یهود، مسیحیت و اسلام و نیز حقوق بشر همواره از اصلی ترین اصول و مبانی بوده است.

حكومت های مختلف در طول تاریخ برای حفظ حقوق بشر و شهروندی شهروندان و احصاء و قانونی كردن آن به تدوین قوانین و مقررات و اسناد در سطح بین المللی پرداخته اند كه این نوشتار موضوع حقوق بشر و شهروندی در قانون اساسی را مورد توجه قرارداده است

قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در اصول مختلف خود حقوق بشر و شهروندی را مورد توجه قرار داده است كه از آن جمله می توان به اصول زیر اشاره كرد:

▪ اصل دوم: كرامت و ارزش والای انسانی، آزادی، عدل و نفی هرگونه ستمگری و ستم كشی و سلطه گری و سلطه پذیری.

▪ اصل سوم: وظیفه دولت در بالابردن سطح آگاهی های مردم با استفاده از مطبوعات و رسانه های گروهی، آموزش و پرورش و تربیت بدنی رایگان، محو هرگونه استبداد و انحصارطلبی، تامین آزادی های سیاسی و اجتماعی در حدود قانون، مشاركت عامه مردم در تعیین سرنوشت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خویش، رفع تبعیضات ناروا و ایجاد امكانات عادلانه برای همه، پی ریزی اقتصاد صحیح و عادلانه جهت ایجاد رفاه و رفع فقر و محرومیت، تامین حقوق همه جانبه افراد از زن و مرد و ایجاد امنیت قضایی عادلانه برای همه و تساوی عموم در برابر قانون.

▪ اصل نوزدهم: برابری همه مردم ایران از هر قوم و قبیله و رنگ و نژاد و زبان و برخورداری از حقوق مساوی.

▪ اصل بیستم: حمایت قانون از همه افراد ملت اعم از زن و مرد و برخورداری آنها از همه حقوق انسانی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی وفرهنگی.

▪ اصل بیست و یكم: وظیفه دولت در حفظ حقوق زنان (احیای حقوق مادی و معنوی، حمایت از مادران، ایجاد دادگاه صالح جهت بقای خانواده، ایجاد بیمه خاص زنان سالخورده و بی سرپرست، اعطای قیمومیت فرزندان به مادران شایسته).

▪ اصل بیست و دوم: مصونیت حیثیت، جان، مال، حقوق، مسكن و شغل اشخاص از تعرض مگر با تجویز قانون.

▪ اصل بیست و سوم: ممنوعیت تفتیش عقاید.

▪ اصل بیست و چهارم: آزادی نشریات و مطبوعات در بیان مطالب در حدود مبانی اسلام و حقوق عمومی.

▪ اصل بیست و پنجم: ممنوعیت بازرسی نامه، ضبط و فاش كردن مكالمات تلفنی، افشای مخابرات تلگرافی و تلكس، استراق سمع و هرگونه تجسس.

▪ اصل بیست و ششم: آزادی جمعیت ها، انجمن های سیاسی و صنفی و انجمن های اسلامی یا اقلیت های دینی شناخته شده در حدود استقلال، آزادی، وحدت ملی و موازین اسلامی.

▪ اصل بیست و هفتم: آزادی تشكیل اجتماعات و راهپیمایی ها به شرط آن كه مخل به مبانی اسلام نباشد.

▪اصل بیست وهشتم: آزادی انتخاب شغل در حدود موازین اسلامی و مصالح عمومی و حقوق دیگران.

▪ اصل بیست و نهم: برخورداری از تامین اجتماعی.

▪ اصل سی ام: وظیفه دولت در فراهم كردن وسایل آموزش و پرورش رایگان.

▪ اصل سی و یكم: حق داشتن مسكن متناسب با نیاز هر فرد

▪ اصل سی و دوم: ممنوعیت دستگیری و بازداشت بدون حكم قانون.

▪ اصل سی و سوم: ممنوعیت تبعید و یا اقامت اجباری مگر با حكم قانون.

▪ اصل سی و چهارم: حق دسترسی همه افراد ملت به دادخواهی به دادگاه های صالح.

▪ اصل سی و پنجم: حق داشتن وكیل

▪ اصل سی و ششم: حكم به مجازات و اجرای آن از طریق دادگاه صالح

▪ اصل سی و هفتم: اصل برائت

▪ اصل سی و هشتم: ممنوعیت شكنجه و اجبار به شهادت، اقرار یا سوگند

▪ اصل سی و نهم: ممنوعیت هتك حرمت و حیثیت كسی كه به حكم قانون دستگیر، بازداشت، زندانی و یا تبعید شده.

▪ اصل چهل و یكم: حق داشتن تابعیت ایرانی برای هر فرد ایرانی

▪ اصل چهل و دوم: حق اتباع خارجه برای گرفتن تابعیت ایران.

▪ اصل چهل و سوم: استواری اقتصاد جمهوری اسلامی ایران براساس تامین نیازهای اساسی مانند مسكن، خوراك، پوشاك، بهداشت، درمان و آموزش و پرورش، تامین شرایط و امكانات كار برای همه، رعایت آزادی انتخاب شغل، منع اضراد به غیر و انحصار و احتكار و استفاده از علوم و فنون و تربیت افراد ماهر برای توسعه و پیشرفت اقتصاد كشور و تاكید بر افزایش تولیدات كشاورزی، دامی و صنعتی و نیازهای عمومی.

▪ اصل نودم: حق شكایت از طرز كار مجلس، قوه مجریه یا قوه قضاییه و وظیفه مجلس در رسیدگی به آن.

▪ اصل یكصد و پنجاه و ششم: علنی بودن محاكمات مگر آنكه منافی عفت عمومی یا نظم عمومی باشد.

▪ اصل یكصد و شصت و نهم: اصل عطف بماسبق نشدن قوانین

▪ اصل یكصد و هفتاد و یكم: جبران خسارت توسط قاضی در اثر تقصیر و اشتباه او و وارد شدن ضرر مادی و معنوی به دیگری.