بازار ارز ایران اثر تحریم‌های اقتصادی را چقدر جدی می‌گیرد؟

چندی پیش خبرهای نگران‌کننده‌ای در مورد احتمال تشدید تحریم‌ها علیه ایران منتشر شد که به طور مشخص بر احتمال تحریم خرید نفت ایران و نیز تحریم احتمالی بانک مرکزی متمرکز بود. بعد …

چندی پیش خبرهای نگران‌کننده‌ای در مورد احتمال تشدید تحریم‌ها علیه ایران منتشر شد که به طور مشخص بر احتمال تحریم خرید نفت ایران و نیز تحریم احتمالی بانک مرکزی متمرکز بود. بعد از شنیدن این گمانه‌زنی‌ها، من هم مثل خیلی‌های دیگر نگران جهش ناگهانی قیمت بازار آزاد دلار بودم [۱] و صبر کردم تا بازار باز شود و قیمت‌ها را ببینم.

در این میان هم قیمت‌ها را مرتب بررسی کردم و تقریبا تفاوت معنی‌داری چه در سطح قیمت‌ها (تغییرات کمتر از یک درصد بود) و چه در شکاف بین قیمت خرید و فروش (Bid Ask Spread) مشاهده نشد [۲]. به عبارت دیگر بازار آزاد ارز در ایران واکنش خاصی به این خبرها نشان نداد. برای کسانی که خبرهای ایران را دنبال می‌کنند، این عدم واکنش باید جالب توجه باشد.

اینها دلایلی است که به نظر من می‌توان برای این ماجرا اقامه کرد:

الف) بازار ارز ایران، تحریم را چندان جدی نمی‌گیرد و می‌داند که اثر حقیقی آن روی درآمد ارزی کشور و عرضه آتی ارز، معنی‌دار نخواهد بود. به عبارت دیگر، فعالان بازار ارز طی سال‌های گذشته مرتبا خبرهای مشابه شنیده، ولی تغییرات عملی چندی (حداقل در بخش ارز) مشاهده نکرده‌اند و بنابراین خبرهای این گونه را کم‌ارزش تلقی می‌کنند.

ب) بازار ممکن است انتظار کاهش عرضه ارز در آینده را داشته باشد، ولی محدودیت نقدی فعالان اقتصادی باعث شده تا جهش ناگهانی در تقاضای ارز رخ ندهد و لذا قیمت هم تغییر نکرده است [۳].

ج) بازار حدس می‌زند که ارز در آینده ممکن است گران شود، ولی عدم اطمینان حول این موضوع اینقدر زیاد است که افراد حاضر نیستند ریسک خرید ارز با قیمت بالا را بپذیرند. (بحث موسوم به «آربیتراژ استفاده‌نشده»)

د) بازار فکر می‌کند که همزمان با کاهش عرضه ارز، به علت رکود اقتصادی یا تحریم‌های تجاری، تقاضا برای ارز – اعم از ارز مسافرتی یا ارز مورد نیاز برای واردات - هم کاهش خواهد یافت و لذا قیمت تعادلی بازار ارز ممکن است آنقدر تغییر نکند.

ه) دولت برای جلوگیری از ورود شوک خبری به جامعه سعی کرده تا عرضه غیررسمی ارز را در این دو روز بالا ببرد تا با ثابت نگه داشتن قیمت دلار، مانع از شکل‌گیری پیش‌بینی‌های خود محقق‌کننده (Self-Fulfilling Prophecy) شود.

یادداشت‌ها:

[۱]: بحث جهش ناگهانی قیمت در اثر تصور کمبود متفاوت از تصحیح قیمت رسمی ارز از طریق تغییر سیاست‌ها است و حتی کسانی که معتقد به افزایش قیمت رسمی ارز هستند ممکن است از چنین جهشی نگران شوند.

[۲]: شکاف بین قیمت خرید و فروش اطلاعات مفیدی از جریان انتظارات در جامعه و نقدشوندگی بازارمی‌دهد.

[۳]: مکانیسم استاندارد افزایش قیمت در اثر خبرهای آینده این طور است که عامل‌ها سعی می‌کنند همین امروز دارایی را خریده و برای دوره‌های بعدی ذخیره کنند. این موضوع تقاضا برای خرید دارایی را بالا برده و باعث جهش قیمت تعادلی می‌شود.