اوصاف حضرت مریم ع در قرآن مجید

و مریم ابنت عمران التی احصنت فرجها فنفخنا فیه من روحنا
این آیه عطف است به جمله امرأت فرعون , و تقدیرش این است كه و ضرب الله مثلا للذین امنوا مریم ـ خداوند مریم را مثل زده برای كسانی كه ایمان آورده اند

"و مریم ابنت عمران التی احصنت فرجها فنفخنا فیه من روحنا..."

این آیه عطف است به جمله"امرأت فرعون"، و تقدیرش این است كه: "و ضرب الله مثلا للذین امنوا مریم... ـ خداوند مریم را مثل زده برای كسانی كه ایمان آورده‏اند...".

در خصوص مریم (ع) می‏بینیم كه به نام مباركش تصریح نموده، ولی درباره همسر فرعون چنین كاری نكرد، اصولا در قرآن كریم جز مریم نام هیچ زنی برده نشده، تنها آن جناب است كه در حدود بیست و چند سوره و در سی و چند آیه نام او را برده است.

"التی احصنت فرجها فنفخنا فیه من روحنا" ـ در این قسمت از آیه مریم را به خاطر عفتش می‏ستاید، و ستایش مریم (ع) در قرآن كریم مكرر آمده، و شاید این به خاطر رفتار ناپسندی باشد كه یهودیان نسبت به آن جناب روا داشته، و تهمتی باشد كه ایشان به وی زدند، و قرآن كریم در حكایت آن می‏فرماید: "و قولهم علی مریم بهتانا عظیما" (۱) و در سوره انبیاء هم نظیر این قصه آمده می‏فرماید: "و التی احصنت فرجها فنفخنا فیها " (۲) .

اصولا در قرآن كریم جز مریم نام هیچ زنی برده نشده، تنها آن جناب است كه در حدود بیست و چند سوره و در سی و چند آیه نام او را برده است.

"و صدقت بكلمات ربها" ـ یعنی مریم كلمات پروردگار خود را كه به قول بعضی (۳) همان وحی انبیا باشد، تصدیق كرد. بعضی (۴) دیگر گفته‏اند: مراد از كلمات خدای تعالی در اینجا وعده و تهدید و امر و نهی خداست. ولی این وجه درست نیست، زیرا بنا بر این، دیگر احتیاج نبود نام كتب خدا را ببرد، چون كتب آسمانی همان وعده و وعید و امر و نهی است.

"و كتبه" ـ منظور از كتب خدای تعالی همان كتبی است كه شرایع خدای تعالی در آن است، شرایعی كه از آسمان نازل شده، مانند كتاب تورات و انجیل، و اصطلاح قرآن هم در كتب آسمانی همین است، و شاید منظور از تصدیق كلمات پروردگارش و تصدیق كتب خدای تعالی این باشد كه مریم (ع) صدیقه بوده، همچنان كه در آیه زیر فرموده: "ما المسیح بن مریم الا رسول قد خلت من قبله الرسل و امه صدیقهٔ" (۵) .

"و كانت من القانتین" ـ یعنی مریم از زمره مردمی بود كه مطیع خدا و خاضع در برابر اویند، و دائما بر این حال هستند، و اگر مریم (ع) را با اینكه زن بود، فردی از قانتین خواند با اینكه كلمه مذكور جمع مذكر است، بدین جهت بود كه بیشتر قانتین مردان هستند.

مؤید اینكه قنوت به این معنا است. این است كه قنوت به همین معنا در آیه‏ای دیگر، در خصوص مریم (ع) آمده، آنجا كه ملائكه به حكایت قرآن كریم مریم را ندا داده می‏گویند: "یا مریم اقنتی لربك و اسجدی و اركعی مع الراكعین" (۶) .

ولی بعضی (۷) از مفسرین احتمال داده‏اند مراد از قانتین خصوص قوم و قبیله خود مریم باشد، چون آن جناب از خاندان و از بیتی به وجود آمد كه عموما اهل صلاح و طاعت بودند.

ولی این احتمال بعید است، اولا به خاطر وجهی كه قبلا ذكر كردیم، و ثانیا به خاطر اینكه آیه شریفه در مقام تعریض به دو تن از زنان رسول خدا (ص) است، و در چنین مقامی مناسب آن است كه منظور از قانتین عموم اهل طاعت و خضوع برای خدا باشد.

●بحث روایتی

در تفسیر برهان از شرف الدین نجفی، و او بدون ذكر سند از امام صادق (ع) روایت كرده كه در شان نزول آیه شریفه "ضرب الله مثلا للذین كفروا امرأت نوح و امرأت لوط..."فرموده: این مثل را خدای تعالی برای عایشه و حفصه زده، كه علیه رسول خدا (ص) و در دشمنی با آن جناب دست به دست هم داده، سر او را فاش كردند (۸) .

و در مجمع البیان از ابو موسی از رسول خدا (ص) روایت كرده كه فرمود: از مردان، بسیاری به حد كمال رسیدند، ولی از زنان به جز چهار نفر به حد كمال نرسیدند، اول آسیه دختر مزاحم همسر فرعون، و دوم مریم دختر عمران، و سوم خدیجه دختر خویلد، و چهارم فاطمه دختر محمد (ص) بودند (۹) .

و در الدر المنثور است كه احمد و طبرانی و حاكم، (وی حدیث را صحیح دانسته)، از ابن عباس روایت كرده‏اند كه گفت: رسول خدا (ص) فرموده: افضل زنان اهل بهشت، خدیجه دختر خویلد، و فاطمه دختر محمد (ص)، و مریم دختر عمران، و آسیه دختر مزاحم همسر فرعون است، و در فضیلت او همین بس كه خدای تعالی داستانش را در قرآن برای ما ذكر كرده كه گفت: "رب ابن لی عندك بیتا فی الجنهٔ" (۱۰) .

و در همان كتاب آمده كه طبرانی از سعد بن جناده روایت كرده كه گفت: رسول خدا (ص) فرمود : خدای تعالی مریم دختر عمران و همسر فرعون و خواهر موسی را در بهشت به ازدواج من در آورد (۱۱) .

پی‏نوشت‏ها:

۱) و بهتان بزرگی كه به مریم زدند، سوره نساء، آیه .۱۵۶

۲) و به یاد آور زنی را كه دامان خود را از آلودگی به بی‏عفتی پاك نگهداشت و ما از روح خود در او دمیدیم.سوره انبیاء، آیه .۹۱

۳و ۴) روح المعانی، ج ۲۸، ص .۱۶۴

۵) مسیح پسر مریم غیر از فرستاده‏ای نبود، فرستاده‏ای كه قبل از او هم فرستادگانی بودند و مادرش صدیقه و راستگو بود.سوره مائده، آیه .۷۵

۶) ای مریم! برای پروردگارت قنوت و سجده كن، و با راكعان ركوع كن.سوره آل عمران، آیه .۴۳

۷) تفسیر قرطبی، ج ۱۸، ص .۲۰۴

۸) تفسیر برهان، ج ۴، ص .۳۲۵

۹) تفسیر مجمع البیان، ج ۱۰ ، ص .۳۲۰

۱۰و ۱۱) الدر المنثور، ج ۶، ص .۲۴۶

كتاب: ترجمه تفسیر المیزان، ج ۱۹، ص ۵۷۸

نویسنده: علامه طباطبایی