اعتدال در انفاق

«والذین اذا انفقوا لم یسرفوا و لم یفتروا و کان بین ذلک قواما؛ آنان (بندگان حقیقی خدا)کسانی هستند که هرگاه انفاق کنند، نه‏اسراف کنند و نه سختگیری، بلکه در میان این دو، اعتدال‏ …

«والذین اذا انفقوا لم یسرفوا و لم یفتروا و کان بین ذلک قواما؛ آنان (بندگان حقیقی خدا)کسانی هستند که هرگاه انفاق کنند، نه‏اسراف کنند و نه سختگیری، بلکه در میان این دو، اعتدال‏ می‏ورزند»(فرقان:۶۷).

رعایت اعتدال در همه چیز، حتی در انفاق و کمک به دیگران، یک اصل اساسی است. اعتدال،یعنی میانه‏روی و حدفاصل بین افراط و تفریط، که چنین‏کاری از نظر اسلام در همه چیز، محبوب و مطلوب است. قرآن ‏مسلمانان را به خاطر پیروی از اسلام، به عنوان «امت وسط‏» یعنی ‏امت معتدل خوانده ومی‌‏فرماید: «و کذلک جعلناکم امه وسطا»(بقره:۱۴۳).

قرآن کریم می‌فرماید: «و لا تجعل یدک مغلوله الی عنقک؛ هرگز دست خود را بر گردن خویش زنجیر مکن»(اسراء:۲۹). این تعبیر کنایه لطیفی است از این که: دستِ دهنده داشته باش، و همچون بخیلان که گویی دستهایشان را به گردنشان با غل و زنجیر بسته‌اند و قادر به کمک و انفاق نیستند، مباش! از سویی دیگر «دست خود را فوق العاده گشاده مدار، و بذل و بخشش بی‌حساب مکن، که سبب شود از کار بمانی، مورد ملامت این و آن قرار گیری، و از مردم جدا شوی: و لا تبسطها کل البسط فتقعد ملوما محسورا». همان گونه که، «بسته بودن دست به گردن» کنایه از بخل، «گشودن دست ها به طور کامل»، کنایه از بذل و بخشش بی‌حساب است.

تعبیر به «مَلُوم»، اشاره به این است که: گاه بذل و بخشش زیاد، نه تنها انسان را از فعالیت و ضروریات زندگی بازمی‌دارد بلکه زبان ملامت مردم را بر او می‌گشاید. انفاق و بخشش، اگر از حدّ بگذرد و تمام توان و نیروی انسان جذب آن گردد، طبیعی است انسان از ادامه کار، فعالیت و سامان دادن به زندگی خود وامی‌ماند، برهنه از نیروها و سرشار از غم می‌گردد، و طبعاً ارتباط و پیوند او با مردم قطع خواهد شد.

در بعضی از روایات که در شأن نزول این آیه، نقل شده، این مطلب به وضوح دیده می‌شود. از پیامبر اکرم (ص) در خانه بود، سئوال کننده‌ای در خانه آمد، چون چیزی برای بخشش آماده نبود، او تقاضای پیراهن کرد، پیامبر(ص) پیراهن خود را به او داد، و همین امر، سبب شد که: نتواند آن روز برای نماز به مسجد برود. این پیش آمد، زبان کفار و منافقان را باز کرده گفتند: محمّد خواب مانده یا مشغول لهو و سرگرمی است و نمازش را به دست فراموشی سپرده است. و به این ترتیب، این کار، هم ملامت و شماتت دشمن، و هم انقطاع از دوست را در پی داشت، و مصداق «مَلُوم محسُور» شد، آیه فوق نازل گردید و به پیامبر(ص) هشدار داد: این کار تکرار نشود.

بعضی نیز نقل کرده‌اند: گاهی پیامبر(ص) آنچه را در بیت‌المال داشت به نیازمند می‌داد، به گونه‌ای که اگر بعداً نیازمندی به سراغ او می‌آمد، چیزی در بساط نداشت، و شرمنده می‌شد، و چه بسا شخص نیازمند، زبان به ملامت می‌گشود، و خاطر پیامبر(ص)را آزرده می‌ساخت، لذا دستور داده شد: نه همه آنچه را که در بیت المال دارد انفاق کند و نه همه را نگاه‌دارد، تا این گونه مشکلات پیش نیاید. ‏

علی مهدوی