جرم سیاسی چیست

هر فعل یا ترک فعل که مطابق قانون قابل مجازات یا مستلزم اقدامات تامینی و تربیت باشد, جرم محسوب است, هیچ امری را نمی توان جرم دانست مگر آنکه به موجب قانون برای آن مجازات یا اقدامات تامینی و تربیتی تعیین شده باشد

قبل از اینکه تعریفی از جرم سیاسی ارائه دهیم بهتر است بدانیم جرم کدام است؟ماده ۲ قانون مجازات عمومی مصوب هفتم خرداد ۱۳۵۲ می گوید« هر فعل یا ترک فعل که مطابق قانون قابل مجازات یا مستلزم اقدامات تامینی و تربیت باشد، جرم محسوب است، هیچ امری را نمی توان جرم دانست مگر آنکه به موجب قانون برای آن مجازات یا اقدامات تامینی و تربیتی تعیین شده باشد.»

ماده دوم قانون مجازات اسلامی مصوب ۷۰ تعریف جرم را خلاصه تر و با تاکید کمتری ارائه داده و می گوید؛« هر فعل یا ترک فعلی که در قانون برای آن مجازات تعیین شده باشد جرم محسوب می شود.» حال که دانستیم عملی (اعم از فعل یا ترک فعل) جرم است که قانونگذار برای آن مجازات تعیین کرده باشد بد نیست بگوییم جرم را می توان از لحاظ کلی با توجه به قصد و انگیزه مرتکب به دو نوع جرم عمومی یا جرم سیاسی تقسیم کرد.

۱) جرم عمومی:

علیه اشخاص یا منافع آنها صورت می گیرد. می توان گفت هر جرمی که عنوان جرم سیاسی را نداشته باشد جرم عمومی محسوب می شود.

۲) جرم سیاسی:

جرم سیاسی در قانون مجازات عمومی و قانون مجازات اسلامی تعریف نشده است و با آنکه در رژیم گذشته جرائم سیاسی عموماً در دادگاه های نظامی رسیدگی می شد با این وجود قانون دادرسی و کیفری سیاسی ارائه نداده است و تنها به ذکر مصادیقی از ارتش مصوب ۱۳۱۸ با اصلاحات بعدی نیز تعریفی از جرم این جرم از ماده ۳۱۰ به بعد این قانون پرداخته، در قانون اساسی و متمم آن در نظام گذشته تعریفی از جرم سیاسی نشده و با آنکه به موجب اصل یکصد و شصت و هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی «رسیدگی به جرائم سیاسی و مطبوعاتی علنی است و با حضور هیات منصفه در محاکم دادگستری صورت می گیرد، نحوه انتخاب، شرایط، اختیارات هیات منصفه و تعریف جرم سیاسی را قانون براساس موازین اسلامی معین می کند.» این موضوع در اصل ۷۹ متمم قانون اساسی نظام گذشته در نظر گرفته شده با اینکه قانونگذار تا به حال به این تکلیف قانونی خود عمل نکرده، معهذا دادگاه صالح و نحوه تشکیل آن را مشخص کرده است.

همچنین در لایحه قانونی رفع محکومیت های سیاسی مورخ ۸/۱/۵۸ مصوب شورای انقلاب که در مصوبه الحاقی ۳۰/۱/۵۸ لایحه فوق مورد تاکید قرار گرفته و قانون بازسازی نیروی انسانی موسسات دولتی و وابسته به دولت مصوب ۱۳۶۰ مصادیقی از جرائم سیاسی ذکر شده و در ماده ۱۵ جرائم سیاسی به دو دسته قبل و بعد از انقلاب تقسیم و ماده ۱۶ قانون فعالیت احزاب و جمعیت های سیاسی و صنفی مصوب ۷/۶/۶۰ مجلس شورای اسلامی مصادیقی از جرم سیاسی نظیر قیام علیه حکومت، تبانی و مواضعه با سفارتخانه های خارجی و... عنوان شده است.

● تعریف جرم سیاسی

اعمالی را که به قصد براندازی نظام حاکم و یا بر هم زدن نظم موجود انجام می شود در صورتی که برای آن در قانون، مجازات تعیین شده باشد جرم سیاسی می نامند، لازم به توضیح نیست که عناصر متشکله جرم سیاسی مانند جرم عادی از عناصر قانونی، مادی و معنوی بنا نهاده شده، با این تفاوت که در بعضی از جرائم عمومی، عنصر چهارمی که قصد اضرار به غیر است نیز خودنمایی می کند در حالی که در جرائم سیاسی قصد مرتکبین، عموماً خدمت به مردم، میهن، مبارزه با ظلم و فساد و استبداد و... به هر حال واجد انگیزه و داعی شرافتمندانه است.

● سابقه تاریخی

تا قرن نوزدهم دولت ها با مجرمین سیاسی رفتار بی رحمانه داشته و مجازات آنها عموماً مرگ های وحشتناک و شکنجه های غیرانسانی، زنده به گور کردن، کور کردن و قطع اعضای بدن مجرمین به شدیدترین وجه ممکن بود، احساسات علیه مجرمین سیاسی در این دوران به قدری شدید است که بکاریا عالم حقوق که برای لغو مجازات اعدام مبارزه می کرد در مورد جرائم سیاسی در مواقع بحرانی سیاسی معتقد به اعدام بود اما به تدریج تحولاتی در افکار اروپاییان به وجود آمد، موسس و بانی این تحول فرانسوا گیزو از حقوقدانان برجسته بود. با پدید آمدن مکتب نئوکلاسیک، مجرمین سیاسی از وضعیت و امتیازات ویژه و خاص برخوردار شدند.

محاکمه آنها در محاکم عمومی با حضور هیات منصفه، معافیت از کار، عدم استفاده از لباس متحد الشکل زندانیان، اعمال تعلیق تعقیب یا مجازات در جرائم جنحه در بعضی از کشورها، شمول عفو عمومی، عدم استفاده از آیین دادرسی مربوط به جرائم مشهود در بعضی از کشورها، معافیت از استرداد مجرمین بین کشورها، استفاده از حق پناهندگی، احکام تکرار جرم در مورد مجرمین سیاسی اعمال نمی گردد، عدم توقیف مجرمین سیاسی در مسائل جزایی به عنوان ضمانت اجرا برای تادیه جریمه و خسارت، کوتاه تر بودن مدت لازم برای اعاده حیثیت نسبت به جرائم عمومی و... به هر حال نظر علمای حقوق نسبت به مجرمین سیاسی ارفاق و امتیاز است.

گیزو می گوید؛ جرائم سیاسی موجب تهدید تشکیلات کشور است ولی آرامش افراد را به هم نمی زند. گیزو اعتقاد دارد، اینان مسیر تاریخ را تسریع می کنند در صورتی که عمل مجرمین عمومی برای اجتماع سیر قهقرایی دارد. گاروفالو معتقد است، جرم سیاسی جنبه تصنعی داشته و فاقد جنبه ضداخلاقی است و سیلگ می گوید روح از خودگذشتگی و فداکاری و اعتقاد کامل به کاری که مجرمین سیاسی انجام می دهند آنها را وادار به ارتکاب جرم سیاسی می کند تا جایی که پروفسور ارتلان اعتقاد دارد حتی در مواقعی که قصد مرتکبین خیرخواهانه و شرافتمندانه نبوده و بر پایه فساد و تباهکاری و خودخواهی باشد باز این فساد با فسادی که افراد را به جرم غیرسیاسی وادار می کند بسیار فرق دارد.

با آنکه در کلیه کشورها برای مجرمین سیاسی امتیازات خاصی برقرار شده مع الاسف در ایران مجرمین سیاسی نه تنها دارای امتیازات خاص نبوده بلکه محاکمه آنها عموماً در محاکم دادگاه های انقلاب، دادگاه های نظامی، دادگاه های ویژه روحانیت انجام و از امتیازات مجرمین عادی نیز محروم بوده اند. ما که خود از قربانی های دادرسی های خلاف قانون نظام پیشین بوده، شایسته نیست با مجرمین سیاسی برخوردی غیرعادلانه، خلاف دین و اخلاق و قانون داشته باشیم. شنیده شده کمیسیون حقوق بشر اسلامی مشغول بررسی و تعریف جرم سیاسی و تعیین حدود و مشخصات آن است.

این کاری است ارزنده و درخور ستایش اما این کار سترگ و عظیم باید به دور از گرایشات سیاسی، جناحی و گروهی و آلوده به اغراض سیاسی بوده و آنان به تعریفی دست یابند که جامع و مانع باشد. آنچه در حقوق عمومی کشورها در تمایز بین جرائم سیاسی و عادی ملحوظ نظر قرار گرفته، این است که اولاً جرائم سیاسی عموماً علیه نظام موجود بوده و حال آنکه جرائم عمومی علیه اشخاص یا منافع آنان است، ثانیاً در حالی که جرائم عمومی موجب تنفر و انزجار مردم بوده و جرائم سیاسی احساسات طرفداران قاطبه مردم را به دنبال دارد.

مراجع

۱- قانون مجازات عمومی

۲- قانون مجازات اسلامی

۳- حقوق جزای عمومی، دکتر معتمد

۴- علوم جنایی، دکتر کی نیا

۵- حقوق جنایی، دکتر عبدالحسین علی آبادی

۶- حقوق جزای عمومی، دکتر باهری

محمد سیف زاده

---