احزاب و روزنامه ها به جان هم افتاده اند

نگاهی به وضعیت رسانه های عراق

بعد از‌ اشغال نظامی عراق توسط آمریکا در سال ۲۰۰۳، تعداد رسانه‌های محلی این کشور به طرز بی سابقه ای افزایش یافته است. به نحوی که اکنون عراقی‌هامی‌توانند رسانه مورد نظرشان را از بین ۲۰۰ روزنامه، ۶۰ ایستگاه رادیویی و ۳۰ کانال تلویزیونی انتخاب کنند. این رسانه‌ها به زبان‌های عربی، ترکمنی، سریانی و دو نوع گویش کردی فعالیتمی‌کنند. هنوز بیشتر این رسانه‌ها حامیان حزبی دارند و یا توسط خود احزاب اداره می‌شوند.

این احزاب از رسانه‌ها برای تبلیغ دیدگاه‌هایشان استفاده می‌کنند. انجام فعالیت‌های رسانه ای در عراق هنوز از نظر اقتصادی به صرفه نیست چه برسد به اینکه آنها بخواهند طبق مدل مطلوب غرب به عنوان یک ناظر، فعالیت‌های دولت را تحت نظر داشته باشند و آن را نقد کنند. عبدالعزیز زکی دبیر ارشد روزنامه مستقل المدا می‌گوید: رسانه‌ها قسمتی از فضای دموکراسی جدید عراق هستند و همان ویژگی‌ها و ضعف‌ها را دارند.

شش سال قبل عراقی‌ها هر روز در صفحه اول روزنامه صبح، عکس صدام رامی‌دیدند و کانال‌های تلویزیونی هم فقط سخنرانی‌های تمام نشدنی رهبران نظامی عراق را پخش می‌کردند. اما امروز، روزنامه فروشی‌های عراق، حدود ۲۰۰ روزنامه با موضوعات مختلف را عرضه می‌کنند و شبکه‌های مختلف رادیویی و تلویزیونی در آنجا فعالیت می‌کنند.

پس از سقوط رژیم سرکوبگر صدام و افزایش امنیت در این کشور و پس از سال‌ها کشتار فرقه ای، اکنون روزنامه‌نگاران می‌توانند آزادانه فعالیت کنند.

گرچه هنوز هم خبرنگاران در تنگنا قرار دارند. سیستم رسانه ای عراق به نحوی اداره می‌شود که روزنامه‌ها تا حد زیادی برای تامین منابع مالی خود به احزاب سیاسی قدرتمند وابسته هستند. این احزاب به دنبال منافع ودیدگاه‌های خود هستند و نحوه پوشش خبری رسانه‌ها را هم بر همین اساس تعیین می‌کنند.

عمار الشاه بندر،مسئول موسسه گزارشگری جنگ و صلح بغدادمی‌گوید: مشکل اصلی ما این است که همه احزاب در مورد مشکلات مربوط به خودشان خودسانسوری می‌کنند. به عنوان نمونه الفرات، کانالی که به وسیله حزب مذهبی قدرتمند شیعه، مجلس اعلای اسلامی عراق، پشتیبانی می‌شود یکی از همین احزاب است. در انتخاباتی که اخیرا برگزار شده بود، مسئولان حزب ساعت‌های زیادی از زمان پخش شبکه را به معرفی و ارائه پیام‌های حزبشان اختصاص دادند. این شبکه‌ها گزارش‌هایی را پخش می‌کنند که رقبای سیاسی شان را ضعیف تر نشان داده و‌اشتباهات خودشان را بی اهمیت جلوهمی‌دهد.

علی خسبک، سردبیر روزنامه ای که متعلق به ایاد علاوی، نخست وزیر پیشین عراق است می‌گوید: روزنامه نگاران ما مشکلات موجود در حزب علاوی را درک می‌کنند و درباره آنها با هم بحث می‌کنند اما اجازه چاپ این نقد‌ها را ندارند.

روزنامه نگاری آنلاین تا حدودی در عراق رایج شده است. بسیاری از روزنامه‌های عراقی وب سایت دارند؛ اما تعداد کاربران اینترنت در این کشور بسیار محدود است. طبق آماری که سال ۲۰۰۷ توسط آمریکا ارائه شده، از کل جمعیت ۲۸ میلیونی عراق فقط ۲۷۵ هزار نفر در این کشور از اینترنت استفاده می‌کنند.

مردان جوانی هم که به کافی نت‌هامی‌روند معمولا یا چت می‌کنند و یا در جستجو برای یافتن اطلاعات هستند. وبلاگ‌های محلی هم در آنجا وجود دارند. شلش العراقی(http://shalashaliraqi.blogspot.com) یکی از همین وبلاگ‌هاست که مطالبی درباره مسائل مهمی همچون امنیت و سیاست در آن نوشته شده است. اما این وبلاگ‌ها هم خوانندگان کمی دارند.

جذب آگهی می‌تواند به عنوان یک راه حل برای ایجاد روزنامه‌های مستقل به کار گرفته شود تا روزنامه‌ها دیگر به پول احزاب وابسته نباشند. اما وضعیت رو به احتضار اقتصاد عراق در بخش‌های غیر نفتی مانع استفاده از این راهکار شده است. شاه بندرمی‌گوید: طبق تقویم سیاسی عراق، در این کشور با کاهش جریان‌های حزبی مواجه هستیم. به این دلیل رسانه‌ها باید عادت وابستگی مالی به احزاب را ترک کنند تا به یک مدل تجاری قابل قبول دست پیدا کنند و بتوانند به عنوان یک ناظر قدرتمند بر کارهای دولت نظارت کنند. اومی‌گوید اگر بازار رسانه ای مستقلی نداشته باشیم رسانه‌های ما هم حرفه ای نخواهند شد. در نتیجه شانس عراق برای توسعه دموکراسی کاهش پیدامی‌کند. از نظر شاه بندر در چنین شرایطی عراق برای دستیابی به دموکراسی به زمان بسیار زیادی نیاز خواهد داشت.

سالها بود که صدام هر روزنامه نگاری که جرات می‌کرد از دولت او انتقاد کند را یا به زندان می‌فرستاد یا او رامی‌کشت. اما امروز نوری المالکی نخست وزیر عراق، طبق قانون اساسی جدید به عنوان حامی رسانه‌های آزاد این کشور انتخاب شده است.

سال گذشته دولت، قانونی را برای روزنامه نگارانی که با خطر یا تهدید مواجه می‌شوند تصویب کرد. عراق کشوری است که به عنوان یکی از خطرناکترین مناطق کاری برای خبرنگاران دنیا شناخته شده است و به همین دلیل دولت عراق به خبرنگاران اجازه داد تا با خودشان اسلحه حمل کنند. زمانی که رسانه‌های محلی به برخوردهای خشونت آمیز گارد نخست وزیری با منتظر الزیدی گزارشگر تلویزیونی که کفشهایش را به سمت رئیس جمهور سابق آمریکا جورج بوش پرتاب کرده بود اعتراض کردند، مالکی خبرنگاران را به دفتر کارش دعوت کرد تا آنها را به آرامش دعوت کند. زکی می‌گوید: ولی ما از تهدید آنها نترسیده بودیم. حتی گزارش‌هایی هم برعلیه نخست وزیر و سازمان‌های امنیتی عراق نوشتیم.

اومی‌افزاید: اگرچه ما بر علیه دولت مطلب نوشته بودیم و مقاله‌های انتقادی زیادی منتشر کرده بودیم که حتی در بعضی از آنها اتهامات بی اساسی بر علیه دولت مطرح شده بود، اما مقامات هیچ واکنشی بر علیه سازمان‌های خبری عراق نشان ندادند. موید علامی، رئیس اتحادیه خبرنگاران عراق می‌گوید: در نقطه ای از جهان که زمانی همه رهبرانش معتقد بودند همیشه باید مخالفان را سرکوب کرد، اکنون خبرنگاران عراقی شرایطی دارند که باید به خاطر آن سپاسگزار باشند. اومی‌گوید: اکنون ما نسبت به همکاران عربمان در کشورهای دیگر و حتی نسبت به قسمت‌هایی از اروپا آزادی بیشتری برای کار خبری داریم.

این حرف تا حدودی مبالغه آمیز به نظرمی‌رسد. زیرا گزارش‌های زیادی منتشر شده که از اعمال فشار بر روزنامه‌نگاران خبرمی‌دهد. این اعمال محدودیت‌ها هم از طرف آمریکایی‌ها و هم نیروهای امنیتی عراق صورت می‌گیرد تا روزنامه نگاران را مجبور کنند که دست از کارشان بردارند.

برخوردهای شدیدتری در منطقه نیمه خودمختار کردستان گزارش شده است. جایی که تهمت و افترا زدن از طریق رسانه‌ها یک تخلف جزایی محسوب می‌شود و گزارشگران از ترس دو حزب سیاسی قدرتمند منطقه به شدت خودسانسوری می‌کنند.

عراق همچنان به عنوان یک منطقه خطرناک باقی مانده است. بیشتر از ۱۳۵ کارمند رسانه ای از شروع جنگ تا به حال در این کشور کشته شده اند.

محمد نصیر دبیر ارشد شبکه تلویزیونی السومریه که متعلق به یک تاجر لبنانی است تفسیر خاصی از این شرایط دارد. اومی‌گوید:« سه نوع سگ وجود دارد. سگ‌های کوچک خانگی، سگ‌هایی که حمله می‌کنند و سگ‌های نگهبان.

ما باید مثل یک سگ نگهبان باشیم تا بتوانیم بر کارهای دولت نظارت کنیم.» یکی از مقامات آمریکایی در بغداد که نخواست نامش فاش شود معتقد است روزنامه نگاران عراقی هنوز در حال شناختن نقش شان در یک جامعه دموکراتیک هستند. روزنامه نگاران از این وضع گله مند هستند ومی‌گویند برای اینکه بتوانند بدون ترس فعالیت کنند به قوانین رسانه ای جدید وپیشرفته نیاز دارند. قانون جدیدی که پیش نویس آن تصویب شده، اما هنوز اجرا نشده هم مورد انتقاد خبرنگاران است.

علی مظفر