ترفندهای قوام السلطنه

۲۹ آبان ۱۳۰۰ مذاکرات محرمانه قوام با نمایندگان شرکت نفت آمریکایی استاندارد اویل درباره اعطای امتیاز نفت پنج استان شمالی ایران به امضای قراردادی منجر شد که به موجب آن شرکت مزبور مجاز بود به مدت ۵۰ سال امتیاز استخراج و بهره برداری از نفت شمال را به دست آورد

۲۹ آبان ۱۳۰۰: مذاکرات محرمانه قوام با نمایندگان شرکت نفت آمریکایی استاندارد اویل درباره اعطای امتیاز نفت پنج استان شمالی ایران به امضای قراردادی منجر شد که به موجب آن شرکت مزبور مجاز بود به مدت ۵۰ سال امتیاز استخراج و بهره‌برداری از نفت شمال را به دست آورد.

پس از سقوط حکومت سیدضیاءالدین طباطبایی در سوم خرداد ۱۳۰۰ شمسی تا ریاست الوزرایی رضاخان در آبان ۱۳۰۲ شمسی، دولت های متعددی روی کار آمدند. این دولت ها فاقد قدرت و توان لازم برای اداره امور کشور بودند و عمر کوتاهی داشتند. از مهم ترین اقدامات این دولت ها، تلاش برای اعطای امتیاز نفت شمال به شرکت های آمریکایی بود. در این زمان هنوز سیاست های استعماری دولت آمریکا برای دیگر ملل از جمله ایرانیان کاملا شناخته شده نبود. در این مدت، قوام السلطنه دو بار در خرداد ۱۳۰۰ و خرداد ۱۳۰۲ به ریاست الوزرایی انتخاب شد. از مهم ترین اقدامات وی طی این مدت، پیش بردن طرح اعطای امتیاز انحصاری نفت شمال بود.

● مذاکرات با شرکت استاندارد اویل

دولت قوام السلطنه که بشدت با مشکلات مالی مواجه بود، درصدد برآمد با اعطای امتیاز نفت شمال به شرکتی آمریکایی اوضاع اقتصادی دولت را بهبود ببخشد. به همین منظور، وزیر مختار ایران در واشنگتن ـ حسین علا ـ ماموریت یافت مذاکراتی برای دریافت وام و کمک مالی در ازای اعطای امتیاز نفت شمال با مقامات دو شرکت نفتی استاندارد اویل وسینکلر انجام دهد.پس از انجام مذاکرات، دولت ایران و شرکت استاندارد اویل به توافق رسیدند امتیاز استخراج و بهره برداری نفت شمال ایران به مدت ۵۰ سال به استاندارد اویل واگذار شود. با توجه به احتمال مخالفت دولت های شوروی و انگلستان، این قرارداد با فوریت تقدیم مجلس شورای ملی شد و در جلسه سی ام آبان ۱۳۰۰ به تصویب رسید. «قانون اعطای امتیاز معادن نفت شمال به کمپانی استاندارد اویل آمریکایی» مشتمل بر پنج ماده بود:

ماده اول: مجلس شورای ملی، واگذاردن امتیاز استخراج نفت را در ایالات آذربایجان، خراسان، گیلان، استرآباد و مازندران به کمپانی استاندارد اویل آمریکایی با شرایط ذیل تصویب می نماید.

ماده دوم: مدت این امتیاز بیش از ۵۰ سال نخواهد بود.

ماده سوم: حقوق دولت بیشتر از صدی ده کلیه نفت است که کمپانی از چاه ها خارج می نماید قبل از آن که هر گونه خرجی بر آن تعلق گیرد.

ماده چهارم: شرایط دیگر این امتیاز از قبیل تسعیر سهم دولت در صورتی که دولت صلاح بداند و طرز تأدیه آن و طرز نظارت دولت در عواید کمپانی، شرایط حقوق دولت و مملکت را دولت تهیه، پس از توافق نظر با کمپانی مزبور به مجلس شورای ملی پیشنهاد خواهد کرد.

ماده پنجم: کمپانی استاندارد اویل نمی تواند به هیچ وجه این امتیاز را به هیچ دولت یا کمپانی یا شخصی انتقال دهد و همچنین شراکت با سرمایه داران دیگر منوط به تصویب مجلس شورای ملی ایران است. عدم رعایت این ماده باعث سقوط امتیاز از درجه اعتبار خواهد بود.

● انتشار امتیاز نفت شمال و مخالفت انگلستان و شوروی

پس از انتشار خبر تصویب قرارداد با کمپانی استاندارد اویل، شرکت نفت ایران و انگلستان با این ادعا که این امتیاز در گذشته به خوشتاریا از اتباع روسیه تزاری واگذار شده و شرکت نفت ایران و انگلیس این امتیازنامه را خریداری کرده است، به مخالفت با آن پرداخت. دولت ایران با این دلیل که امتیازنامه خوشتاریا در مجلس به تصویب نرسیده است، ادعای شرکت نفت ایران و انگلیس را رد کرد. پس از این، شرکت نفت ایران و انگلیس مانع فعالیت کارکنان شرکت استاندارد اویل در عراق شد. از سوی دیگر، شرکت استاندارد اویل برای صادرات نفت به آمریکا و استفاده از مسیرهای خلیج فارس نیازمند همکاری انگلستان بود. منافع مشترک به شراکت و همکاری دو کمپانی منجر شد. شرکت نفت ایران و انگلیس و شرکت استاندارد اویل طی مذاکراتی به توافق رسیدند در قبال سهیم کردن شرکت آمریکایی در نفت فلسطین و عراق، شرکت انگلیسی در امتیاز نفت شمال ایران سهیم شود.

این اقدام شرکت استاندارد اویل برخلاف امتیازنامه ای بود که در مجلس شورای ملی به تصویب رسیده بود. همچنین اقدام شرکت استاندارد اویل در واگذاری بخشی از امتیاز نفت شمال به شرکت نفت ایران و انگلیس به اعتراض گسترده دولت شوروی منجر شد که این اقدام را ناقض قرارداد ۱۹۲۱ با ایران می دانست. در همین زمان، دولت قوام السلطنه در بهمن ۱۳۰۰ شمسی سقوط کرد و دولت مشیرالدوله جایگزین آن شد. مجلس شورای ملی نیز در یازدهم اسفند ۱۳۰۰ شمسی با توجه به مخالفت های خارجی و شراکت کمپانی استاندارد اویل با شرکت نفت ایران و انگلیس به طرح توافق دو کشور رأی مخالف داد.

● مذاکرات دولت ایران با شرکت آمریکایی سینکلر

پس از استعفای دولت مشیرالدوله، قوام السلطنه بار دیگر در خرداد ۱۳۰۱ به ریاست الوزرایی انتخاب شد. در این زمان، شرکت نفتی سینکلر خواهان سرمایه گذاری در صنایع نفتی ایران شد. دولت قوام السلطنه و برخی نمایندگان مجلس شورای ملی با توجه به این مسأله که در توافق تصویب شده در مجلس، نام شرکت استاندارد اویل ذکر شده بود و این امر می توانست مانع مذاکرات دولت با دیگر شرکت های آمریکایی شود، خواهان اصلاح ماده نخست و پنجم قانون اعطای امتیاز نفت شمال شدند. از این رو، واژه «کمپانی استاندارد اویل» در ماده نخست به «کمپانی معتبر و مستقل دیگر آمریکایی» افزوده و در ماده پنجم نیز تاکید شد شرکت امتیازگیرنده حق واگذاری آن را به دولت یا شرکت خارجی دیگری ندارد.

این اقدام دولت و مجلس، موقعیت شرکت استاندارد اویل را تضعیف کرد و شرکت سینکلر مورد توجه قرار گرفت.دولت قوام السلطنه، مذاکرات خود را با شرکت نفتی سینکلر آغاز کرد. بر مبنای این مذاکرات توافق شد امتیاز نفت شمال ایران به مدت ۵۰ سال در اختیار شرکت سینکلر قرار گیرد و بهره مالکانه دولت ایران نیز ۴ درصد از قرارداد قبلی بیشتر تعیین شد.

همچنین دولت ایران خواستار تعهد صاحب امتیاز برای دریافت وامی ده میلیون دلاری از بانک های آمریکایی شد.

دولت قوام السلطنه برای تصویب امتیاز نفت شمال با مخالفت جدی نمایندگان اقلیت مجلس به رهبری سلیمان میرزا اسکندری مواجه شد و پس از استیضاح وزیر پست و تلگراف، دولت قوام السلطنه بشدت تضعیف شد و پنجم بهمن ۱۳۰۱ شمسی سقوط کرد.پس از قوام السلطنه، مستوفی الممالک به ریاست الوزرایی رسید، اما دولت وی نیز بیش از سه ماه بر سر کار باقی نماند. پس از وی، مشیرالدوله دولتی مستعجل تشکیل و آبان ۱۳۰۲ جای خود را به دولت سردارسپه داد.

● سرانجام امتیاز نفت شمال ایران

لایحه اعطای امتیاز نفت شمال سرانجام در اواخر عمر مجلس چهارم در ۳۲ ماده تصویب شد. دولت سردار سپه درباره امتیاز نفت شمال با کمپانی سینکلر قراردادی امضا کرد و از مجلس تصویب این امتیاز را درخواست کرد، اما پس از آن که دولت شوروی مشخص کرد در صورت استخراج نفت از شمال ایران، اجازه صدور آن را از خاک خود نخواهد داد و با توجه به تداوم مخالفت های دولت انگلستان، شرکت سینکلر در انجام این قرارداد شکست خورد و نفت شمال ایران دست نخورده باقی ماند.

● تاریخ روی پیشخوان روزنامه فروشی

مهم ترین عناوین تیترهای روزنامه کیهان:

۱ـ مــحــاکــمه گروگان های آمریکایی کاخ سفید را به وحشت انداخت

۲ ـ سیداحمد خمینی:

بعضی از گروگان ها رسما عضو سیا هستند

۳ ـ رمزی کلارک، طرح سری استرداد شاه مخلوع را به ایران داد

۴ ـ افشاگری گروگان ها درباره ارتباط بختیار با آمریکا و پول های جعلی

۵ ـ بنی صدر:

اعلان قطع رابطه با آمریکا تا استرداد شاه مخلوع عملی نیست

۶ ـ دانشجویان مسلمان پیرو خط امام:

ما و سیاهان، قربانیان مشترک امپریالیسم هستیم

۷ ـ پشتیبانی کشورهای جهان از دانشجویان مسلمان ایرانی

۸ ـ به مناسبت آغاز پانزدهمین قرن هجرت و سالگرد اول محرم:

امشب فریاد «الله اکبر» بر بام تمام خانه های ایران شنیده خواهد شد

عظیم ترین راهپیمایی فردا انجام می شود

۹ ـ وزیر بازرگانی:

مسدود کردن ذخایر ایران در آمریکا نگران کننده نیست

۱۰ ـ مصاحبه با نماینده ویژه سرهنگ قذافی:

لیبی به اقدام کارتر در ضبط سپرده های ایران حمله کرد

۱۱ ـ تلاش آمریکا برای تشکیل جبهه متحد اروپایی علیه ایران

مهم ترین عناوین تیترهای روزنامه جمهوری اسلامی

۱۲ ـ با افشای نقش آمریکا در فاجعه تجاوز مسلحانه به حریم مقدس بیت الله الحرام

وحشت، کاخ سفید را فراگرفت

احساسات ضدآمریکایی سراسر جهان اسلام را فراگرفته است

۱۳ ـ دانشجویان مسلمان پیرو خط امام اعلام کردند

به محض احساس هر حرکت مشکوک از سوی آمریکا، سفارت را با گروگان ها نابود می کنیم

۱۴ ـ مصاحبه تلویزیونی حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی

نظرات وارده در متمم قانون اساسی مورد استفاده قرار می گیرد

۱۵ ـ حمله به مسجدالحرام، مکر تازه شیطان بزرگ

۱۶ ـ در پاکستان چه می گذرد؟

توسط ده ها هزار نفر از مردم پاکستان، سفارت آمریکا در اسلام آباد اشغال شد

۱۷ ـ ارتش پاکستان، دیپلمات های آمریکایی را از داخل سفارت آمریکا نجات داد

۱۸ ـ برای تهدید نظامی ایران، آمریکا ناو هواپیمابر خود را به اقیانوس هند اعزام کرد

۱۹ ـ قرن رهایی آغاز شد

● عظیم ترین راهپیمایی تاریخ علیه آمریکا، الله اکبر

نقشه فتح تهران در اردوی برق

کتاب نقش آزادیخواهان مازندران در جنبش مشروطه و فتح تهران به شرح مبارزات میرزاعلی خان سرتیپ (سالار فاتح) سردار مازندرانی و یارانش در راه اعاده حکومت مشروطه می پردازد. او در دوران استبداد صغیر چهره ای آشنا در میان مبارزان و مجاهدان بود.

سرتیپ علی خان کجوری، فرزند میرزا رضاقلی کجوری، سال ۱۲۴۵ شمسی در کجور به دنیا آمد. از جوانی وارد نظامیگری شد. بعد به جنبش مشروطه خواهی پیوست و با همکاری مشروطه خواهان ساری انجمن حقیقت را تشکیل داد. در این دوره که سپهسالار تنکابنی هنوز به مشروطه نپیوسته و از طرف دولت محمدعلی شاه مشغول سرکوب ترکمانان بود، خلیل خان کجوری و مقتدرالسلطان را برای کشتن سالار فاتح به ساری می فرستد، اما سالار فاتح موفق به فرار شده و به تهران می رود و از آنجا برای این که به جمع محاصره شد گان تبریز به سرکردگی ستارخان بپیوندد به تبریز می رود، اما به دلیل محاصره شهر موفق نمی شود.

وقتی سپهسالار تنکابنی جبهه عوض کرد و به مشروطیت پیوست، سالار فاتح و عده ای دیگر از این فرصت استفاده کرده و کمیته ای به وجود آوردند و با ارسال نامه هایی به تمام شهرهای ساحلی، مردم را به قیام علیه دولت مرکزی دعوت کردند.

طولی نکشید کمیته انقلابی رشت با کمیته تنکابن تماس گرفته و آنها را به رشت دعوت کرد. سپهسالار، سالار فاتح و عده ای دیگر این دعوت را پذیرفته و به رشت می روند. علی خان دیوسالار با نظامیان قزوینی، ارمنی و مازندرانی از راه کوهستان کجور راه مازندران را پیش گرفت.

یپرم خان با نیروی خود به نفع سالارالدوله مشغول شد و سردارمحیی تنکابنی و معین همایون بختیاری از راه فیروزکوه حمله ور شدند.

نقشه سالار فاتح کجوری از این قرار بود که از کوهستان به نور بیاید و از آنجا به صلاح الدین کلا رفته و از طریق دریا زودتر خود را به بار فروش و سوادکوه برساند و راه محمدعلی میرزا را از پس ببندد تا با حمله سردار محیی از فیروزکوه، حلقه محاصره را بر او تنگ کنند.

هنگامی که خبر حرکت نیروهای سردار محیی و معین همایون به مستبدان رسید، اردوی محمدعلی میرزا در سوادکوه باز ایستاد و سپاهی برای مقابله به فیروزکوه فرستاده شد. این گروه از نیروی دولتی شکست سختی خوردند و جمعی از سران مستبدان در آنجا کشته شدند.

در رشت، کمیته جدید انقلاب که در آن رزمندگان تنکابن و کجور هم نمایندگانشان عضو بودند، تشکیل شد. کمیته جدید پس از چالش بسیار با سپهسالار تنکابنی وی را نیز راضی به لشکرکشی به تهران و فتح پایتخت می کنند.

سالار فاتح که فرماندهی یک گروه متشکل از حدود صدنفر را به عهده داشت، همراه میرزاکوچک خان که آن موقع هنوز شهرت کافی نداشت، یفرم خان ارمنی و دیگر مشروطه خواهان چنان رشادت و نبوغ نظامی از خود نشان داد که پس از فتح تهران در اولین فرمانی که کمیسیون فوق العاده مجلس شورای ملی صادر کرد به او لقب سالار فاتح داد. او در دوره رضاشاه مغضوب و راهی زندان و تبعید شد. پس از شهریور ۱۳۲۰ زندگی عادی را از سر گرفت و در بیست و سوم آبان ۱۳۲۶ در تهران درگذشت.

این کتاب از سوی نشر نامک و در قطع رقعی و در ۲۱۹ صفحه منتشر شده است.

مهناز نگهی