مه آفرید خسروی که بود و چرا اعدام شد

تلفن رییس شعب بانک صادرات در استان خوزستان زنگ می خورد شخصی از آن طرف خط در مورد گشایش ال سی ۳۰ میلیارد تومانی سخن می گوید و از آقای رییس می خواهد که هر چه سریع تر این اعتبار که مربوط به او و در شعبه شرکت فولاد اهواز است را گشایش کند

تلفن رییس شعب بانک صادرات در استان خوزستان زنگ می خورد. شخصی از آن طرف خط در مورد گشایش ال سی ۳۰ میلیارد تومانی سخن می گوید و از آقای رییس می خواهد که هر چه سریع تر این اعتبار که مربوط به او و در شعبه شرکت فولاد اهواز است را گشایش کند. رییس شعب بانک صادرات در این استان بزرگ که قبلا با صاحب ال سی برخورد نکرده است، از لحن کلام او متعجب می شود و دستور پیگیری سابقه همکاری او با شعبه مستقر در شرکت فولاد را صادر می کند تا پای دستگاه های نظارتی نیز به ماجرا باز شود.

چند ماه بعد اما شخصی که از آن سوی تلفن به دنبال رفع مشکل گشایش ال سی بود، شهرت پیدا کرد و نام گروه زیرمجموعه اش به صدر اخبار رسانه های داخلی و خارجی بدل شد.

گروه سرمایه گذاری امیر منصور آریا که توسط برادران امیرخسروی و به ریاست برادر کوچکتر با الهام از نام پدر از دست رفته شان در سال ۸۵ تاسیس شده بود، طی فقط ۵ سال از نظر قدرت مالی پیشرفتی خیره کننده داشت و البته با همان سرعت نیز سقوط کرد.

سرمایه اولیه این گروه در سال ۸۵ حدود ۵۰ میلیون تومان برآورد می شد و کار آنها از اداره یک گاوداری آغاز شده بود اما در زمان اوج، ۴۰ شرکت بزرگ در زیرمجموعه این گروه فعالیت می کرد که ارزشی چند هزار میلیارد تومانی برای آن برآورد شده بود. شهرت این گروه اما نه به دلیل راه اندازی شرکت های بزرگ، فعالیت در صنعت فولاد و حتی خریداری باشگاه فوتبال داماش گیلان که به واسطه ثبت رکورد در انجام تخلف بانکی رقم خورد.

عنوان پرونده فساد مالی با ارزشی نزدیک به ۳ هزار میلیارد تومان در سال های بعد با افشا شدن ارقام بزرگتری از ویژه خواری و تشکیل پرونده ای با ۳ برابر این ارزش برای بابک زنجانی کمی کوچک جلوه کرد اما مرداد ماه سال ۹۰ برای اقتصاد ایران هیچگاه تکرار نشد.

این پرونده هنوز هم با نمونه های دیگر رانت خواری و ویژه خواری در اقتصاد ایران متفاوت است. فساد مالی با پرداخت رشوه های سنگین که برخی از آن به کیف های ۳۰۰ میلیون تومانی مشهور شد، شرایط منحصر به فردی را برای این ماجرای بزرگ رقم زده است.

در این پرونده صدها نفر به دادگاه احضار شدند که در میان آنها مدیران بانکی و مسئولان دولتی نیز حضور داشتند. معاون وقت وزیر صنایع در میان لیست متهمان دریافت کنندگان کیف های ۳۰۰ میلیون تومانی قرار داشت و مدیرعامل بزرگترین بانک ایران نیز در جریان این پرونده به کانادا گریخت تا حساسیت ها چند برابر شود و برخی از احتمال فراری دادن محمود خاوری سخن بگویند.

از مرداد ۹۰ تا خرداد ۹۳ که مه آفرید امیرخسروی اعدام شد، آتش این پرونده هرگز خاموش نشد؛ چرا که اخبار پیرامون آن از زمان افشای این ماجرا تا اعدام مجرم ردیف اول در هفته گذشته، دائما میان رسانه ها دست به دست می شد. در این میان اما به چگونگی سوءاستفاده از حفره های عملیات بانکی در آن کمتر پرداخته شده است.

تبانی بزرگ با کارمندان بانک صادرات و بانک ملی برای گشایش ال سی و تنزیل آن در ۵ بانک دولتی و خصوصی دیگر مطرح شده است اما شرح این مفاهیم و ردیابی مسیر شکل گیری داستان جزییات دقیق تری از دور زدن قوانین را نشان می دهد.

شیوه چگونه بود؟

روش کار گروه آریا در سوءاستفاده از فرآیند ال سی داخلی بسیار زیرکانه بود. شرکت گشاینده ال سی ریالی یا همان خریدار و شرکتی که ذی نفع ال سی است یا همان فروشنده کالا هر دو از زیرمجموعه گروه آریا بوده اند که مالک هر دو یک نفر بود. در این فرآیند بدون آن که عملا معامله یا جابجایی کالا شکل بگیرد، تنها اسناد بانکی میان دو شرکت منتقل می شد تا شرکت دوم و به اصطلاح فروشنده بتواند پول را از بانک دریافت کند. بانک گشایش کننده ال سی که با گروه آریا همکاری می کرده نیز از شرکت اول وثیقه معتبر دریافت نمی کرد. در این میان بانک دوم به اعتبار بانک اول مبالغ مورد نظر ال سی ها را پرداخت می کرده است.

شیوه رسیدن اختلاس کنندگان به این پول ها این بوده است که همه ال سی ها نزد بانک صادرات شعبه شرکت فولاد گشایش شده اما بانک طرف معامله یعنی طرف دومی که پول را ابتدا پرداخت می کند و بعد از بانک اول که ال سی باز کرده دریافت می کند، ۷ بانک دیگر بوده اند.

البته از این مبلغ نزدیک به ۲ هزار میلیارد تومان از بانک ملی به عنوان بانک دوم سر درآورد که این بانک هم با تبانی اختلاسگران بدون توجه به صوری و جعلی بودن مدارک خرید و فروش به پرداخت پول ال سی ها اقدام کرده است.

بانک ملی شعبه کیش مقر اصلی گروه آریا برای دریافت این اعتبارات بوده است. در برخی از این معاملات صوری برگه های جعلی از معاملات هزاران تن میلگرد و آهن حکایت داشته اند در حالی که در کمتر از چند دقیقه اسناد بانکی آن مبنی بر انتقال میان خریدار و فروشنده ثبت شده است که جابجایی این حجم از آهن حداقل یک ماه زمان می طلبیده است.

رابطه بانک های صادرات و ملی با گروه آریا به حدی در هم تنیده شده بود که شایعه شد در برخی موارد، رییس شعبه بانک صادرات فولاد اهواز برای گرفتن امضا از مه آفرید امیرخسروی از اهواز به تهران می آمده تا اسناد بانک را به امضا برساند و بار دیگر به بانک بازگرداند.

رابطه بانک ها چگونه شکل گرفت؟

در این عملیات بانکی، شرکت گشایش کننده اصلی با همکاری بانک صادرات بدون آنکه وثیقه ای نزد بانک بگذارد، همه ال سی ها را در این بانک گشایش کرده و بانک صادرات به بانک های دیگر ضمانت داده که پس از پرداخت پول آن را بپردازد. پس از افشا شدن این رسوایی مالی بانک صادرات اعلام کرد حاضر نیست مبالغی که متعهد شده را بپردازد؛ چرا که بانک های دیگر نیز باید به جعلی و صوری بودن معاملات پی می بردند.

این در حالی بود که طبق معاهدات اعتبار اسنادی بانک دوم از طرف بانک اول پول را پرداخت می کند. در این میان دستگاه قضا اما اعلام کرد که از طریق فروش اموال او می توان این پول ها را به بانک ها بازگرداند؛ چرا که برآورد ارزش دارایی های او بیش از مبالغ اختلاس بود با این وجود اما پس از گذشت یک هزار و ۲۰ روز از بازگشایی این پرونده و اعدام مه آفرید امیرخسروی، قوه قضاییه از دریافت ۶۰۰ میلیارد تومان از محل فروش اموال او خبر داده است.

تنزیل ال سی و نقش آن در ماجرا چه بود؟

پس از افشا شدن این اختلاس در مرداد ماه ۹۰، اعلام شد که هنوز سررسید پرداخت بسیاری از این اعتبارات اسنادی توسط بانک صادرات فرا نرسیده است. در قراردادی که میان بانک صادرات با ۷ بانک دولتی و خصوصی کشور از طریق ال سی ریالی بسته شده بود، برخی خریدها اعتباری و مدت دار بود که بانک اول به بانک دوم باید طی مدت مشخص پول ها را پرداخت می کرد.

از سوی دیگر شرکت فروشنده کالا که با بانک دوم در ارتباط بود و البته در عمل متعلق به مجموعه آریا بوده است نیز باید براساس ال سی ها طی مدت مشخص به طور قسطی پول ها را از بانک دوم دریافت می کرد اما در این بخش گروه اختلاسگر یک عملیات بانکی دیگر را مستمسک قرار دادند تا بتوانند سریع تر پول ها را دریافت کنند. این عملیات به تنزل ال سی مشهور است.

ال سی ها بسته به قرارداد خرید و فروش بین دو طرف می تواند پرداختش نقدی باشد یا نسیه. اگر پرداخت نقدی باشد، می گویند ال سی دیداری یعنی به محض اینکه اسناد به بانک تحویل شد، فروشنده می تواند پول خود را دریافت کند.

از سوی دیگر ممکن است خرید نسیه باشد؛ یعنی خرید به صورت مدت دار انجام شود. به این نوع از ال سی یوزانس می گویند. اگر فروشنده جنسی را نسیه فروخته باشد، در موعد مقرر باید به بانک مراجعه کند و پول را دریافت کند اما در این شرایط معمولا فروشنده صبر نمی کند که پول خود را یک سال بعد دریافت کند؛ بنابراین بعد از اینکه اسناد مشخص شد، فروشنده به بانک مراجعه می کند و می گوید حال که طلب من قطعی است و مثلا سال دیگر وصول می شود، مقدار بهره یکساله اش را از آن کم کنید و باقی را به طور نقدی به من بدهید.

در حقیقت طبق توافقی بین بانک و فروشنده، مبلغی از پول به عنوان سود پول از اصل پول کم می شود و نزد بانک می ماند و باقی به مشتری پرداخت می شود. این جریان همان تنزیل ال سی است. در این ماجرا هم ال سی نقدی گشایش شده و هم مدت دار اما ال سی های نسیه تماما تنزیل شده است.

در جریان دادگاه اعلام شد که بسیاری از این تنزیل ها با نرخ بهره اغواکننده برای بانک ها شکل گرفته است؛ مثلا بهره های بالای ۲۰ درصد از اصل پول کم شده است. همین موضوع بانک ها را برای تنزیل ال سی ترغیب کرده بود.

شکل گیری پروژه چقدر طول کشید؟

مجموع ۲ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومانی که از طریق گشایش ال سی توسط شرکت های زیرمجموعه گروه آریا تحصیل شده طی حداقل ۱۰۵ ال سی و در طول ۱۸ ماه شکل گرفته است. گروه آریا که ارتباط ویژه با ۷ بانک را از سر گذراند، سعی داشت در سال ۹۰ بانک آریا را تاسیس کند تا در دورانی که دولت قبل درخواست های دریافت مجوز بانک را بی پاسخ نمی گذاشت، از قافله بازنماند و خواسته هایش از شبکه بانکی را عملی کند. این مجوز در بانک مرکزی نهایی شده بود که با افشای پشت پرده داستان، متوقف شد.

ال سی چیست؟

ضمانت مدرن

ال سی اصطلاحی بانکی برگرفته از ابتدای نام لاتین اعتبار اسنادی است. ال سی یکی از ابزارهای کار و فعالیت بانک ها و موسسات مالی است و عمدتا در زمینه معاملات بین المللی مورد استفاده قرار می گیرد. به عنوان مثال وقتی یک فروشنده از آلمان به ایران جنس بفروشد، با این مشکل روبرو است که اگر جنس را بفرستد، ممکن است پول آن توسط خریدار پرداخت نشود. پیش از ارسال کالا نیز خریدار حاضر به اعتماد و پرداخت پول نیست.

در این شرایط دو بانک از طرف این دو تاجر با هم وارد معامله می شوند. یکی از بانک ها در مبدأ از مشتری خود ضمانت کافی را دریافت می کند و به بانک مقصد از طریق ال سی ضمانت می دهد که پول را بعد از دریافت کالا یا به صورت نقد یا مدت دار، پرداخت می کند.

به این تعهدی که یک بانک به بانک دیگر می دهد، گشایش اعتبار اسنادی یا همان ال سی می گویند. در معاملات بین المللی بارنامه کالا و برگ سبز گمرک به عنوان سند اصلی انتقال کالا میان دو بانک رد و بدل می شود و تعهدات بانک ها به یکدیگر نیز بعد از دریافت این اسناد انجام می شود.

وقتی خریدار، متقاضی باز کردن ال سی از بانک است، بانک باید ابتدا به فروشنده خارجی از طرف خریدار تعهد بدهد، بنابراین مبلغی را در ابتدا نقدی برای گشایش ال سی از خریدار دریافت می کند و مابقی را به صورت وثیقه می گیرد. این وثیقه بسته به اعتبار مشتری در بانک متفاوت است.

ال سی ریالی چگونه به وجود آمد؟

شناسایی حفره امنیتی

عملیات اعتبار اسنادی بیشتر مربوط به معاملات بین المللی است که خریدار و فروشنده به دنبال مکانیسمی مشترک هستند که به هم اعتماد کنند. در ایران اما حدود ۱۰ سال پیش ال سی داخلی یا ریالی نیز وارد مکانیزم بانکی شد. علت اصلی اینکه گشایش ال سی ریالی در ایران احساس شد، کار پیمانکاران پروژه های صنعتی بود.

این پیمانکاران در مراحل مختلف اجرای پروژه باید پول دریافت کنند ولی کارفرما طبق روال، حق الزحمه را پرداخت نمی کند و به همین دلیل اعتماد پیمانکاران از کارفرمایان دولتی یا خصوصی سلب شده است. به همین خاطر اگر ال سی باز شود، آن زمان تعهد بانک را می پذیرند و مطمئن می شوند که بانک پولشان را به موقع به دستشان می رساند و پروژه ها نیز سرعت بیشتری می گیرد.

ال سی داخلی اما مدتی بعد وارد معاملات تجاری شد و در همین فرایند بود که با شکل گیری معاملات صوری میان شرکت های گروه آریا و همکاری بانک های عامل در مجموع مبلغی بالغ بر ۲ هزار و ۸۵۵ میلیارد و ۴۴۰ میلیون تومان مورد اختلاس قرار گرفت که این عدد قابلیت گرد شدن به ۳ هزار میلیارد تومان را داشت تا با این عنوان سر زبان ها بیفتد.

در ال سی داخلی دو فاکتور بین المللی معتبر یعنی بارنامه و برگ سبز گمرکی وجود ندارد و ال سی ریالی با مدارک معمولی داخلی گشایش می شد. در این شرایط ارائه مدارک جعلی و صوری برای تحویل و دریافت کالا توسط خریدار و فروشنده به بانک عملی بود و گروه آریا از همین حفره بهره برد.