خودشناسی بزرگ ترین مانع خودپسندی

انسان اگر ضعف ها و نواقص خود را بشناسد و بداند از چه ضعفی به این کمال رسیده است هرگز خودپسند نمی شود, چرا که انسانی که در نهایت ضعف است, نه طاقت بیماری دارد و نه طاقت گرسنگی, انسانی که در نهایت آسیب پذیری است با نسیمی بیمار می شود و محکوم حوادث است و نمی تواند مانع خطرات و مرگ را ازخود بگیرد, چگونه خود را بزرگ می داند

انسان اگر ضعف‌ها و نواقص خود را بشناسد و بداند از چه ضعفی به این کمال رسیده است هرگز خودپسند نمی‌شود، چرا که انسانی که در نهایت ضعف است، نه طاقت بیماری دارد و نه طاقت گرسنگی، انسانی که در نهایت آسیب پذیری است با نسیمی‌بیمار می‌شود و محکوم حوادث است و نمی‌تواند مانع خطرات و مرگ را ازخود بگیرد، چگونه خود را بزرگ می‌داند. خودبزرگ بینی یکی از بزرگ‌ترین بیماری‌های روحی و روانی است که از خودخواهی و خودبینی نشات می‌گیرد، خودبینی محور تمام کژی‌ها و رذایل اخلاقی است. خودبزرگ‌بینی نه فقط شیطان را با سابقه چندین هزار سال عبادت در دام کفر و هلاکت ابدی گرفتار ساخت که دیگران نیز در این خطر قرار دارند.خودبینی خطری است که ممکن است هر انسانی در هر مقامی‌که باشد گرفتار شود؛ خطری که حتی انسان‌های بزرگ الهی خود را از آن در امان نمی‌بینند. امام خمینی(ره) در این خصوص می‌فرماید؛ از آیات شریفه استفاده می‌شود که مبدا سجده ننمودن ابلیس، خودبینی و عجب بوده که گفت؛ من از او بهتر هستم زیرا مرا از آتش آفریدی و او را از خاک. این خودبینی اسباب خودخواهی و آن اسباب خود رایی است. پس مطرود درگاه شد. ما از اوان عمر، شیطان را ملعون و مطرود خداوند می‌دانیم، اما خود به اوصاف خبیثه او متصف هستیم و در فکر آن بر نیامدیم که آن سبب موجب مطرود شدن از درگاه قدس است در هر کسی باشد مطرود است. شیطان خصوصیتی ندارد، آنچه او را از درگاه قرب دور کرد ما را نگذارد که به آن درگاه راه‌یابیم. می‌ترسم لعن‌هایی را که به ابلیس می‌کنیم خود نیز در آن شریک باشیم.

خود بزرگ بینی، خوش بینی انسان است نسبت به اعمال خود و لایق شمردن خود از نظر عمل به وظایف و کسب امتیازات و موفقیت‌ها. شیخ بهایی در تعریف عجب می‌فرماید؛ عجب بزرگ دیدن عمل صالح و خوشحالی از آن و نشان دادن اعمال و لایق دانستن خود است.برای هر بیماری راه علاج و درمان وجود دارد و برای این خصلت زشت و ناپسند که هم جنبه فردی و اجتماعی دارد می‌توان درمان‌هایی را پیشنهاد داد که به شرح زیر می‌باشد:

الف) خود شناسی؛ اگر انسان ضعف‌های خود را بشناسد و بداند از چه ضعفی به این کمال رسیده است هرگز خود پسند نمی‌شود. امام باقر(ع)فرمود: ببند راه فخر فروشی را به وسیله خودشناسی.امام علی(ع) در این باره فرمودند؛در شگفتم از بنی آدم در حالی که ابتدا نطفه بود و عاقبت مردار می‌شود و در طول زندگی حمال نجاست است،چگونه تکبر می‌کند.

ب)ناپایداری دنیا؛ توجه به ناپایداری دنیا، یکی دیگر از راه‌های علاج بیماری خود پسندی است. آنان که به اولاد و مقام و اموال مغرورند، باید بدانند که همین‌ها به انسان وفایی ندارند گاهی موجب نابودی انسان می‌شوند. بعد از مرگ زن و فرزند تا قبرستان، جنازه انسان را همراهی می‌کنند. از مال و ثروت به اندازه یک کفن به انسان می‌رسد و مقام و موقعیت اجتماعی نیز برای کسی باقی نمی‌ماند و الا به دیگران نمی‌رسید. امام علی(ع)در این باره می‌فرماید؛ به زینت‌ها و نعمت‌های دنیا مغرور نشوید و رنج‌های دنیا نباید شما را بی‌تاب و توان کند چرا که عزت و فخر دنیا پایان می‌پذیرد و زیور و زینت و نعمت‌های دنیا نابود می‌شود و رنج‌ها و سختی‌هایش نیز به نهایت می‌رسد.

ج)تاریخ گذشتگان؛ توجه به تاریخ پیشینیان که دارای قدرت و نعمت و عمر طولانی و جمال و مقام بودند و امروز هیچ آثاری از آن‌ها نیست یکی دیگر از راه‌های درمان خود پسندی است. امام علی(ع)در این باره فرمود: آیا در آثار پیشینیان مایه‌های هشدار نیست و در سرگذشت پدرانتان درس‌های عبرت و بصیرت نیست و آیا نمی‌بینید که گذشتگانتان را بازگشت و بازماندگانتان را بقایی نیست؟

منابع: نهج‌البلاغه، قصار ۳۸‌. آیه مبارکه ۱۲ سوره اعراف. جامع‌السعادت، ج ۱، ص ۳۲۱. اربعین، شیخ ب‌هایی، ص ۳۵. بحار‌الانوار، ج ۷۳ و ۷۸‌. نهج‌البلاغه، صبحی صالح، خطبه ۹۹، ق ۵.