نگاه تکنیکی در تفکر مدرن و چینی

در عصر ادیان و مابعدالطبیعه افلاطونی- ارسطویی معمولا به عالم طبیعت چون رازی مکشوف ناشدنی نگاه می کردند.در حقیقت انسان قدیم حتی چینیان که به طبیعت نظری ویژه داشتند نتوانستند …

در عصر ادیان و مابعدالطبیعه افلاطونی- ارسطویی معمولا به عالم طبیعت چون رازی مکشوف ناشدنی نگاه می کردند.در حقیقت انسان قدیم حتی چینیان که به طبیعت نظری ویژه داشتند نتوانستند قدرت نهفته و انرژی های ویرانگر آن را رها و سپس مهار نمایند و در جهت رفاه و تولید انبوه به کار گیرند.

در گذشته بیش از زمین به آسمان می نگریستند و حتی زمین از منظر آسمان دیده می شد به همین دلیل هرگز قدرت طبیعت را تجربه نکردند و به گونه ای طلب این قدرت را ممنوع دانستند، چنان که دانشمندان بودایی چین چنین می گفتند.

خطر ناشی از شناسایی صرفاً عملی سودجویانه و صرفاً قدرت طلبانه با نفی هرگونه حیات معنوی که یکی از وجوه بارز تفکر عصر روشنگری کلاسیک غربی است، به طرزی شگفت درنوشته‌های کهن چین احساس شده بود.

برای مثال روایتی از این باب در کتاب «چوانگ تسو» که چند قرن پیش از میلاد مسیح نوشته شده است را در اینجا می‌آوریم:«چوانگ تسو می‌گوید: چون دزی گونگ به کرانه شمالی رودخانه‌ها رسید، پیرمردی را دید که سرگرم باغبانی است او جوی هایی چند ساخته بود و با سخنی به درون چاه می‌رفت و کوزه‌اش را پر آب می‌کرد و آب را در جوی‌ها روان می‌کرد و با مشقت بسیار به نتیجه‌ای ناچیز می‌رسید.

دزی گونگ به او چنین گفت: وسیله‌ای هست که می‌توان به کمک آن روزی صد جوی را سیراب کرد و با مشقت اندک به نتایج بسیار رسید آیا نمی‌خواهی از آن مدد جویی؟ باغبان سرش را بالا برد، نگاهی به او افکند و گفت چگونه است آن؟

دزی گونگ گفت: اهرمی از چوب بساز که پشتش سنگین و دماغه‌اش سبک باشد. از این راه آب بسیار به دست خواهی آورد. این روش را شیوه برکشیدن زنجیری می‌گویند.

باغبان برآشفت و سپس با خنده گفت: استادم گفته است هر که از ماشین بهره‌گیرد، کارها را به طرز ماشینی انجام خواهد داد و هر که کارها را به طرز ماشینی انجام دهد قلبش نیز تبدیل به ماشین خواهد شد.

هر که قلب ماشینی داشته باشد معصومیت خود را از دست خواهد داد. هر که معصومیت خود را از دست بدهد، ذهنش مختل خواهد شد. ذهن متزلزل با تایو سازگار نیست. نه این که از این امور بی‌خبر باشم، بلکه از به کار بستن آن شرم دارم.

پاسخ پیرمرد باغبان پاسخ چین و تفکر معنوی مشرق است به چیرگی تفکر تکنیکی و نشانهٔ غلبهٔ این تفکر همچنآن که حکیم چینی می‌گوید:« از دست دادن معصومیت انسان است.» معصومیت در این متن همدل و همدم بودن با طبیعتی است که از هر سو ما را دربرگرفته است.

دکتر محمد مددپور

داریوش شایگان، آسیا در برابر غرب، تهران، امیرکبیر، ۱۳۵۶، ص ۵۳، ۵۴.