دروازه های ایدئولوژیک جان میلتون

نگاهی به فیلم «خشمگین بران»

فیلم «خشمگین بران» جزو فیلم های اکشن سینمای هالیوود است که در سال ۲۰۱۱ اکران شده است و هر چند محتوایی منجی گرایانه دارد ولی به سبب تاکیدش بر آموزه ها و صحنه های شیطان پرستانه (satanistic) اهمیت پیدا کرده است.

داستان فیلم «خشمگین بران» از جایی آغاز می شود که جانی و قاتلی با نام جان میلتون از جهنم خارج می شود تا فردی به نام جوناکینگ را به قتل برساند. این فرد قاتل دختر میلتون است. پس از پرس وجوهایی، میلتون درمی یابد که کینگ یکی از رهبران فرقه های شیطان پرستی است. او متوجه می شود که یکی از مناسک آنها تا چندی دیگر برگزار می شود، اما به محض رسیدن، درگیر می شود. ادامه داستان با فرار کینگ پی گیری می شود؛ فراری که با تعقیب و گریز نفس گیری همراه می شود.

جان میلتون (نیکلاس کیج) از جهنم می گریزد تا با جلوگیری از انجام مراسم شیطان پرستی به رستگاری برسد. او باید جلوی رئیس فرقه ای را بگیرد که دخترش را به قتل رسانده، او سه روز مهلت دارد تا آنها را قبل از آنکه فرزندش را زیر نور ماه قربانی کنند متوقف کند. کارگر رستورانی به نام «پیر» به او می پیوندد تا در این مسیر او را همراهی کند. پپر به تازگی از نامزدش جدا شده است و خودروی قرمز رنگ نامزد سابقش را قرض می گیرد تا به میلتون کمک کند. و حالا هر دو آنها به شدت در تعقیب رهبر مرگ آور فرقه هستند. فردی به نام «جونا شاه» شیطان پرست ملحدی که باور دارد با قتل این کودک جهنم روی زمین خواهد آمد. اما این فرد یکی از کوچکترین مشکلات میلتون است. پلیس هم به دنبال اوست و از سوی دیگر قاتلی مرموز به نام حسابدار که دارای قدرت های ماورایی است از جست وجو و تعقیب میلتون باز نمی ایستد. او از جانب نیروهای اهریمنی برای بازگرداندن میلتون به جهنم اجیر شده است. حسابدار با بیشترین سرعت تا زمانی که ماموریتش را انجام دهد به دنبال میلتون است. با تمام این گرفتاری ها، میلتون باید پا از محدودیت های انسانی را فراتر گذارد تا به قاتل دخترش دست یابد قبل از آنکه مهلت رستگاری اش به پایان برسد.

در این فیلم نوعی نگاه پوزیتیویستی خاصی وجود دارد که منکر جهنم و جهان فرا مادی نمی شود. اما کلیت مفهومی آن اعتقاد به پروردگار را نقض می کند. تسلط شیطان بر شخصیت اصلی جان میلتون که در جهنم او را رها کرده است تا جوناکینگ را به قتل برساند یعنی طبق همان آموزه های نوسترداموس و مکاشفات جعلی یوحنا، جدال شیطان با شیطان. در مسیر قصه ای که جان میلتون (ضد قهرمان فیلم) موفق می شود جونا کینگ را به قتل برساند این نگاه دائما به مخاطب دیکته می شود. با این دیدگاه پوزیتیویستی خاص، سازندگان موفق می شوند مفهومی مثل بهشت و جهنم را فانتزی نشان داده و اراده حاکم بر جهان را اراده ای شیطانی جلوه دهند. ضمن اینکه به زعم فیلم، اراده آدمی نمی تواند خارج از اراده شیطان باشد، ضمن اینکه مفهوم ماورائی جهنم برای مخاطب به گونه ای ترسیم می شود که کاملا در تسلط نیروهای بشری است. در صورتی که مشخص است طبق تعالیم پیامبران ابراهیمی بخش زیرین عالم ماده (طبیعت) و بخش رویین (غیب) را از یکدیگر تفکیک نمی کند و امکان برگشت را از عالم غیب به طبیعت ممکن نشان می دهد و مرزی برای عالم طبیعی و فراطبیعی قائل نیست. این نگاه در اغلب آثار هالیوودی وجود دارد و به اعتقاد نگارنده یک جریان خاص و ایدئولوژیک است که در عمده محصولات سینمایی سعی می کنند این نگاه را به مخاطب حقنه کنند و البته از این فرآیند کاملا مشخص اسطوره سازی می شود. مثلا اسطوره زامبی، زایشی از همین دیدگاه پوزیتیویستی است و در عمده فیلم های زامبی محور، عالم هستی در تمامی سطوح از دیدگاهی کاملا ماتریالیستی بررسی می شود. حقه ای که در میان است تنها با عناد به عالم فرا ماده خلاصه نمی شود، گویی فرقی بین ماده و فرا ماده نیست و شرک آلوده ترین اتفاق این فیلم باز بودن درهای جهنم برای تمامی آدمیان است و سهل نشان دادن تردد از عالم غیب به ماده، این فرآیند شرک مطلق است. دقیقا از جنس همان نگاهی که سال گذشته در سریال «پنج کیلومتر تا بهشت» شاهدش بودیم. جان میلتون انسانی است که از ماورا باز می گردد، پیش از این کالبدی مجرد داشته، حالا به تجسم مادی رسیده و هدفش از بازگشت جهنم نابود کردن کسی است که می خواهد زمینه بروز شیطان بروی زمین را فراهم کند. فیلم هایی از این جنس که با اندیشه کاملا ماتریالیستی به یکسان بودن دو جهان ماده و ماورا تاکید دارد و فانتزی و جذاب نشان دادن جهنم نیز از آن حقه های پاگانیستی فیلم است. در فیلم خشمگین بران عالم جسمانی، ضدعالم روحانی است، چنان که دنیا ضدآخرت است و فیلم می خواهد با اتکا به درنگ کم آدمی در این جهان اختیار آمدن و رفتن به عالم ماده و غیب را به حلقه ای شیطانی متصل نماید.

«خشمگین بران» غیر از بار ایدئولوژیک اش سعی دارد به فیلم های بازاری و کم هزینه نوع «بی مووی» که در دهه هفتاد به وفور ساخته و عرضه می شدند ادای دین و احترام بکند. هدف سازندگان فیلم ساختن فیلمی در همان سبک و سیاق فیلم های «بی مووی های» دهه هفتادی بوده، منتها با وجود افراط ها، غلوها و خشونت های بیشتر بار ایدئولوژیک فیلم وجه قالب فیلم به شمار می رود.

فیلم هیچ شرمندگی یا خجالتی از بابت نیات و اهدافش ندارد و از چارچوب یک داستان انتقامی به عنوان وسیله ای برای انحراف مقولات ماوراءالطبیعی استفاده می کند. کاراکتر نیکلاس کیج که از جانب شیطان جهنمی ماموریت دارد از هواخواهان شیطانی دیگر انتقام گیرد، جان میلتون نام دارد. این نام مخاطب را به یاد جان میلتون (۱۶۰۸-۱۶۷۴) نویسنده معروف کتاب های بهشت بازیافته و بهشت گمشده می اندازد. در بهشت گمشده میلتون، شیطان پس از اخراج از بهشت اقدام به ساختن جهنم می کند و جان میلتون فیلم هم مخلوقی است که از جهنم بیرون آمده تا ماموریت مهمی را به انجام برساند. میلتون این فیلم به موجودی شباهت دارد که پیش از این با شمایلی دیجیتالی در فیلم ترمیناتور ظاهر شد. جان میلتون عزم خود را جزم کرده تا اشرار علاقه مند به شیطان زمینی را بیاید و بی وقفه آنان را نابود کند و آنچه این فیلم ترویج می کند و بدان فخر می فروشد این است که تنها راه بازگشت به جهنم سعادتمندانه است و جایگاه جهنم اولی از بهشت خداوندی.

علیرضا پورصباغ