تنبیه بدنی آموزش پرخاشگری به کودک

همه والدین کمابیش می دانند تنبیه جسمی کودک غلط است و جز این که تاثیر بدی روی روحیه کودک بگذارد, فایده ای ندارد

همه والدین کمابیش می دانند تنبیه جسمی کودک غلط است و جز این که تاثیر بدی روی روحیه کودک بگذارد، فایده ای ندارد. اما کودکان آن قدر غیرقابل پیش بینی هستند که حتی والدین هوشیار و آگاه را گاه به عکس العمل های اشتباه وادار می کنند و کم نیستند پدر و مادرهایی که می گویند گاه آن قدر عصبانی می شوند که چاره ای جز تنبیه بچه ندارند.

واقعیت این است که برای تعامل با کودکان و فهمیدن رفتار و حرکات آن ها باید از دریچه چشم آن ها به دنیا نگاه کنیم. به هنگام بهانه گیری، لجبازی، گریه و یا هر رفتار دیگری احساس واقعی آن ها و دلیل اصلی رفتار را شناسایی کنیم و توجه کنیم که بچه ها برای رسیدن به خواسته هایشان از محیط آموزش می بینند.

ما به عنوان پدر یا مادر بیش از آن چه فکر کنیم زیر ذره بین بچه ها هستیم و آن ها بازتابی از رفتارهای ما را نشان می دهند. با این مقدمه به بحث اصلی درباره شیوه های تنبیهی کودک می پردازیم. بحثی که هر چند ممکن است به نظر تکراری بیاید اما به خاطر ریزه کاری ها و اهمیت آن نیازمند بازخوانی و تاکید مجدد است.در خبرها آمده بود تحقیقات نشان می دهد بچه هایی که در سن ۳ سالگی کتک می خورند بیش از سایر همسالان خود در سن ۵ سالگی رفتارهای پرخاشگرانه از جمله قلدری، دعوا و مرافعه، آزار و اذیت دیگران و جیغ و داد راه انداختن را از خود نشان می دهند. نتیجه این تحقیقات که خبرگزاری رویترز آن را منتشر کرد یک بار دیگر نشان داد والدین باید به جای رفتارهای تنبیهی از شیوه های تشویقی و شیوه های تنبیهی غیرجسمی استفاده کنند.

دکتر میترا حکیم شوشتری، فوق تخصص روان پزشکی اطفال با تایید این مطلب به خراسان می گوید: به طور کلی کتک زدن کودک یعنی ارائه یک الگوی پرخاشگری به وی. تا قبل از آن کودک هیچ تصوری از قدرت فیزیکی ندارد اما پس از کتک خوردن از بزرگ تر خود یاد می گیرد از قدرت جسمی خود در برابر کوچک ترش استفاده کند و تصور می کند به این طریق می تواند مشکلش را حل کند. کودکی که به این کار مبادرت کند در واقع قدرت حل مسئله را از دست می دهد و نمی تواند بفهمد که راه های دیگری برای حل مشکلات وجود دارد. پس کتک زدن کودک به طور مستقیم روح و روان او را درگیر می کند و از طرفی به اعتماد بین او و والدین لطمه شدیدی می زند. در او ایجاد اضطراب می کند و اندک اندک عزت نفس او و اعتماد به نفس او را کاهش می دهد. حتی درگیری فیزیکی بین والدین در مقابل کودک بدآموزی دارد و بچه پسری که شاهد کتک خوردن مادر از پدرش است، احتمال این که در دوران بزرگسالی با همسر خود با خشونت برخورد کند بسیار زیاد است. کتک زدن باعث می شود کودک لجبازتر شود و به همین دلیل است که اغلب والدین پس از تنبیه کودک متوجه رفتارهای بدتر یا افراطی تر کودک می شوند.

آن ها تصور می کنند با تنبیه می توانند رفتارهای او را کنترل کنند در حالی که کودک تحقیر شده چیزی برای از دست دادن ندارد و افراطی تر رفتار می کند، به این ترتیب و به دلایل بسیاری که ذکر آن ها در این بحث نمی گنجد تنبیه فیزیکی جایی در شیوه های تربیتی کودک ندارد.اما چگونه است که با وجود این که اکثر والدین می دانند تنبیه فیزیکی چاره کار نیست اما باز به آن متوسل می شوند؟ دکتر شوشتری در این باره توضیح می دهد: واقعیت این است که شیوه های تنبیهی موثر در تربیت کودک چنان ریزه کاری هایی دارد که هر کسی قادر به نتیجه گرفتن از آن ها نیست. در واقع شیوه های تربیتی صحیح نتیجه بخش است به شرط این که والدین هوشیارانه و با آگاهی کامل نسبت به آن ها اقدام کنند و اشتباه کمی داشته باشند. زیرا کودکان در همه حال ناظر رفتار و حرکات والدین هستند و از کوچک ترین تنبیه بی جا یا محبت بی مورد به نفع خود بهره برداری می کنند.بیشتر والدین نمی دانند که در برابر هر یک بار تنبیه، ۳ بار باید کودک را تشویق کنند و در واقع تشویقی درست است که تنبیه را موثر می کند و نه خود تنبیه.به عبارت دیگر وقتی تشویقی در کار نباشد شیوه های تنبیهی هر قدر هم موثر باشد به تنهایی کارساز نخواهد بود. برای ممانعت کودک از یک کار زشت باید ابتدا از شیوه هشدار استفاده کنیم، یعنی به او هشدار دهیم که کاری که می کند بد است و باید آن را متوقف کند. ساده ترین راه آن است که موقعیت را برای تغییر رفتار او تغییر دهیم.

مثلا اگر در اتاق توپ بازی می کند بعد از هشدار توپ را از او بگیریم و نگذاریم ادامه بدهد. کودک باید بداند رفتار غلط او چه پیامدی خواهد داشت و این کار با هشدار امکان پذیر است. به طور مثال به او بگوییم اگر مسواک نزند نمی تواند روز بعد شکلات بخورد، تنبیه موثر کوتاه، تعریف شده، قابل اجرا و بدون آزار و تهدید انجام می شود و خودش باید بداند اگر مسواک نزند نباید تقاضای شکلات بکند چون قراری است که گذاشته و خود او هم قبول کرده است. چند نکته ریز در این جا مطرح است یکی این که والدین نباید هرگز عصبانیت خود را به هنگام بدرفتاری یا بی تربیتی کودک بروز دهند ممکن است کمی دشوار باشد اما اگر به هنگام اجرای تنبیه عصبانی شوید کودک تصور می کند به خاطر عصبانیت شما تنبیه می شود نه کار زشتی که انجام داده است.این نکته کلیدی رمز موفقیت در انجام شیوه های صحیح تنبیهی است. واکنش ما باید خنثی باشد و رفتار زشت کودک محور قرار بگیرد و او دریابد صرفا به خاطر کار زشتش تنبیه می شود و نه هیچ چیز دیگری.از طرفی وقتی قراری با کودک می گذاریم باید به آن پایبند بمانیم و آن را تغییر ندهیم.

کوچک ترین انعطاف در انجام تنبیه صحیحی که در نظر گرفته ایم تلاش ما را بی تاثیر می کند و اثر تنبیه های بعدی را از بین می برد. بنابراین قاطعیت در اجرای قانون اهمیت زیادی دارد و والدین نباید از موضع خود کوتاه بیایند. محروم کردن کودک از چیزهایی که دوست دارد هم به شرط انجام نکاتی که ذکر شد می تواند مفید باشد و در تغییر رفتارهای غلط او موثر واقع شود.این روان پزشک درباره زمان خلوت که یکی دیگر از شیوه های تنبیهی است توضیح می دهد به هنگام انجام کار زشت و آن طور که از قبل به کودک هشدار داده ایم، او را در جایی خلوت که هیچ محرکی وجود ندارد و جذابیتی هم ندارد می بریم و می خواهیم به خاطر رفتار مشخصی بنشیند تا آرام شود. مثلا اگر جیغ و فریاد راه انداخته او را به جای خلوتی ببریم و بگوییم «وقتی آرام شدی یا فلان شعرت را خواندی می توانی بیرون بیایی.»نصیحت و پند پس از انجام شیوه تنبیهی کار غلطی است که بسیاری از والدین مرتکب آن می شوند. آن ها با این کار احساس گناه خود را در رابطه با اجرای این شیوه تنبیهی به کودک منتقل می کنند. این کار تاثیر تنبیه را از بین می برد و کودک تصور می کند به ناحق تنبیه شده است.

بنابراین به هیچ عنوان نباید درباره تنبیه و چرایی آن صحبت کنند زیرا قبلا با هم قرار گذاشته اند که اگر کار زشتی از کودک سر زد، چه اتفاقی می افتد و چه تنبیهی برای او در نظر گرفته می شود.به والدینی که مجبورند روزی چند بار کودک خود را به شیوه های متفاوت تنبیه کنند توصیه می کنیم به روان پزشک مراجعه و با او مشورت کنند.زیرا شیوه های تنبیهی در صورتی موثر هستند که کم اجرا شوند یعنی اگر کودک با هر کاری روی صندلی بنشیند ترجیح می دهد هر کار دوست دارد انجام دهد و سپس تنبیه را بپذیرد و بنابراین در واقع با والدین وارد بازی می شود و نمی گذارد والدین از این شیوه برای تربیت او استفاده کنند. تنبیه فقط برای موارد خاصی که کارایی خود را دارد باید انجام شود و نه هر کار غلطی که کودک انجام داد.در مرحله بعد اتاق خلوت است که اگر کودک به هیچ کدام از این شیوه ها جواب نداد قابل اجرا است.

اتاقی که تاریک، ترسناک و جذاب نباشد. از قبل آ ن را به او نشان دهیم و بداند که باید داخل آن برود و تا مدتی بماند، نباید از این اتاق به عنوان تهدید یا آزار او استفاده کنیم و پس از هر کار غلطی بگوییم که «می گذارمت توی اتاق» زیرا تاثیر آن را از بین می برد. هر کدام از این شیوه ها در جای خود تاثیرگذار هستند اما والدین بسیاری هستند که از ناکارآمدی این شیوه ها گلایه مندند در حالی که شیوه های تنبیهی موثر همین نکات است و این والدین هستند که با غلط اجرا کردن آن ها باعث ناکارآمدی شیوه های تنبیهی می شوند. بنابراین رعایت ریزه کاری های تربیتی مهم تر از اصل آن هاست و والدین باید هوشیارانه در برابر بچه ها واکنش نشان دهند تا نتیجه لازم را بگیرند.