توسعه حوزه نفت و گاز با تاكید بر نقش مراكز علمی و پژوهشی

كشور پهناور جمهوری اسلامی ایران دارای امكانات, استعدادها و فرصت هایی برای توسعه است كه از آن جمله می توان به منابع انسانی هوشمند, موقعیت جغرافیایی استثنایی سرزمین, منابع معدنی غنی, تنوع اقلیمی سرزمین, سابقه تاریخی طولانی در حاكمیت و مدیریت و ارایه راه حل های بومی, میراث فرهنگی و طبیعی غنی و جهانی و اشاره كرد

كشور پهناور جمهوری اسلامی ایران دارای امكانات، استعدادها و فرصت هایی برای توسعه است كه از آن جمله می توان به منابع انسانی هوشمند، موقعیت جغرافیایی استثنایی سرزمین، منابع معدنی غنی، تنوع اقلیمی سرزمین، سابقه تاریخی طولانی در حاكمیت و مدیریت و ارایه راه حل های بومی، میراث فرهنگی و طبیعی غنی و جهانی و ... اشاره كرد. موانع، محدودیت ها و تهدیدهایی نیز بر سر راه بالندگی و توسعه آن وجود دارند كه ساختارهای اداری- اجرایی و مدنی ناكارآمد، ضعف نظام مدیریتی و برنامه ریزی، منابع مالی اندك یا به شدت آسیب پذیر، ضعف نظام آموزشی و تحقیقاتی، عدم كارآیی كامل زیرساخت های حقیقی و مجازی، نبود الگوهای موفق توسعه صنعتی (با تاكید بر زنجیره های صنعتی)، نبود ظرفیت های لازم برای انتقال فناوری و تولید فناوری محلی (مدیریت دانایی) و ... از آن جمله اند. حوزه نفت و گاز به عنوان بخش راهبر (Leading Sector) در توسعه صنعتی كشور، دارای ظرفیت های فراوانی است كه در صورت بهره گیری كامل از آنها، نتایجی مانند افزایش درآمد ارزی، ایجاد ظرفیت های جدید اقتصادی، بسترسازی برای انتقال فناوری و كسب تجربه مدیریت پروژه های كلان متصور است. انجام این مهم در كنار تدوین یك استراتژی منسجم برای توسعه صنعت نفت، نیازمند نهادسازی است. چند محور نهادهای ارائه كننده خدمات فنی و مهندسی، نهادهای پشتیبانی (صنایع جنبی) و نهادهای اعتباری و مالی در این زمینه می بایست مطمح نظر باشند: دانشگاه ها می توانند به عنوان محور نهادهای تحقیق و توسعه مراكز علمی ایفای نقش كنند. در این صورت تجربه های به دست آمده نهادینه و در چرخه استفاده مجدد، بازتولید می شوند و به عنوان عاملی برای ایجاد ارزش افزوده و تبدیل منابع به عوامل تولید ثروت، بدل خواهند شد. كلمات كلیدی: حوزه نفت و گاز، مراكز علمی و تحقیقی، نهادهای ارائه خدمات فنی و مهندسی، انرژی ۱) مقدمه برخی اندیشمندان براین باورند كه توسعه در جهان یك استثنا و نه یك قاعده بوده است (۱) و كشورهایی می توانند در این مسیر پرخطر به توفیق دست یابند كه گذشته خود را در یاد و نقشه آینده خود را در دست داشته باشند، در غیر این صورت، مردی ره گم كرده در بیابان خواهند بود. درك امكانات و نیز محدودیت ها، استفاده از فرصت ها و تبدیل تهدیدها به فرصت ها، ایجاد سرمایه و سازمان اجتماعی در كنار تدوین پارادایم جدید توسعه، عواملی هستند كه قادرند كشور را در مسیر توسعه و تعالی قرار دهند. ایران كشور تنوع و امكانات و در عین حال محدودیت ها و تهدیدهاست. منابع آن سرشار و بكر و دارای گونه گونی است و همه عرصه ها، از جمله انسانی و طبیعی را دربرمی گیرد. در میان منابع طبیعی، نفت و گاز اهمیتی ویژه دارد. بخش راهبرد در اقتصاد ملی است و تحول آن، به دگرگونی در بیشتر بخش های دیگر منجر می شود. نوشتار حاضر تلاشی است برای شناساندن ضعف ها و قوت ها و فرصت ها و تهدیدهای سرزمین با تاكید ویژه بر بخش نفت و گاز. این نوشتار سودای آن ندارد كه با تاكید بر توسعه درون زا و با بهره گیری از همه ظرفیت های كشور و از جمله مراكز علمی و تخصصی، پیوندی میان توسعه بخشی و ملی ایجاد كند و تحول بخش نفت و گاز را به تحول گسترده وسیعی از سرزمین گره زند. دغدغه ای كه به نظر می رسد شاه كلید پیشرفت كشور، دست كم در چند دهه آینده است. ۲) ویژگی های سرزمین برای توسعه همه جانبه ۲-۱) موقعیت جغرافیایی ۲-۱-۱) وضع ژئوپولتیك از نظر ژئوپولتیك، ایران در وضعی كاملاً استثنایی قرار گرفته است. قرار گرفتن آن در مرز دو قاره مهم آسیا و اروپا، ایران را به پل ارتباطی شرق و غرب تبدیل كرده است. كشور ایران از نظر جغرافیایی در ناحیه ای واقع شده است كه سه قاره آفریقا، آسیا و اروپا به هم می پیوندند. چنین است كه ازموقعیت ویژه ژئواستراتژیك بهره مند است. این موقعیت امكانی را فراهم ساخته است كه ایران در تنظیم و تسهیل روابط تجاری و اقتصادی در شبكه تولید و تجارت بین المللی، نقشی در خور ایفا كند. تعداد زیاد همسایگان، از سایر ویژگی های جغرافیایی ایران است. تعداد قابل توجهی از كشورهای منطقه هم جوار كشورمان، در خشكی محصور هستند و برای برقراری ارتباطات فراملی، گزینه ای جز عبور از خاك ما ندارند. مرزهای آبی طولانی بر اهمیت این مزیت می افزاید و آن را به مزیتی برای بالندگی ما بدل می سازد. تجهیز بنادر و ایجاد مراكزی برای حمل و نقل كالا، در زمره این فرصت ها هستند. ۲-۱-۲) تنوع اقلیمی و زیستی قرارگیری ایران در گستره ای وسیع كه موجب تفاوت قابل توجه عرضه جغرافیایی شده و شرایط ویژه توپوگرافیك كشور، سبب بروز تنوع اقلیمی در ایران شده است. اختلاف دما در مناطق مختلف، گاه به بیش از ۴۰ سانتی گراد می رسد. این امر، ایران را در جایگاه ممتازی قرار داده و شرایطی را پدید آورده كه تنوع چشمگیر درنظام های زیست محیطی، اكوسیستم های مختلف، گونه های گیاهی و جانوری پدید آمده است؛ به گونه ای كه برای مثال تنوع جانوری این سرزمین، معادل تنوع تمام گونه ها در قاره اروپا است. ۲-۱-۳) امكانات طبیعی در زمینه آب، میزان بارش سالیانه كشور بیش از ۴۰۰ بیلیارد مترمكعب است. ۷۰ درصد از این مقدار به صورت تبخیر، تعرق و رواناب از كشور خارج می شود. براساس برآوردهای بخش كشاورزی در بخش خاك، نزدیك به ۵۰ میلیون هكتار اراضی قابل كشت وجود دارد كه حدود ۱۷ میلیون هكتار از آن بهره برداری می شود. ایران در بخش مرتع، از ۷۷ میلیون هكتار مرتع دارد. از این میزان، تنها ۶ میلیون هكتار آن خوب است. در بخش جنگل، جنگل های كشور، مساحتی افزون بر ۵/۱۲ میلیون هكتار دارند. از این مقدار، ۱۵ درصد یعنی نزدیك به ۲ میلیون هكتار به جنگل های شمال اختصاص دارد كه در زمره جنگل های تجاری هستند. در بخش معدن، ایران دارای طیف وسیعی از كانسارهای مختلف با ذخایر قابل توجه است.

---