تاریخ مصور هنر ایران

مروری بر برخی آثار بزرگان در گنجینه نگارخانه ساربان

گنجینه هنری ساربان مجموعه ای است که طی بیست سال از آثار هنرمندان خط، نقاشی و مجسمه در سبک های گوناگون جمع آوری شده است. این مجموعه ارزشمند در برگیرنده تاریخ مصور هنر ایران از پیشکسوتان تا هنرمندان سال های اخیر است; آثاری که هر ایرانی با دیدن و تامل در آن گوشه ای از روند تاریخ هنر وحرکت های اجتماعی را شاهد خواهد بود.

آثار نقاشی خط در سال های اخیر از استقبال خوبی نزد هنرمندان و خریداران آثار هنری بر خور دار بوده است.از این رو در این مجموعه تنوع بسیاری از این گونه آثار دیده می شود. هنرمندانی چون نصرالله افجه ای،محمد احصایی، فرامرز پیلارام و... در اکثر این آثار ورود فرم در خط از اهمیت ویژه ای بر خوردار است و هنرمندان تلاش کرده اند تا با تنوع فرمی حروف، فضایی نقاشی گونه ایجاد کنند تا وسیله ای برای بیان آثار آنان باشد. البته این بیان صرفا به معنای تجلی مفهوم نوشته،که در گذشته به ساده ترین، سهل ترین و خواناترین روش برای مخاطب ایجاد می شد نیست.در این شیوه حروف گاهی آنقدر از فرم های اولیه خود دور شده اند که به یک دفرماسیون در حروف و گاهی اغراق در آنها می رسیم.حال آنکه خواندن متون خوشنویسی دیگر بهانه هنرمند نیستو همسو با نقاشی،استفاده از عناصر بصری، رنگ و تنوع شکلی قابلیت های دیگری از این هنر را به مخاطب یاد آور می شود.خوش اقبالی که امروزه برای هنرمندان نقاشی خط حاصل شده، آنان را به رقابتی جدی کشانده به طوری که بعضی با هوشیاری خاص و کمک از تجربیات غنی خود، توانسته اند به اشکالی تازه و بیانی معاصر در روند جدید هنردست یابند.آنچه قابل توجه است رویکردهای متنوع و گوناگون هنرمندان خوشنویس به مقوله نقاشی خط است.

اثری از استاد نصرالله افجه ای در زمینه سفیدرنگ بوم در ابعادی بزرگ که غالب اثر با فرمی موج گونه،مملو از نوشته های ریز و درشت به گونه ای که دریایی از حروف کنار هم با ریتمی هماهنگ در حال حرکت هستند. این اثر به صورت تک رنگ با توتالیته های مختلفی از رنگ قهوه ای است. استفاده از سفیدی رنگ زمینه و سفیدی های اندکی که در فواصل بین خطوط ایجاد شده قابل توجه است.افجه ای این ریتم را به خوبی با فرم های خطی و ایجاد اندازه های متنوع قلم ایجاد کرده است.اثر، فرمی پیچیده و رنگی ساده دارد. گویی هر لحظه حادثه ای عظیم در حال اتفاق است و بازتاب بیرونی آن ضرباهنگ هایی خاص دارد که بیننده بدون نیاز به خواندن آن سر سپرده فرم می شود. در گذر از این مجموعه حضور اثری از محمد احصایی جلوه گر است.رنگ مشکی زمینه بر بومی مربع شکل و فرم های حروفی که تقلیل یافته، تا به انتزاع از کلمه الله رسیده است. تکرار این کلمه با ریتمی خاص در چهار گوشه اثرنمایان است. حضور اتفاق در ایجاد فرم های انتزاعی حروف مشهود است. رنگ نارنجی بیشتر زمینه حروف را فرا گرفته است و در کناره ها رنگ سفید، آبی و باریکه ای از رنگ قرمز حس کنجکاوی مخاطب را ترغیب می کند تا در پس پرده این فرم ها به دنبال رازی نهان بگردد. با مشاهده این اثر لذت پرسش در بیننده بیدار می شود پرسشی که جوابی خاص ندارد، تا با خیالی آسوده از کنار آن بگذریم، ما را همراه خود می برد و با دیدن دوباره آن ، تشنه پرسشی دیگر !

بادیدن اثری از سالاراحمدیان در میان گنجینه آثار هنری نگارخانه ساربان تفاوت آشکاری بین اثر او و دیگر آثار نقاشی خط ارائه شده در این نمایشگاه در ذهنم شکل گرفت. این اثر در زمینه ای سفید ، با حروف بزرگ به خط ثلث در هم تنیده شده است. به صورتی که ریتمی متفاوت و نا متقارن،انتهای خطوط را از هم دور می کند.استفاده از رنگ های شاد و شفاف که در نقاشی خط های ما، نا متعارف است، به سرعت ما را به دنیای معاصر آورده و کارکردی غیر نوستالژیک و کاملا بصری را تداعی می کند. این اثر در کنار دیگر آثار، توجهم را بیشتر به خود جلب کرد.در کنار چهره های شاخصی چون پیل آرام، احصایی و افجه ای و ... که همه از بن مایه های خط و نقاشی برای ارائه آثاری امروزین دست به ساختار شکنی زده اند، حکایت خاص خود را دارد. با دیدن آثار دیگر احمدیان و گفت وگو با او به شناخت بیشتری از افکار، ایده و تجربیاتش پی بردم. او هنرمندی است که سالیان گذشته خطوطی چون نستعلیق و ثلث را در انجمن خوشنویسان به پایان رسانده و پس از مطالعه در تاریخ هنر و جهان و سیر اندیشه متفکران سده اخیر در زمینه هنر به تجربیات خود غنایی خاص بخشیده است.آنچه در نظر من از دیدن این آثار دارای اهمیت است استفاده نقاشانه از فرم ها و خطوطی بود که به صورت سیال در کنار هم به گفتمان خاص و مشترک بین حروف و خطوط نستعلیق و ثلث با اشکال ساده بصری چون دایره و مربع دست یافته اند. ترکیب بندی این فرم ها به همراه رنگ های خاص احمدیان به زبانی جهانی رسیده که مخاطب آثار او نیاز به شناخت در زمینه های خطوط ایرانی و ریشه های آن ندارد. با مشاهده این آثار،این سوال مطرح است که آیا این همه نشانگر این نیست که زمینه های خلاقیت در عرصه های هنر ایرانی; مثل نقاشی خط همچنان گشوده است؟

در میان این گنجینه تابلو های نقاشی هم دیده می شود آثاری از مسعود عربشاهی، تاها بهبهانی ،پروانه اعتمادی، ناصر اویسی و بسیاری دیگر از هنرمندان. مجموعه ای از کارهای مدرن تا نگارگری نوگرا با نگاهی معاصر. تنوع در جمع آوری آثار و اتفاقات هنری امروز نشان از درک و هوشیاری گردآورنده این مجموعه دارد.اثری از مسعود عربشاهی در سالن اصلی توجه را به خود معطوف می کند. آنچه در این اثر از نظرم می گذرد فضاهایی هندسی و انتزاعی چون مربع، دایره،مستطیل با استفاده از رنگ مایه های قهوه ای، سفید و طلایی است که با ترکیبات خطوط افقی،عمودی و مورب مدرج شده، ارتباط بین سطوح کلی و جزئیات تابلو را برقرار می کنند. این خطوط بیانگراحساسات و عواطف شخصی و مهمتر از همه، نشان دهنده نحوه بینش نقاش از محیط پیرامون می باشد.اعداد و علائم در کنار خطوط نشانگر ابعاد و اندازه می باشد که برای من شبیه پلان های ساختمانی و مناطق مسکونی است. بالای تابلو حضور انسانی هندسی شده همچون سطحی در کنار سایر سطوح خود را به صورت کمی و عددی نمایان کرده است. ارتباط بین انسان کمی شده ی مدرن و مکان زندگی او.

خروس،اسب،حروف نوشته ها و پنجره شبکه معنایی آثار محمد علی ترقی جاه می باشد.استفاده از رنگ های سنتی ایرانی که آنها را در قالی و گلیم ها دیده ایم به همراه تصاویر و نوشته هایی که غالبا نیم تمام است،نشانگر علاقمندی نقاش به ثبت این نشانه ها بر وجود سنت های ایرانی در دوران معاصر می باشد.حروف نگاری کلماتی معنا دار چون لااله الاهو در کنار حروفی فاقد معنا ولی آشنا با حافظه تاریخی ما،غیر مستقیم بیننده را با فضاهای ذهنی نقاش همراه می کند که تلفیقی از نمادها،مذهب و عرفان ایرانی است که هنرمند در آثار خود به خلق آن پرداخته است.

بازدید از این مجموعه شرح مختصری است از چنداثر در این گنجینه ارزشمند که تا پنج شنبه ۱۷ تیر ماه در دسترس تماشای عموم قرار دارد. مجموعه ای که شامل ۹۳ اثر از ۵۴ هنرمند نسل معاصر ایران است.

نویسنده: هنگامه صدری