آیا زن طبق قانون اساسی می تواند رئیس جمهور شود

رئیس جمهور باید از میان رجال مذهبی و سیاسی که واجد شرایط زیر باشند انتخاب گردد ایرانی الاصل , تابع ایران , مدیر و مدبّر , دارای حسن سابقه و امانت و تقوی , مؤمن و معتقد به مبانی جمهوری اسلامی ایران و مذهب رسمی کشور »

تنها اصل مربوط به این سوال در قانون اساسی، اصل یکصد و پانزدهم است که می گوید:

« رئیس جمهور باید از میان رجال مذهبی و سیاسی که واجد شرایط زیر باشند انتخاب گردد: ایرانی الاصل ، تابع ایران ، مدیر و مدبّر ، دارای حسن سابقه و امانت و تقوی ، مؤمن و معتقد به مبانی جمهوری اسلامی ایران و مذهب رسمی کشور.»

رئیس جمهور بعد از مقام معظم رهبری، عالی ترین مقام رسمی کشور است(۱) و به عبارت دیگر بیشترین اختیارات اجرایی از آن اوست، مسئولیت امور برنامه وبودجه و امور استخدامی کشور را مستقیماً بر عهده دارد(۲) تمام بودجه سالانه کشور از طرف دولت تهیه می شود(۳) ؛ لذا تبیین و توضیح شرایط قانونی داوطلبان ریاست جمهوری برای تشخیص شایستگان این مقام ضروری و بایسته می نماید.یکی از شرایط مهم رئیس جمهور این است که باید از «رجال» مذهبی و سیاسی باشد .

در این نوشتار برای تبیین معنی رجال و پاسخ به سوال فوق ، این موضوع در دو بخش مورد بررسی قرار می گیرد: در بخش اول دیدگاههای موافقین و مخالفین ریاست جمهوری زنان مطرح می شود و در بخش دوم با استفاده از فنون و شیوه های تفسیر قانون، معنی رجال مورد بررسی قرار می گیرد.

● بخش اول: دیدگاه موافقین و مخالفین ریاست جمهوری زنان

در این بخش ، این دو دیدگاه فقط برای آشنایی اجمالی با ادله موافقین و مخالفین نقل می شوند و نقد و بررسی آنها در بخش دوم خواهد آمد.

الف) دیدگاه موافقین ریاست جمهوری زنان

موافقین ریاست جمهوری زنان معنی رجال را شخصیتها ، نخبگان و بزرگان و ریاست جمهوری را وکالت و قدرت اجرایی می دانند نه ولایت و حکومت:

۱. برخی ریاست جمهوری را یک قدرت اجرایی و وکالت می دانستند نه ولایت و تصریح نمودند که «در اینجا ولایت هم نیست و ولایت با رهبری است و فقط تنفیذ امر است و یک قدرت اجرائی و یک وکالت است .»(۴)

۲. گروهی غیر از ولایت و رهبری تصدی سایر مسؤولیت ها را برای زنان بدون مانع تلقی نموده و گفته اند « دخالت زن در سایر شئون حکومت [ غیر از ولایت و رهبری ] با وضع فعلی و تلقی کنونی که در دنیای متمدن از حکومت وجود دارد، دلیل متقنی بر منع آن موجود نیست و زن می تواند از پایین ترین سطح تا بالاترین ردهٔ حکومتی مانند وزارت و وکالت و نخست وزیری و ریاست جمهوری انجام وظیفه کند.»(۵)

۳.بعضی دیگر معنی اصطلاحی رجال را به معنی بزرگان، نخبگان و شخصیتها دانسته و تاکید نموده اند که «با توجه به تفسیر هایی که علما کرده اند و در فرهنگ لغت آمده ، معنی اصطلاحی کلمهٔ رجال به هیچ وجه نمی تواند مردان باشد بلکه به معنی بزرگان، نخبگان، شخصیتها و در واقع عقلای جامعه است »(۶)

ب) دیدگاه مخالفین ریاست جمهوری زنان

در برابر مخالفین ریاست جمهوری زنان معنی رجال را مردان و ریاست جمهوری را نوعی ولایت و حکومت می دانند نه وکالت و قدرت اجرایی:

۱.کسانی که خود در جریان قانونگذاری بوده اند می گویند مراد قانونگذاران از رجال، مرد بوده است« مذاکرات خبرگان اول قانون اساسی به روشنی نشان می دهد و من خود از نزدیک در متن گفتگوها بودم که بحث اول مساله رجولیّت بود یعنی رئیس جمهور باید مرد باشد و در سیستم حکومت اسلامی زنان نمی توانند به سمت حاکمیت بخصوص در سطح ریاست جمهوری دست یابند »(۷)

۲.برخی دیگر وکالت بودن رئیس جمهور را نفی و آنرا حکومت می دانسته اند « بحث از مسوولیت است و این یک بار سنگینی است که اسلام همواره رعایت کرده است روی این اصل خواسته است حکومت و قضاوت در اسلام به زن نرسد و این از مسلمات فقه اسلام است. بنابر این اینکه فرمودند « وکالت » چنین مطلبی نیست و رئیس جمهور عین حکومت و قضاوت است»(۸)

۳.بعضی با بررسی معنی لغوی رجال گفته اند «این اصطلاح[رجال مذهبی و سیاسی ] ، از یک سو مکن است صرف نظر از جنسیّت ( زن یا مرد ) معنای اعتباری شخصیّتهای سیاسی و مذهبی را متبادر به ذهن سازد . امّا از نظر لغوی «رجال» به معنای « مردان » در مقابل « نساء » به معنای « زنان»(۹) حکایت از آن دارد که داوطلبان ریاست جمهوری حتماً باید از میان مردان باشند»(۱۰)

۴. عده ای با استفاده از حقیقت و مجاز و تمسک به اصالت حقیقت در فقدان قرینه، رجال را به معنی مردان دانسته و گفته اند: «کلمه «رجال» دارای معنای مشخصی است و می دانیم اصل بر اینست که کلمات در معانی حقیقی خود بکار رفته اند و چنانچه معنای مجازی مد نظر گوینده باشد، لازم است قرینه ای دلالت بر آن نماید. بنابر این اصل بر آن است که منظور قانونگذار معنای حقیقی « کلمه» رجال بوده و در صور تیکه معنای مجازی آن یعنی افراد شاخص و برجسته در مذهب و سیاست بوده باشد، مقتضی است تا قرینه ای بر این معنی ارائه گردد.»(۱۱)

● بخش دوم : ریاست جمهوری زنان بر اساس شیوه های تفسیر قانون

با توجه به اینکه در معنی واژه «رجال» در اصل یکصد و پانزدهم قانون اساسی اختلاف نظر وجود دارد و در اینگونه موارد راهکار قانونی تفسیر قانون است، سؤال فوق (ریاست جمهوری زنان) با استفاده از شیوه های تفسیر قانون بررسی می شود.

مهمترین شیوه های تفسیر قانون عبارتند از: ۱.تفسیر ادبی (لفظی و تحلیلی)۲. تفسیر تاریخی۳. تفسیر منطقی و اصولی۴. تفسیر علمی و آزاد.

۱.تفسیر ادبی اصل یکصد و پانزدهم ؛ تفسیر ادبی (لفظی و تحلیلی)(۱۲) یعنی کشف اراده قانونگذار از الفاظِ متون قانونی (مواد و اصول) با استفاده از قواعد ادبی و دستور زبان متنِ قانون، در مواردی همچون حقیقت و مجاز ؛ عام و خاص و ... .

---