مهار و تعامل

دولتمردان آمریکایی از دیرباز سیاست های مختلفی را در خصوص ایران اتخاذ کرده اند که هر یک از آنها در تب و تاب تحولات گوناگون با بازخوردها و پیامدهایی همراه بوده است

● مقدمه:

یکی از مراکز تحقیقاتی و پژوهشی آمریکا موسوم به "آمریکن پروگرس" در گزارش مفصل ضمن تحلیل وضعیت پرونده هسته ای ایران به بررسی گزینه های پیش روی جامعه بین المللی در این خصوص از منظری تازه پرداخت و توصیه هایی را مطرح کرد که به گفتهٔ تنظیم کنندگان این گزارش پژوهش بدیع است و می تواند به حل مناقشهٔ هسته ای ایران کمک کند. این گزارش با عنوان «مهار و تعامل، راهبرد جدید برای حل و فصل بحران هسته ای ایران» تنظیم شده است. مرکز آمریکن پروگرس به گفته مسئولانش یک مؤسسه تحقیقاتی و آموزشی غیرحزبی در آمریکا است که هدفش ترویج آمریکایی آزاد و قدرتمند و عدالت مداراست که برای همه آمریکایی ها فرصت سازی کند. به گفته مدیران این مرکز، این نهاد پژوهشی تلاش می کند راه حل‌هایی عملگرایانه و مترقی برای مشکلات مهم داخل آمریکا معضلات بین المللی بیابد و پیشنهادهایی عرضه کند که در جهت تقویت حکومت دموکراسی مبتنی بر مردم‌سالاری باشد. دفتر اصلی این مرکز در واشنگتن دی سی پایتخت آمریکا قرار دارد.

دولتمردان آمریکایی از دیرباز سیاست های مختلفی را در خصوص ایران اتخاذ کرده اند که هر یک از آنها در تب و تاب تحولات گوناگون با بازخوردها و پیامدهایی همراه بوده است. در شرایطی که جناح تندروی حاکم بر کاخ سفید موسوم به نومحافظه کاران بر رویکرد نظامی بر ضد ایران به خاطر اجرای برنامه های هسته ای تهران تأکید دارند ‌بسیاری از مقامات و مردم آمریکا و جهان این گزینه را زیر سؤال برده اند و ضمن هشدار دربارهٔ پیامدهای جدی آن خواستار اتخاذ تدابیر دیگری از سوی واشنگتن در این خصوص شده اند.

رویکرد تعامل با ایران و مهار آن نیز در تلاش است تا با تأکید بر اقداماتی از قبیل تعامل اقتصادی با ایران که هدفمند باشد و همچنین اجرای طرح هایی برای جلوگیری از تکثیر هسته ای به دولتمردان آمریکا راهکاری عرضه کنند که ضمن خروج از بن بست موجود در عرصه هسته ای ایران هدف های جامع‌تری محقق شود. نکته های گنجانده شده در این رویکرد حاوی توصیه های عملی به مقامات آمریکایی است که بی تردید مورد توجه آنها واقع خواهد شد و از این رو بسیار حائز اهمیت است.

رویکرد تعامل و راهبرد با تبیین نقشه ای جامع در خصوص این دو اقدام در تلاش است با رویکردی دو وجهی که حاوی زیرشاخه های متعددی است چشم انداز بلند مدتی را از آینده مناسبات ایران و آمریکا و همچنین آینده جمهوری اسلامی ایران تبیین کند و در ضمن به واشنگتن نشان بدهد که چگونه می‌تواند به اهداف اساسی خود در تغییر رفتار ایران یا تغییر حکومت آن نایل شود.

● معرفی نویسندگان این گزارش:

▪ جوزف سیرین سیونی:

وی از کارشناسان برجسته و مدیر امور سیاست های هسته ای در مرکز آمریکن پروگرس است که در واشنگتن واقع است. وی اخیراً کتابی با عنوان "هراس بمب: تاریخچه و آینده جنگ افزارهای هسته‌ای‌" به رشته تحریر در آورده که انتشارات دانشگاه کلمبیای آمریکا به چاپ رسانده است. وی که از صاحبنظران در مسائل هسته ای است در دانشگاه جورج تاون آمریکا تدریس می کند. سیرین سیونی از کارشناسان شورای روابط خارجی آمریکا است که از کانون های اندیشه مهم در آمریکا به شمار می رود. وی هشت سال مدیر بخش جلوگیری از تکثیر هسته ای در مؤسسه تحقیقاتی کارنگی آمریکا بوده است. این کارشناس آمریکایی بیش از نه سال به عنوان کارشناس در کمیته نیروهای مسلح و کمیته اقدامات دولتی مجلس نمایندگان آمریکا فعالیت داشته است. وی بیش از دویست مقاله در خصوص مسائل بین‌المللی و هسته ای به رشته تحریر درآورده است. سیرین سیونی با عنوان کارشناس با رسانه های مکتوب و رادیو و تلویزیون جهان به دفعات مصاحبه می کند.

وی از فارغ التحصیلان ممتاز دانشگاه بوستون است. سیرین سیونی سمت هایی را در مرکز ال استیمسون، سازمان اطلاع رسانی آمریکا و مرکز مطالعات راهبردی بین المللی نیز داشته است.

▪ آندرو جی گروتو:

وی از تحلیلگران برجسته مسائل امنیت ملی در مؤسسه آمریکن پروگرس است که زمینه تخصصی کارش بررسی راهبردهای سیاست گذاری آمریکا و تکثیر جنگ افزارهای هسته ای و میکروبی است. وی در دانشگاه جورج تاون تدریس داشته است. وی که از فارغ التحصیلان دانشگاه هاروارد است مقالات و کتاب های متعددی را به رشته تحریر درآورده است. کتاب "احیای قدرت نظامی آمریکا " که در آن به ارزیابی جامع راهبردهای نظامی آمریکا پرداخته شده است از جدیدترین کتاب های این کارشناس آمریکایی است. وی علاوه بر شرکت در مصاحبه های رادیو و تلویزیون متعدد با رسانه های مختلف بین‌المللی مقالات فراوانی نیز در واشنگتن پست ، فایننشال تایمز، لس آنجلس تایمز، گاردین ، بالتیمورسان و چندین ژورنال پژوهشی و علمی به چاپ رسانده است. وی هم اکنون سرگرم نگارش کتابی ‌دربارهٔ رژیم منع تکثیر هسته ای است که قرار است دانشگاه آکسفورد آن را به چاپ برساند.

● خلاصه:

در شش سال گذشته آمریکا به دلیل برنامه هسته ای ایران به صورت ناکارآمدی روردروی این کشور قرار گرفته است. مقامات دولت بوش فرصت های متعددی برای مهار کردن و شاید حتی پایان دادن به برنامه‌هایی داشتند که می تواند در نهایت ایران را به قابلیت ساخت جنگ افزارهای هسته ای برساند اما آنها مذاکره با ایران را رد کردند و به جای آن تلاش هایی برای تغییر رژیم روحانی حاکم بر ایران صورت دادند که این تلاش ها به شکست منجر شد.

هم اکنون ایران بر این باور است که قوی تر می شود در حالی که آمریکا ضعیف تر می شود. گرفتار شدن آمریکا در عراق ، اعتیاد جهانی به نفت و دشواری های موجود در مسیر به وجود آوردن و حفظ کردن ائتلاف دیپلماتیک پایا برضد برنامه هسته ای نوپای ایران تهران را جسورتر کرده و سبب شده است عزم این کشور در مسیر ادامه تلاش های خود برای غنی سازی اورانیوم استوارتر شود که این روند می تواند نه تنها برای رئاکتورها بلکه برای ساخت بمب های اتمی سوخت تولید کند.

حکومت ایران از جنگ عراق و مناقشه بین المللی در خصوص تلاش های هسته ای تهران بهره برداری کرده است تا میان آمریکا و شرکای امنیتی اصلی آن شکاف ایجاد کند.

رژیم روحانی ایران در این روند ، نفوذ منطقه ایش را گسترش داده و به انحای مختلف قدرتش را در داخل کشور تقویت کرده است. دولت بوش عمدتاً با تشدید فشارهای مالی و نظامی به این وضعیت پاسخ داده اما نتوانسته است خط مشی ایران را تغییر بدهد.

لفاظی ها و اقدامات اخیر دولت آمریکا ترسیم کنندهٔ تصویر نگران کننده ای از آماده شدن رئیس جمهور آمریکا برای جنگ با ایران است. آمریکا کاملاً حق دارد از نیروهای خود در عراق و منطقه محافظت کند. اما اقدامات نظامی آمریکا که از این اهداف محدود فراتر رود می تواند به سخت تر شدن بلند پروازی‌های هسته ای ایران بینجامد و مواضع افرادی را در درون رژیم ایران تشدید کند که می گویند داشتن توانایی جنگ افزارهای هسته ای تنها راه پاسداری از ایران است.

دلیل چندانی برای آمریکایی ها وجود ندارد که به راهبرد شکست خورده دولت بوش در تعامل با ایران اعتماد داشته باشند. استراتژی های دولت بوش در مقابله با تکثیر هسته ای و ترویج دموکراسی که طلیعه تغییر بنیادی از سیاست های دهه های گذشته است فاجعه بار بوده است. برنامهٔ هسته ای ایران در شش سال گذشته تسریع شده است حال آن که مشکلات مربوط به تکثیر هسته ای وخیم تر شده است.

به شدت به رویکرد کارآمدتری نیاز است این گزارش مسیر تازه ای در حرکت به سمت جلو عرضه می‌کند. به نظر ما پنج گزینه در مسیر سیاست گذاری آمریکا برای تعامل با برنامه هسته ای ایران وجود دارد. البته هیچ یک از این گزینه ها راه های مطمئنی برای موفقیت نیستند.

▪ این گزینه ها عبارتند از :

۱ ) حفظ وضع موجود "افتضاح"

۲ ) تلاش های غیرنظامی برای تغییر رژیم کنونی ایران

۳ ) حملات نظامی به مراکز هسته ای شناخته شده ایران

۴ ) یک معامله بزرگ

۵ ) دیپلماسی قاطع برای به عقب بازگرداند برنامه های هسته ای ایران

هیچ راه حل ساده ای برای حل و فصل مشکل ایران وجود ندارد. با به کنار گذاشتن گزینه هایی که بی‌تردید شکست خورده اند و ارزیابی هوشمندانه گزینه های موجود بهترین گزینه ای که باقی می ماند عبارت است از : دیپلماسی قاطع برای مهار و تعامل با ایران.

این گزینه به خود می بالد که چند پیشنهاد غیرمرتبط در عرصهٔ سیاست گذاری دارد که به نظر ما می‌تواند به هدف اصلی مان یعنی پایان دادن به برنامه غنی سازی هسته ای ایران از طریق مذاکره در ۱۲ تا ۱۸ ماه آینده نائل شود. راهبرد مهار و تعامل بهترین فرصت را برای آزمودن علاقه ایران به معاملهٔ توان ساختن جنگ افزارهای هسته ای آتی در مقابل امتیازهای اقتصادی و امنیتی کنونی را نشان می دهند که برای اکثریت چشمگیر مردم ایران مفید است.

این راهبرد در عین حال زمینه را برای مهار ایران در صورتی که نخبگان حاکم متفرق این کشور باز هم بر برنامه غنی سازی هسته ای تأکید داشته باشند فراهم می کند. علاوه بر این ، این راهبرد کمک می کند تا به مردم ایران و جهانیان نشان داده شود که آمریکا تلاش خود را برای حل مناقشه با روحانیون ایران صورت داد.

اما در ابتدا این پرسش مطرح است که ۴ گزینه دیگر چه مشکلی دارند. در این گزارش همه پنج گزینه به صورت مفصل بررسی خواهند شد و به صورت خلاصه تبیین خواهد شد که چرا ما در نهایت ۴ گزینه نخست را رد می کنیم.

گزینه اول اغلب گزینه متعارف در خط مشی امنیت ملی کشورها است به ویژه زمانی که اختلاف نظر شدیدی درون دولت وجود داشته باشد. این خط مشی هیچ نگرش راهبردی روشنی درباره چگونگی بهره برداری از ابزارهای قدرت آمریکا اعم از سیاسی ، اقتصادی و نظامی به منظور نیل به هدف مشترک ندارد. متأسفانه این گزینه رویکرد کنونی دولت بوش است. اختلافات موجود در درون دولت بوش سبب شده است اشتباهات راهبردی اصلی در خط مشی آمریکا در قبال ایران صورت پذیرد که این مسئله سبب وخیم تر شدن بحران هسته ای ایران و گسترش یافتن نفوذ آن در عراق و افغانستان شود که وضع به ضرر آمریکا بوده است. بعید است که تدابیر نسبی اعم از اینکه منفی باشند از قبیل تحریم های تحمیلی وزارت خزانه داری آمریکا یا این که مثبت باشند از قبیل حمایت از مشوق های اقتصادی پیشنهادی اتحادیه اروپا ، ایران را به دست کشیدن از غنی سازی اورانیوم متقاعد کند.

---