وضو

تمام وضوها را به یكی از دو صورت می توان انجام داد
۱ وضوی ترتیبی
۲ وضوی ارتماسی

● انواع وضو.

تمام وضوها را به یكی از دو صورت می توان انجام داد:

۱) وضوی ترتیبی

۲) وضوی ارتماسی.

▪ دستور وضوی ترتیبی.

در وضوی ترتیبی چهار چیز واجب است:.

الف) واجب اوّل.

شستن صورت از رستنگاه مو، یعنی از جایی كه موی سر بیرون می آید تا آخر چانه از طرف طول و عرض آن به مقداری كه بین انگشت وسط وشست قرار می گیرد كه اگر مختصری از این مقدار را نشوید، وضو باطل است و برای آنكه یقین كند این مقدار كاملاً شسته شده، باید كمی اطراف آن را هم بشوید و البته باید توجه داشت كه این مقدار بایستی از بالا به پایین شسته شود.

ب) واجب دوّم.

شستن دست راست و بعد از آن دست چپ، از آرنج تا سرانگشتها، و برای آنكه یقین كند آرنج را كاملاً شسته، باید كمی بالاتر از آرنج را هم بشوید؛ البته باید توجه داشت كه این قسمت را هم بایستی از بالا به پایین بشوید.

ج) واجب سوّم.

مسح كردن یك قسمت از چهار قسمت سر - كه همان مقابل پیشانی است - با دست راست و هر جای این قسمت را به هر اندازه مسح كند كافی است؛ حضرت امام(ره) می فرمایند: بنابر احتیاط واجب جای مسح شده از عرض یك انگشت كمتر نباشد؛ اگر چه احتیاط مستحب آن است كه از درازا به اندازه درازی یك انگشت و از پهنا به اندازه پهنای سه انگشت بسته مسح نماید. البته باید توجه داشت كه مسح سر لازم نیست بر پوست آن باشد، بلكه بر موی جلو سر هم صحیح است و اما كسانی كه موی سرشان به حدّی بلند است كه اگر شانه كنند از حد مسح خارج می شود باید بیخ موها یا پوست سر را مسح نمایند.

د) واجب چهارم

مسح كردن روی پاها، اول پای راست با دست راست و بعد پای چپ با دست چپ، از سر یكی از انگشتها تا مفصل، ولی حضرت امام(ره) تا برآمدگی پاها را هم اجازه می دهند، این از نظر طول و اما از جهت عرض به هر اندازه باشد، كفایت می كند، اگر چه به اندازه عرض انگشت كوچك باشد؛ ولی بهتر است به اندازه سه انگشت بسته و بهتر از آن مسح تمام روی پاست.

عروهٔ الوثقی، فی افعال الوضوء، مسأله‏۴۹؛ تحریرالوسیله ج‏۱، ص‏۲۳؛ توضیح المسائل، مسأله‏۲۳۷، ۲۴۳، ۲۴۵، ۲۴۶، ۲۴۹ تا ۲۵۳.

▪ مسائل مخصوص وضوی ترتیبی.

۱) اگر دست را تر كند و به صورت و دستها بكشد، چنانچه تری دست به قدری باشد كه بواسطه كشیدن دست، آب كمی بر آنها جاری شود، كافی است.

توضیح المسائل، مسأله‏۲۴۴.

۲) اینكه گفته شد كه شستن صورت و دستها از بالا به پایین باشد، مراد آب ریختن نیست كه حتماً بایستی آب را هم مثلاً از رستنگاه مو بریزد، بنابراین اگر كسی آب را پایین تر از رستنگاه مو بریزد - ولی با دست تر شستن را از رستنگاه مو شروع كند - مانعی ندارد.

عروهٔ الوثقی، احكام وضو، مسأله‏۴۴.

۳) شستن صورت در وضو لازم نیست كه حتماً با دست راست صورت گیرد.

▪ دستور وضوی ارتماسی.

وضوی ارتماسی هم مانند وضوی ترتیبی چهار چیز واجب دارد منتها فرقش با وضوی ترتیبی در صورت و دستهاست كه در وضوی ترتیبی صورت و دستها به نیّت وضو شسته می شد، ولی در وضوی ارتماسی صورت و دستها بایستی از بالا به پایین به نیّت وضو در آب فرو برده شده و یا به نیّت وضو از بالا به پایین از آب بیرون آورده شود.

توضیح المسائل، مسأله ۲۶۱.

▪ مشكلی در وضویِ ارتماسی و راه حل آن.

در وضوی ارتماسی بعضی از آقایان قائلند كه حتماً بایستی در هنگام فرو بردن اعضا در آب نیّت وضو شود، چون اگر فقط در هنگام بیرون آوردن نیّت شود، این صدق شستن نمی كند؛ چون شستن چیزی است كه باید ایجاد شود و این با فرو بردن اعضا قبلاً در آب ایجاد شده و فرض هم این است كه در وقت فرو بردن در آب این شخص نیّت وضو نداشته و در وقت بیرون آوردن چون ابقای همان ایجاد قبلی است، لذا صدق شستن نمی كند، لذا می فرمایند: بایستی حتماً در هنگام فرو بردن اعضا در آب نیّت وضوی ارتماسی بشود و چون با فرو بردن در آب و فراگرفتن آب تمام عضو را، شستن تمام می شود، هنگام بیرون آوردن آبهایی كه به دست می رسد آب خارج محسوب می شود.

این دسته از آقایان برای مسحها می فرمایند بایستی تمام دست چپ یا بعضی از آن را حتماً وضوی ترتیبی داد تا مسحها با آب خارج تحقّق پیدا نكند، اما حضرت امام(ره) می فرمایند: هم در هنگام فرو بردن اعضا در آب می شود نیّت وضو كرد و هم در هنگام بیرون آوردن، حالا طبق فرمایش ایشان اگر در هنگام بیرون آوردن نیّت وضو شود، برای مسحها اشكال پیش نمی آید، اما اگر در هنگام فرو بردن نیّت وضو شود و بخواهیم مسحها هم با آب خارج صورت نگیرد راه حلّش این است كه تمام دست چپ یا بعضی از آن را وضوی ترتیبی بدهیم - همان گونه كه آن دسته از آقایان فرموده بودند - و مرحوم آقای حكیم در شرح عروهٔ الوثقی (مستمسك) در شرح وضوی ارتماسی راه حل دیگری هم ارائه می دهند كه در هنگام فرو بردن نیّت شستن اول و در هنگام بیرون آوردن نیّت شستن دوم داشته باشد؛ چون خواهیم گفت كه در وضو شستن اول واجب، و شستن دوم طبق فرمایش حضرت امام(ره) جایز، و طبق فتوای دیگران مستحب، و شستن سوم حرام است و این فرمایش ایشان طبق مبنای حضرت امام(ره) هم كه هنگام بیرون آوردن هم جایز می دانند تطبیق می كند.

عروهٔ الوثقی، افعال وضو، مسأله‏۲۱؛ التنقیح ج‏۵، ص‏۱۱۹؛ مستمسك، ج‏۲، ص‏۳۵۷.

▪ مسائل مخصوص وضوی ارتماسی.

۱) اگر وضوی بعضی از اعضا را ارتماسی و بعضی را غیر ارتماسی انجام دهد، اشكال ندارد و حتی یك عضو را هم می تواند ترتیبی و ارتماسی وضو دهد؛ مثلاً، از آرنج تا بند دست را ارتماسی و بقیه را ترتیبی وضو دهد.

توضیح المسائل، مسأله‏۲۶۳.

۲) در وضوی ارتماسی هم باید صورت و دستها از بالا به پایین شسته شود؛ پس اگر وقتی كه صورت و دستها را در آب فرو می برد، قصد وضو كند، باید صورت را از طرف پیشانی و دستها را از طرف آرنج در آب فرو برد و اگر موقع بیرون آوردن از آب قصد وضو كند، باید صورت را از طرف پیشانی و دستها را از طرف آرنج بیرون آورد.

توضیح المسائل، مسأله ۲۶۲.

▪ مسائل مشترك وضوی ترتیبی و ارتماسی.

۱) در وضو، شستن صورت و دستها برای بار اول واجب و برای بار دوّم جایز و در مرتبه سوم و بیشتر از آن حرام می باشد و اگر با یك مشت آب تمام عضو شسته شود و به قصد وضو بریزد، یك مرتبه حساب می شود چه قصد بكند یك مرتبه را یا قصد نكند.

توضیح المسائل، مسأله‏۲۴۸.

ـ توضیح.

الف) مراد از شستن چیست آیا مراد آب ریختن است یا دست كشیدن شستن یعنی رساندن آب به تمام عضو وضو و مراد دست كشیدن و یا آب ریختن نیست و حتی دست كشیدن در وضو واجب نیست. بنابراین اگر با آفتابه یا وسیله دیگر از بالا به پایین روی دستها آب بریزد و یقین كند كه آب همه جای دستش را گرفته است، دست كشیدن لازم نیست.

ب) حضرت امام در این مسأله فرموده اند: (اگر با یك مشت آب تمام عضو شسته شود و به قصد وضو بریزد یك مرتبه حساب می شود چه یك مرتبه را قصد بكند یا قصد نكند).

اما دیگران در همین مسأله فرموده اند: (اینكه كدام شستن اول یا دوم یا سوم است مربوط به قصد كسی است كه وضو می گیرد؛ پس اگر به قصد شستن مرتبه اول مثلاً ده مرتبه آب به صورت بریزد، اشكال ندارد و همه آنها شستن اول حساب می شود و اگر به قصد اینكه سه مرتبه بشوید سه مرتبه آب بریزد، مرتبه سوم آن حرام است).

▪ فرق این دو مسأله چیست.

این دو مسأله فرق بسیار دقیقی دارند و برای بهتر واضح شدن این مسأله این چنین می گوییم كه دیگران در شستن در وضو دو تا قصد و نیّت را شرط می دانند یكی اینكه این آب را به نیّت وضو بریزد، نه برای چیز دیگر و دیگر اینكه این آب را به نیّت شستن چندم می ریزد، ولی حضرت امام همان نیّت اول را كافی دانسته و می فرمایند: نیّت دوم خود به خود محقق می شود و این فرق اثر عملی هم دارد به این صورت كه اگر كسی تصمیم داشته باشد به نیّت شستن اول پنج مشت آب روی صورتش بریزد و با ریختن مشت سوم تمام صورتش را آب بگیرد، در اینجا به فتوای دیگران می تواند دو مشت دیگر را هم به همان نیّت شستن اول بریزد، ولی به فرمایش حضرت امام شستن اول تمام شده و آن دو مشت خود به خود سراغ شستن دوم می رود.

ج) حضرت امام درباره شستن دوم فرموده اند: (مرتبه دوم جایز) ولی آقایان دیگر فرموده اند: (مرتبه دوم مستحب) است، فرق این دو با هم چیست.

در باره شستن دوم سه قول است:

۱) حرمت؛

۲) استحباب؛

۳) جواز

با اینكه تركش بهتر است و اینكه حضرت امام فرموده اند: جایز است یعنی حرام نیست و اما چون دلیل استحباب بر ایشان روشن نبوده، فتوای به استحباب نداده اند و ایشان می فرمایند: بعید نیست كه صورت و دستها یك مرتبه شسته شود بهتر باشد، بلكه حتی یك مرتبه آب ریخته شود و اینكه شستن دوم تشریع و جایز شمرده شده، به خاطر ضعف مردم بوده است.

عروهٔ الوثقی، مستحبات الوضوء (التاسع)، جواهر الكلام، ج‏۲، ص‏۲۶۶.

د) اینكه فرموده اند: (مرتبه سوم حرام) است، آیا این حرمت وضو را هم باطل می كند.

در بعضی از موارد موجب بطلان وضو می شود، مثلاً:.

- در صورتی كه به این قصد سه بار بشوید كه دین گفته و حال آنكه دین چنین چیزی را نفرموده است كه در این صورت تشریع و بدعت است كه هم حرام و هم موجب بطلان وضو می گردد.

- اینكه دست چپ را سه مرتبه بشوید كه چون آب دفعه سوم جزء آب وضو نیست، آن وقت برای مسح پاهایش اشكال پیدا می شود كه با آب خارج مسح می گردد.

۲) فرق وضوی زن و مرد فقط در یك عمل استحبابی است، آن هم مربوط به همین شستن اول و دوم كه در مسأله قبل گفته شد به این بیان كه بر مردها مستحب است در شستن دستها آب اول را از پشت دست ریخته و دستها را از روی آن بشوید ولی شستن دوم را از داخل دست شروع كنند و اما زنها به عكس مردها.

عروهٔ الوثقی، فی مستحبات الوضوء.

۳) در شستن صورت اگر پوست صورت از لای مو پیدا باشد بایستی آب را به پوست برساند و اگر پیدا نباشد شستن مو كافی است و رساندن آب به زیر آن لازم نیست و اما اگر شك كند كه پوست صورت از لای مو پیداست یا نه، بنابر احتیاط واجب باید مو را شسته و آب را به پوست هم برساند.

توضیح المسائل، مسأله‏۲۴۰، ۲۴۱.

۴) شستن داخل بینی و مقداری از لب و چشم كه در وقت بستن دیده نمی شود، واجب نیست؛ ولی برای آنكه یقین كند از جاهایی كه باید شسته شود، چیزی باقی نمانده، واجب است مقداری از آنها را هم بشوید و كسی كه نمی دانسته باید این مقدار را بشوید، اگر نداند در وضوهایی كه گرفته این مقدار را شسته یا نه، نمازهایی كه خوانده صحیح است و اگر جایی را شك دارد كه جزء ظاهر بدن است كه باید شسته شود یا جزء باطن است، بایستی بشوید.

عروهٔ الوثقی، احكام وضو، مسأله‏۲۳، توضیح المسائل، مسأله‏۳۴۲.

۵) كسی كه پیش از شستن صورت دستهای خود را تا مچ شسته در موقع وضو باید تا سرانگشتها را بشوید و اگر فقط تا مچ را بشوید، وضوی او باطل است.

توضیح المسائل، مسأله‏۲۴۷.

۶) در هنگام وضو لازم نیست كه صورت و دستها قبل از وضو گرفتن خشك باشند، ولی باید آبی كه برای وضو استفاده می شود بر آن تری غلبه پیدا كند، بلكه اگر تر باشند، وضو صحیح است و اما جای مسح سر بایستی خشك باشد، ولی رطوبت كم به حدی كه اگر كسی بعد از مسح دید بگوید این رطوبت از مسح است، اشكال ندارد.

توضیح المسائل، مسأله‏۲۵۶.

۷) وضو گرفتن در هنگام باریدن باران اشكال ندارد، به شرطی كه آنچه روی صورت و دستهایش می ریزد، نیّت كند كه آنها هم آب وضو باشد و در وقت مسحها مواظب باشد آن آب كف دستهایش را نگیرد - البته همان مقداری كه می خواهد مسح كند - و جای مسحش هم تر نشده باشد.

۸) در مسح سر و روی پاها، باید دست را روی آن بكشد و اگر دست را نگهدارد و سر یا پا را به آن بكشد، وضو باطل است؛ ولی اگر موقعی كه دست را می كشد سر یا پا مختصری حركت كند اشكال ندارد.

توضیح المسائل، مسأله‏۲۵۵.

۹) اگر برای مسح رطوبتی در كف دست نمانده باشد، نمی تواند دست را به آب خارج تر كند، بلكه باید از اعضای دیگر وضو رطوبت بگیرد و و با آن مسح نماید و اگر رطوبت كف دست فقط به اندازه مسح سر باشد، می تواند سر را با همان رطوبت مسح كند و برای مسح پاها از اعضای دیگر وضو رطوبت بگیرد.

توضیح المسائل، مسأله‏۲۵۷، ۲۵۸.

---