شوک نفت ۹۰ دلا ری به اقتصاد هند

مهم ترین دلایل ذکر شده از سوی کارشناسان برای روند افزایش قیمت نفت در بازار های جهانی طی سال های اخیر به ویژه ماه های گذشته است گروه اقتصاد جهان سرمایه در نظر دارد که هر یک از این دلایل را به طور اجمال و در گزارش های خبری تحلیلی مورد بازکاوی بیش تر قرار دهد

● افزایش جهانی قیمت نفت دلایل متعددی دارد:

▪ رشد تدریجی تقاضای جهانی برای نفت

▪ افزایش تقاضا از سوی کشورهای در حال رشد نظیر هند و چین

▪ کاهش تولید در نیجریه به عنوان عمده‌ترین تولیدکنندهء آفریقایی

▪ عدم تمایل اوپک به اضافه تولید بیش‌تر

▪ ناتوانی تولیدکنندگان خارج از اوپک برای تولید بیش‌تر

▪ نگرانی‌های سیاسی - امنیتی در خاورمیانه و خلیج‌فارس

▪ کاهش ذخایر استراتژیک مصرف‌کنندگان عمده

▪ ناتوانی سوخت‌های غیرفسیلی در جایگزینی نفت برای تامین نیاز جهانی به انرژی

▪ کمبود ظرفیت‌های پالایش در جهان نسبت به روند رو به تزاید تقاضا

مهم‌ترین دلایل ذکر شده از سوی کارشناسان برای روند افزایش قیمت نفت در بازار‌های جهانی طی سال‌های اخیر به ویژه ماه‌های گذشته است. گروه اقتصاد جهان سرمایه در نظر دارد که هر یک از این دلایل را به طور اجمال و در گزارش‌های خبری - تحلیلی مورد بازکاوی بیش‌تر قرار دهد. در بخش نخست و دوم این مطالب «تقاضای جهانی برای نفت در اواخر سال ۲۰۰۷ و پیش‌بینی تقاضا در سال ۲۰۰۸ » و نیز بررسی تقاضای چین برای واردات نفت بیش‌تر به چاپ رسید و اینک در این شماره به بررسی تداوم رشد تقاضای اقتصاد‌های آسیایی و به طور خاص هند برای نفت حتی پس از گران شدن آن در هفته‌های اخیر می‌پردازیم.

هند هم‌اکنون بیش از ۷۰ درصد نفت مورد نیاز خود را از طریق واردات تامین می‌کند و نوسانات قیمت نفت، آثار منفی زیادی را بر اقتصاد این کشور داشته است. با وجود کاهش تقاضا در آمریکا، سازمان بین‌المللی انرژی هشدار داده قیمت نفت در کوتاه‌مدت به روند صعودی خود ادامه خواهد داد و قیمت‌های بالای نفت تاثیر چندانی بر تقاضای نفت در آسیا از جمله در هند نخواهد داشت. آژانس بین‌المللی انرژی با بررسی تاثیر قیمت‌های کنونی نفت بر تقاضای نفت در منطقهء آسیا که حدود یک‌سوم نفت‌جهان را مصرف‌ می‌کند، اعلام کرده است که این موضوع تقاضای نفت در منطقه را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد. ویلیام رمزی قائم مقام آژانس تاکید کرده: «باوجودی که قیمت‌های بالای نفت به بالاتر از ۸۰ دلار در هربشکه افزایش یافته‌اند، تقاضای چین و هند به عنوان دو کشوری که از بالاترین نرخ رشد تقاضا برخوردارند همچنان در سطوح پیشین باقی می‌ماند.» به گفتهء وی، تقاضای نفت در آسیا با ثبات باقی می‌ماند و به افزایش خود ادامه خواهد داد که این مساله ناشی از رشد در کشورهای چین و هند است.

● رشد روزانهء تقاضای هند و آسیایی‌ها

در چنین شرایطی آژانس بین‌المللی انرژی انتظار دارد تقاضای فرآورده‌های نفتی آسیا در پنج‌سال آینده روزانه ۷۸۸ هزار بشکه در روز افزایش یابد و این درحالی است که این میزان در پنج‌سال گذشته معادل ۷۱۷ هزار بشکه در روز بوده است. رشد تقاضای آسیا درحدود ۴۷ درصد از مجموع تقاضای جهانی نفت در سال ۲۰۱۲ را شامل خواهد شد.

● هند نیز به جمع دارندگان _ذخایر استراتژیک می پیوندد

رشد فزاینده تقاضای انرژی دولت هند را برای ساخت ذخایر استراتژیک نفت متقاعد کرده است و این کشور طی سال‌های آینده سرمایه‌گذاری بیش‌تری را برای ساخت این ذخایر در نظر خواهد گرفت. بنابراین وزیر نفت هند تاکید کرده، این کشور قصد دارد با توجه به رشد تقاضای انرژی، ذخایر استراتژیک نفت با ظرفیت پنج میلیون تن احداث کند. دولت هند قصد دارد که ذخایر نفتی در مجموع معادل ۶۵/۳۶ میلیون بشکه را تا پایان سال ۲۰۱۰ ایجاد کند که به عنوان پایگاهی استراتژیک در مقابل نوسانات بهای نفت و تامین تقاضای داخلی مورد استفاده قرار گیرد. انتظار می‌رود که مجموع هزینهء ساخت کل این ذخایر بالغ بر ۶۲۰ میلیون دلار باشد. یک شرکت ایرانی و یک شرکت چینی از جمله شرکت‌هایی هستند که برای احداث فاز اول ذخایر ۳/۷ میلیون بشکه‌ای استراتژیک نفتی هند اعلام آمادگی کرده‌اند. شرکت‌های ایرانی تابلیه و چینی سینوهیدرو با برخی از شرکت‌های هندی و ژاپنی برای به دست آوردن این پروژه رقابت می‌کنند. بر اساس این گزارش، ۱۳ شرکت درخواست‌های خود را ارایه داده‌اند و تا چند روز دیگر در این مورد تصمیم‌گیری اولیه انجام خواهد شد. قرار بوده تصمیم نهایی برای احداث این ذخایر ۳/۷ میلیون بشکه‌ای تا پایان ماه نوامبر اتخاذ شود.

● فشار واردات انرژی بر اقتصاد هند

افزایش قیمت نفت طی سال‌های اخیر آثار نامطلوب زیادی را بر اقتصاد هند همانند سایر کشورهای مصرف‌کننده در حال توسعه داشته است. هند و سایر کشورهای بزرگ مصرف‌کنندهء انرژی، به علت افزایش وابستگی به واردات نفت، در برابر شوک‌های قیمت نفت به شدت آسیب‌پذیر هستند. این در حالی است که کمیسیون برنامه‌ریزی اقتصادی هند پیش‌بینی کرده، وابستگی این کشور به واردات نفت در آینده‌ای نزدیک به بیش از ۹۰ تا ۹۵ درصد خواهد رسید. دکتر کریت پاریخ ‌عضو کمیسیون برنامه‌ریزی هند در مراسم افتتاح یک کنفرانس انرژی در این کشور تاکید کرده: «در صورتی که قیمت‌های کنونی نفت پایدار بماند وابستگی هند به واردات نفت‌خام از ۷۰ درصد فعلی به حدود ۹۰ تا ۹۵ درصد افزایش خواهد یافت.»

در همین چارچوب، بانک مرکزی هند در تازه‌ترین گزارش خود اعلام کرده، اقتصاد کشورهای در حال توسعه به شدت در برابر شوک‌های نفتی آسیب‌پذیر است. یاگا ونوگوپال رییس بانک مرکزی هند در این باره می‌گوید: «افزایش هزینهء واردات نفت طی سال‌های اخیر موجب کاهش چشمگیر ذخایر ارزی هند شده است.»

از نظر هند، قیمت‌های بالای نفت تاثیر بسیار بالایی بر کشورهای درحال توسعه دارد و تنها راهکار این است که اوپک تولید خود را افزایش دهد بنابراین هند از سازمان کشورهای صادرکنندهء نفت (اوپک) درخواست کرده تولید نفت را افزایش دهند. به گفتهء دکتر کریت پاریخ، کشورهای بزرگ مصرف‌کنندهء نفت مانند هند تلاش‌های خود را برای تامین منابع جایگزین انرژی افزایش داده‌اند که این موضوع برخلاف منافع سازمان اوپک خواهد بود. هند از اوپک خواسته است با افزایش تولید نفت‌خام مانع از رشد بی‌رویهء قیمت نفت در بازارهای جهانی شود.

از طرف دیگر از آن‌جا که افزایش قیمت نفت فشار مالی زیادی به هند و سایر مصرف‌کنندگان بزرگ به خصوص کشورهای در حال توسعه وارد می‌کند. بنابراین کارشناسان اقتصادی هند خواستار توجه و سرمایه‌گذاری بیش‌تر دولت برای دستیابی به انرژی‌های جایگزین هستند. یکی از این انرژی‌های جایگزین گاز است که هند در تلاش است تا آن را از کشورهایی نظیر قطر و ایران وارد کند اگرچه اختلافات ایران و آمریکا و تلاش هندی‌ها برای همکاری استراتژیک با آمریکا و به کارگیری آن برای تحت فشار قرار دادن پاکستان به عنوان یک رقیب قدیمی مانع از پیشرفت مذاکرات ایران، هند و پاکستان در این زمینه شده و نوعی دوگانگی رفتاری هندی‌ها را در این پروژه باعث شده است. از یک طرف هند اعلام کرده برای پیگیری پروژهء خط لوله صلح در انتظار مشخص شدن آیندهء سیاسی پاکستان است و از طرف دیگر اعلام کرده که از مذاکرات خط لولهء صلح کنار نخواهد کشید.

مقامات هند اعلام کرده‌اند که منتظرند فضای سیاسی پاکستان شفاف شود تا مذاکرات با این کشور برای حق ترانزیت خط لوله صلح را ادامه دهند. هندی‌ها می‌گویند که وزارت نفت این کشور زمان زیادی پیش از مذاکرات تهران، به ایران و پاکستان اعلام کرده بود که در این مذاکرات حاضر نخواهد بود و هند از نزدیک با دو کشور دیگر حاضر در پروژه در تماس است. از طرف دیگر هندی‌ها می‌گویند هند همچنان بخشی از پروژهء خط لولهء صلح است و انتظار می‌رود مذاکرات سه‌جانبه خط لوله تا پایان اکتبر (اوایل آبان) برگزار شود.

بنابر این درحالی که ایران و پاکستان توافق کرده اند قرارداد خط لوله صلح را تا ماه آینده به امضا برسانند، هند تاکید دارد که همچنان بخشی از این پروژه است، ولی به نتیجه رسیدن قرارداد همچنان به توافق با پاکستان برای حل مساله ترانزیت بستگی دارد.

ام.اس سرینیواسان معاون وزیر نفت هند در این خصوص می‌گوید: «ما هرگز نگفته‌ایم از پروژهء خط لولهء ایران پاکستان هند خارج می‌شویم; ما واردات گاز از ایران را از طریق خط لولهء صلح پیگیری می‌کنیم.»

علاوه بر خط لولهء صلح، اخیرا هند یک قرارداد برای خرید سالانه دو میلیون و ۵۰۰ هزار تن ال.ان.جی در مدت ۲۵ سال با اکسون موبیل امضا خواهد کرد. رییس شرکت پترونت هند پیش‌بینی کرد که عرضهء گاز از این پروژه به هند از پایان سال ۲۰۱۲ آغاز شود. طبق این طرح ،ال.ان.جی وارداتی از استرالیا در پایانه «کوچی» با ظرفیت سالانه پنج میلیون تن در ایالت «کرالا» در جنوب هند تبدیل به گاز می‌شود. انتظار می‌رود که این پایانه تا اواسط سال ۲۰۱۱ به بهره‌برداری برسد. داسگوپتا رییس پترو نت می‌گوید: «در ماه نوامبر با مقام‌های شرکت اکسون موبیل دیدار می‌کنیم تا دربارهء قیمت گاز بحث کنیم و امیدواریم قرارداد نهایی را در ماه ژانویه یا ترجیحا تا پایان ماه ژوئن به امضا برسانیم.»

شرکت آمریکایی «شورون» ۵۰ درصد سهام پروژه گورگون استرالیا را در اختیار دارد و اکسون موبیل و «رویال داچ شل» نیز هر کدام ۲۵ درصد سهام آن را دارند. پترونت همچنین در حال انجام مذاکراتی با شرکت شورون در خصوص خرید ال.ان.جی از سهم این شرکت در پروژهء گورگون استرالیا است. پترونت هند علاوه بر خرید ال.ان.جی از بازار تک محموله، به تازگی قراردادی برای خرید یک میلیون و ۲۵۰ هزار تن ال.ان.جی از پروژه «راس گاز» قطر پیش از پایان ماه مارس ۲۰۰۸ امضا کرده است. راس گاز همچنین در قالب یک قرارداد بلندمدت سالانه پنج میلیون تن ال.ان.جی برای هند تامین می کند که حجم آن از سال ۲۰۰۹ به هفت میلیون و ۵۰۰ هزار تن در سال افزایش خواهد یافت.

● نگران از شوک‌های نفتی

وزارت نفت و گاز طبیعی هند اعلام کرده برای تامین امنیت انرژی کشور و افزایش قدرت رویارویی دهلی‌نو در برابر شوک‌ها و بحران‌های نفتی در کوتاه مدت، میزان ذخایر استراتژیک نفت این کشور با سه برابر افزایش به بیش از _۱۵ میلیون تن خواهد رسید. دولت هند پیش از این، احداث ذخایر استراتژیک پنج میلیون تنی را به تصویب رسانده بود. این ذخایر استراتژیک علاوه بر ذخایر موجود در شرکت‌های نفتی هند است و موجب توانایی برای پاسخ اضطراری در صورت اختلال کوتاه‌مدت در تامین نفت خام می‌شود. ذخایر مذکور در منابع زیرزمینی سنگی و بتونی نگه داشته می‌شود.

این در حالی است که چین نیز طی شش ماه نخست امسال بیش از ۴/۱۲ میلیون بشکه نفت در ذخایر استراتژیک خود انبار کرده است. هند حدود ۷۰ درصد نفت خود را از راه واردات تامین می‌کند. از طرف دیگر با رشد اقتصاد هند و ثابت ماندن تولید نفت این کشور، واردات نفت این کشور روبه افزایش است بنابر این افزایش قیمت‌های نفت موجب شده تا هند دست به احیای ذخایر قدیمی و روبه پایان خود بزند.

در حال حاضر ۱۹ پالایشگاه در هند مشغول به کار هستند که ۱۷ تای آن‌ها دولتی و دو پالایشگاه تحت مالکیت بخش خصوصی هستند. از میان ۱۷ پالایشگاه دولتی هند، هفت پالایشگاه متعلق به شرکت نفت هند است و بقیه به شرکت‌های دولتی دیگر تعلق دارد. در دورهء ۲۰۰۶۶۲۰۰۷ ظرفیت پالایش هند در مقایسه با دوره ۲۰۰۵۵۲۰۰۶ با افزایش ۱۲/۶ درصدی روبه رو بوده است. درنتیجه این امر، هند درواقع یک صادرکنندهء فرآورده‌های نفتی محسوب می‌شود و قسمت عمده این فرآورده‌های صادراتی را گازوئیل، بنزین و سوخت هواپیما تشکیل می‌دهد.

با این حال هزینه‌های واردات نفت و حجم نفت وارداتی هند هرسال بیش‌تر می‌شود. برای مثال ارزش نفت وارداتی به کشور مورد بحث در سال ۲۰۰۵ در مقایسه با سال قبل از آن ۴۲درصد افزایش داشته است. ولی در مقابل صدور فرآورده‌های نفتی هند نیز در ۲۰۰۵ از لحاظ ارزش ۵۶/۵ درصد و از لحاظ حجم ۱۳/۹ درصد در مقایسه با سال قبل از آن افزایش داشته است.

از طرف دیگر هندی‌ها برای اطمینان یافتن از دریافت نفت مطمئن در سال‌های آتی قصد سرمایه‌گذاری‌های بیش‌تری در مناطقی چون آفریقا و ایران دارند.

موافقتنامهء ۲۰ میلیارد دلاری صادرات ال ان جی ایران به هند از این جمله است اگرچه به دلیل اختلاف بر سر قیمت در‌ هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است.

یادداشت تفاهم تشکیل یک شرکت سرمایه‌گذاری مشترک میان شرکت هندی آی او سی و شرکت ایرانی پتروپارس برای تولید ال ان جی در پارس جنوبی نیز با مشکلاتی روبه‌روست اما این خود نشانگر ارادهء هندی‌ها برای سرمایه‌گذاری در چنین مناطقی است.

شرکت آی او سی و پتروپارس در نوامبر ۲۰۰۴ یادداشت تفاهمی امضاء کردند که بر اساس آن به طور مشترک یک کارخانهء تولید ال ان جی در پارس جنوبی احداث می‌کنند. ظرفیت تولید این کارخانه ۹ میلیون تن در سال پیش‌بینی شده است. ساخت تاسیسات بالادستی و واحدهای مایع‌سازی گاز نیز شامل این پروژه می‌شود. همچنین در این یادداشت تفاهم مقرر شده است گاز مورد نیاز این کارخانه با واگذاری یکی از فازهای پارس جنوبی توسط شرکت ملی نفت ایران تامین شود.

شرکت ملی نفت ایران تاکنون از تایید طرح پیشنهادی آی او سی و واگذاری یکی از فازهای پارس جنوبی به این شرکت هندی خودداری کرده است. البته از زمان موضع گیری هند علیه ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شرکت‌های هندی برای فعالیت در میادین نفت و گاز ایران با مشکلاتی مواجه شده‌اند و در حال حاضر شرکت‌های هندی تنها در میدان نفتی فارسی در ایران فعالیت دارند وچندی پیش نیز میدان نفتی جفیر که قرار بود به طور کامل به شرکت‌های هندی واگذار شود به شرکتی از بلاروس واگذار شد.

● حرکت سریع‌تر به سوی انرژی هسته‌ای

با چنین مشکلاتی در دستیابی به سوخت‌های فسیلی، مسوولان هندی فکر می‌کنند هند برای افزایش رشد اقتصادی خود، به انرژی هسته‌ای بیش‌تری نیاز دارد. در همین چارچوب نخست‌وزیر هند تاکید کرده، این کشور برای ادامهء روند رو به رشد توسعهء اقتصادی نیازمند استفادهء بیش‌تر از انرژی هسته‌ای است. مانموهان سینگ می‌گوید: «دولت هند تحت هیچ شرایطی حاضر به لغو قرارداد هسته‌ای با آمریکا نیست و دستیابی به امنیت انرژی نقش مهمی در آیندهء اقتصادی هند خواهد داشت و هند به عنوان سومین اقتصاد بزرگ آسیا باید به دنبال منابع جدید انرژی باشد.» این در حالی است که مخالفان دولت هند ضمن انتقاد شدید از قرارداد هسته‌ای این کشور با آمریکا، خواستار لغو آن هستند.

در مجموع هند در حال حاضر بخش زیادی از نفت و گاز مورد نیاز خود را از طریق واردات تامین می‌کند و با رشداقتصاد هند و ثابت ماندن تولید نفت این کشور، واردات نفت این کشور روبه افزایش است ولی افزایش قیمت‌های نفت موجب شده تا هند دست به احیای ذخایر قدیمی و روبه پایان خود بزند.

هندی‌ها نیز به عنوان یک مصرف‌کنندهء بزرگ دیگر در پی دستیابی به نفت ارزان و مطمئن هستند. هند در سال گذشته ۳۰ میلیارد دلار نفت واردکرده و از عربستان به عنوان بزرگ‌ترین صادرکنندهء نفت خام جهان خواسته است برای برقراری ثبات در بازار جهانی انرژی بیش‌تر تلاش کند. مانموهان سینگ، نخست‌وزیر هند در عالی‌ترین سطح با علی النعیمی، وزیر نفت عربستان دیدار کرده و تاکید کرده: «وضعیت کنونی به ضرر رشد اقتصادی کشورهای در حال توسعه و مصرف‌کنندهء انرژی از جمله هند بوده است و اوپک باید به عنوان تامین‌‌کنندهء ۴۰درصد نفت جهان، ثبات و امنیت را در بازار جهانی انرژی تامین کند.» هند که هم‌اکنون ۷۳درصد نفت مورد نیاز خود را از طریق واردات تامین می‌کند، سال گذشته با رشد ۴۵ درصدی بودجهء واردات نفت روبه‌رو شد.

پیمان قره بلاغی