محبت بی منت

انسانها در زندگی خود دچار نوعی تجارت محبت هستیم و در قبال محبتی که به دیگران می کنیم انتظار محبت نیز داریم درحالی که سیره پیامبر ص و روش قرآن خلاف این را نشان می دهد

در مطلب کوتاه زیر نویسنده با اشاره به محبت بی منت و بی چشم داشت پیامبر خدا، تأکید می کند که ما انسانها در زندگی خود دچار نوعی تجارت محبت هستیم و در قبال محبتی که به دیگران می کنیم انتظار محبت نیز داریم درحالی که سیره پیامبر(ص) و روش قرآن خلاف این را نشان می دهد. با هم آن را از نظر می گذرانیم.

● محبت پیامبر به خلق

قرآن سرشار از زمزمه خوش آهنگ محبت بی منت است. بسیاری از آیات قرآنی از محبت بی منت خداوند به خلق سخن گفته و به پیامبرش آموخته است که همواره به مردمانش گوشزد کند که این محبتی که می کند بی منت است و هیچ انتظاری از ایشان ندارد.

به پیامبرش می آموزد که آن چنان به مردمانش عشق و محبت بورزد که غیر قابل توصیف باشد و واژگان را بیان معانی برنتابد. این گونه است که پیامبرش بی منت محبت می ورزد تا به رنجی جانکاه می افتد.

پیامبر که رحمه للعالمین است، بر همگان از باب رحمت رحمانی و عام خویش توجه دارد و در نقش خلافت الهی در خدمت همگان از بشر و غیر اوست و از باب رحمت رحیمی و خاص خویش به نیکوکاران چنان محبت بی دریغ می ورزد که کسی را یارای رسیدن به آن در مقام تصور و تصویر نیست، چه رسد که گام در مقام عمل وادی عشق و محبت بی دریغ رحیمی به دوستان گذارد.

آن چه آن پیامبر(ص) رحمه اللعالمین از مردم به فرمان الهی می خواهد، محبت در برابر محبت است ولی این درخواست و تجارت برای خودش نیست؛ زیرا محبتی که برای ذوالقربی و اهل بیت خویش می خواهد آن نیز برای کمک و یاری به دیگران است. آنان از خود نیز می گذرند تا مردم تجربه عشق بی دریغ و محبت بی منت را داشته باشند و از آن نیز برتر، محبت را دریابند که قابل توصیف و تصور نیست.

شگفت که چنین پیامبری با چنین محبت بی منت و چنین خدایی با رحمت بی منت و محبت بی نهایت خویش، مردمی سفله را در پیرامون خویش می یابند که حتی بر ایمان خویش به خدا و پیامبر رحمتش، منت می نهند و نکوهش و سرزنش خدا را به جان می خرند.

قرآن گزارش می کند که برخی از مؤمنان را گمان بر آن واداشته تا به خاطر ایمان خویش، بر خدا و پیامبرش منت گذارند؛ درحالی که اگر کسی می بایست بر کسی منت گذارد این خدا و پیامبرش هستند که این همه رحمت و محبت بی دریغ در حق مردمان روا داشته اند.

به نظر می رسد که جامعه اسلامی در بسیاری از امور از فرهنگ اخلاقی و هنجاری قرآن دور شده است که این گونه با حقایق و مسایل برخورد می کنند. از این رو در جامعه با چیزی به نام محبت بی منت آشنا نیستیم و رفتارهای اجتماعی ما همیشه پر از ادعا و تبختر و توقع و چشم داشت و منت گذاری است.

● محبت بی توقع پدر و مادر

همه ما در زندگی در یک مورد، محبت بی منت را تجربه کرده ایم. بنابراین نمی توانیم بگوییم که اگر به گذشته نگاه کنیم، آشکارا می بینیم که تقریباً هیچ وقت، محبت بی منت را تجربه نکرده ایم؛ زیرا همه ما محبت بی منت پدر و مادر را داشته ایم که بی هیچ دریغی و انتظاری از جان خویش می گذرند و از مایه جان و وجود خویش به وجودمان می ریزند، بی آن که حتی کم ترین انتظار و توقعی از ما داشته باشند.

با این همه، هر یک از ما این تجربه گرانبها را هرگز از محدوده اجتماع کوچک خانواده بیرون نبرده ایم؛ زیرا این محبت بی منت تنها از سوی پدر و مادر نسبت به فرزند است؛ اما کمتر دیده و شنیده ایم که فرزندی در حق پدر و مادر خویش چنین محبت بی منت و بی توقع را داشته باشد.

● تجارت محبت

بنابراین می توان به یقین گفت که هرگز رفتارها و محبت هایمان در جامعه حتی نسبت به پدر و مادر و یا همسر از قبیل محبت بی منت نبوده است، چه رسد که چنین محبتی را نسبت به دیگران داشته باشیم و مردم از ما به عنوان مومنان و انسان های با ایمان، محبت بی توقع و بی منتی را تجربه کرده باشند و یا فرزندان اجتماع از ما چیزی از این قبیل رفتارها و آداب اجتماعی آموخته باشند؛ زیرا محبتی که ما با آن آشنایی داریم تنها یک نوع تجارت محبت و داد و ستد است.

شاید تجارت، واژه مناسبی نباشد ولی می توان گفت که در آن حساب و کتاب، نقش اساسی دارد. بنابراین، انسان ها بیش تر در جامعه و زندگی خویش محبت را معامله می کنند تا آن که آن را ایثار کنند و به دیگری هدیه نمایند. پس بهتر است که به جای محبت و عشق بی منت، از داد و ستد و معامله محبت و عشق در دنیای امروزی و جامعه خود سخن بگوییم.

این محبت های تجاری از آن گونه محبت هایی است که شرمنده ات می کند و در بسیاری از موارد حتی منزجر از بودنت. همه ما این گونه هستیم و شاید به جز نسبت به فرزند و آن هم خردسالان و شیرخواران خویش با دیگری محبت بی توقع و بی منت نداشته باشیم و حتی برای رسیدن به آن تلاش نکرده بلکه حتی به آن نیندیشیده باشیم.

به خودمان مراجعه کنیم و ببینیم که آیا تاکنون درباره محبت بی منت اندیشه ای داشته ایم و یا خواسته ایم خودمان را از فضایی که در آن قرار داریم رهایی بخشیم و از آن فاصله بگیریم.

به نظر می رسد که این گونه نیست و ما نیز همانند دیگران در فرهنگی رشد کرده ایم که اهل تجارت محبت هستند. شاید به همین خاطر باشد که تقریبا همیشه گوش به زنگیم که اگر کسی لطف و محبتی در حقمان کرد، بلافاصله جبران کنیم تا توازن و تعادل معامله به هم نخورد.

● محبت بی توقع را از پیامبر بیاموزیم

بی خود نیست که پیامبر رحمه للعالمین برای ما آن اندازه دور از دسترس شده است؛ زیرا در فرهنگ پیامبری که خلق و خوی وی قرآن است و خداوند آنرا به خلق عظیم می ستاید، رشد و نمو نکرده ایم که اگر درباره کسی سخن از محبت بی منت بشنویم گویی از فرشتگان و آرزوهای دور از دسترس سخنی شنیده ایم. در چنین شرایطی آدم ها در نظرمان بزرگ می شوند. آن قدر محبت بی منت از ذهن ما و فرهنگ و جامعه ما دور است که حس می کنیم، طرف قطعا از دایره انسان و انسانیت بیرون بوده و در جرگه فرشتگان است. حق هم داریم زیرا که با معیارهای جامعه امروز ما، اگر کسی این گونه است نمی توان بشرش نامید. اما به نظر می رسد که پیامبر(ص) بشری همانند ما بوده است که آیات بسیاری از قرآن بر آن دلالت دارد؛ زیرا او اسوه کامل بشر و سرمشق زندگی است. پس می بایست قابل دسترسی باشد و فرهنگ و رفتارش قابل تقلید.

واقعا چه اندازه از فرهنگ پیامبر(ص) دوریم که اصلا درکی از محبت بی منت نداریم چه رسد که آن را لمس کرده باشیم.

محمدامین صلواتی