یکشنبه, ۷ بهمن, ۱۴۰۳ / 26 January, 2025
نقش فن آوری اطلاعات و ارتباطات توسعه كشاورزی
فن‌آوری‌های ارتباطات و اطلاعات (information communication technologies)از جدیدترین دستاوردهای علمی بشری‌اند كه به‌نظر می‌رسد توانایی‌ها و قابلیت‌های بسیاری را به جامعه انسانی عرضه نموده‌اند و انتظارمی‌رود بتوانند در رفع مشكلات موجود جامعه بشری مفید و موثر باشند. بسیاری در سراسرجهان بر این عقیده‌اند كه تسریع و تعدیل در فرآیند تبادل دانش و اطلاعات از طریق‌فن‌آوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی نقش بسیار كلیدی در دستیابی به توسعه منابع انسانی و توسعه پایدار ایفا خواهند نمود و جامعه مبتنی بر دانش و اطلاعات، به عنوان الگوی توسعه پایدار شناخته می‌شود.( P.V. Unnikrishnan& E.M. Sreedharan, ۲۰۰۱, Information CommunicationTechnologies)
در آستانه هزاره سوم، هنوز توسعه پایدار، امنیت غذایی و مسائل وابسته به آن مهم‌ترین‌چالش‌های جهانی محسوب می‌شوند كه پاسخی امیدواركننده به آنها داده نشده است ونوآوری‌های فن‌شناختی در عرصه اطلاعات می‌بایست به‌كار گرفته شوند تا بتوانند در این‌عرصه‌ها نیز اثربخشی و كارایی مطلوب داشته باشند.
در این مقاله ضمن بررسی مختصر مهم‌ترین چالش‌ها و مسائل جهانی و ملی توسعه‌كشاورزی و روستایی، سعی شده است تا جایگاه مدیریت دانش و اطلاعات به‌عنوان یك‌فرصت در مواجهه با این مسائل تبیین شود. همچنین قابلیت‌هایی كه فن‌آوری‌های اطلاعاتی وارتباطی می‌توانند به برنامه‌های توسعه كشاورزی و روستایی ببخشند و راه‌حل‌های موجودبرای افزایش كارایی بخش كشاورزی و نحوه كاربرد این فن‌آوری‌ها نیز مورد بحث قرارگرفته‌اند. در این زمینه، ضمن ارائه برخی تجربه‌های عملی كشورهای در حال توسعه در موردكاربرد فن‌آوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی، چهارچوب‌های مفهومی و ساختاری طرح شبكه‌نظام دانش و اطلاعات كشاورزی (نداك) كه جهت اجرا در قالب طرح تكفا توسط نگارنده درسطح وزارت جهاد كشاورزی ارائه شده و در مراحل مقدماتی اجراست، نیز آورده شده‌است.
در پایان نیز برخی ملاحظه‌ها و ضرورت‌های قابل توجه در زمینه كاربری فن‌آوری‌های‌اطلاعاتی در توسعه كشاورزی و روستایی مطرح گردیده‌اند.
●چالش‌های بخش كشاورزی در آستانه هزاره سوم
توسعه كشاورزی از مهم‌ترین اولویت‌ها در برنامه‌های توسعه ملی كشورهای در حال توسعه محسوب می‌شود. علی رغم چندین دهه فعالیت‌های گوناگون در این زمینه، اختلاف بین‌كشورهای در حال توسعه و توسعه‌نیافته به جز موارد معدود، بیش‌تر شده است. از سوی دیگر،حتی در درون كشورهای توسعه‌یافته نیز ناهمگنی در زمینه رفاه و درآمد و ابعاد گوناگون‌پیشرفت وجود دارد و حاشیه‌نشینی یك معضل اساسی محسوب می‌شود. اعمال سیاست‌های‌مبتنی بر رشد اقتصادی، نوسازی صنعتی، انتقال فن‌آوری، تاكید بر افزایش تولید و صادرات‌منجر به پیامدهای منفی اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی و به‌طوركلی ناپایداری بخش‌كشاورزی در بسیاری از كشورها گردیده‌اند. رشد فزاینده واردات موادغذایی در اغلب كشورهای جهان سوم ابعادی نگران‌كننده پیدا كرده است. با مطالعه این شرایط عمده‌ترین چالش‌هایی را مطرح می‌سازیم كه بخش كشاورزی را در حال حاضر و در آینده تحت تاثیر قرار می‌دهند:
۱. جهانی‌شدن اقتصاد و نظام‌های تولید
جهانی‌شدن و گستردگی وابستگی‌های اقتصادی در سراسر جهان باعث شده است كه‌تصمیم‌گیری فعالیت‌های زراعی نه تنها در سطح ملی، بلكه حتی در سطح یك مزرعه نیز متاثراز تحولات و تغییرات اقتصاد جهانی و روندهای آن باشد. این مسئله فشار زیادی به مجموعه‌بخش كشاورزی (اعم از سیاست‌گذاران، محققان، كاركنان ترویج و توسعه و بهره‌برداران )وارد می‌كند و حجم قابل توجهی از منابع موجود را به خود اختصاص می‌دهد. علاوه براقتصاد، نظام‌های تولید نیز به مقدار زیادی متاثر از پدیده جهانی‌شدن هستند. الگوها، روش‌هاو استانداردهای كیفی و كمی، همگی در معیار وسیعی مورد سنجش قرار می‌گیرند و تقاضا و كشش بازار براساس آنها تعیین می‌شود و تولیدكنندگان نیز می‌بایست به نحوی در این‌چهارچوب‌های پویا فعالیت نمایند. با توجه به روند متغیر این الگوها، نظام‌های تولیدی‌كشاورزی لزوما می‌بایست انعطاف‌پذیری زیادی جهت تطبیق و پذیرش آنها داشته باشند. ازسوی دیگر، پدیده جهانی‌شدن فرصت‌هایی را نیز در اختیار بخش كشاورزی قرار می‌دهد كه‌دریافت و استفاده از آنها جهت پایداری در رقابت‌های حال و آینده ضروری‌اند.
۲ . فرسایش منابع پایه و بحران‌های زیست محیطی
گذشته از صدمه‌های ناشی از تخریب محیط زیست بر حیات انسانی، از دیگر پیامدهای‌ناشی از تخریب منابع طبیعی در اثر بكارگیری الگوهای نامناسب تولیدی، می‌توان به‌ناپایداری نظام‌های تولید و بهره‌برداری كشاورزی و از بین رفتن منابع پایه و در نتیجه تحدیدامكانات تولیدی اشاره نمود. در این شرایط، از طرفی منابع اولیه و پایه تحت فشارند تا هدف‌حداكثر تولید محقق گردند و از طرفی، دولت‌ها و دستگاه‌های سیاست‌گذار مصمم هستند تانظام بهره‌برداری را به سمت توسعه پایدار و تولید بهینه سوق دهند و این امر مستلزم پیامدهایی چون كم‌شدن مقطعی درآمد، استفاده از دانش و فن‌آوری‌های پیچیده‌تر و پیشرفته‌تر و افزایش سطح دانش تولیدكنندگان است. همچنین، محصولات كشاورزی تولیدشده در كشاورزی مدرن مبتنی بر روشهای انقلاب سبز، منشاء بسیاری از مشكلات برای سلامتی انسان هستند كه تداوم تولید به این شیوه را غیرممكن ساخته است. كاهش این‌بحران‌ها و مشكلات مستلزم سرمایه‌گذاری‌های بیش‌تر و اتخاذ رهیافت‌های نوینی از سوی‌بخش كشاورزی است.
۳ . فقر و امنیت غذایی
در آستانه هزاره سوم كماكان فقر غذایی اصلی‌ترین چالش مرتبط با بخش كشاورزی‌است. جمعیت رو به رشد جهان نیاز روزافزونی به غذا دارد. طبق برآوردها، جمعیت جهان درسال ۲۰۲۵ به حدود ۸ میلیارد نفر می‌رسد، و هم‌اكنون نیز بیش از ۸۰۰ میلیون نفر در سراسرجهان از گرسنگی مزمن، و حدود دو میلیارد نفر از سوءتغذیه رنج می‌برند. رفع نیازهای‌غذایی این جمعیت منجر به فشار روزافزون به منابع طبیعی پایه و نیز به نظام‌های كشاورزی درجهت افزایش هرچه بیش‌تر تولید می‌گردد. از طرفی نظام‌های تولیدی فعلی نیز پایدار نیستند ولذا بحران امنیت غذایی از مهم‌ترین چالش‌های بشری در آستانه هزاره جدید است.
●فرصت‌های مقابله با بحران‌ها
اگرچه این چالش‌ها و بحران‌ها ، موانعی جدی در برابر توسعه محسوب می‌شوند، اماتحولات همه‌جانبه جهانی، فرصت‌ها و امكاناتی را نیز در اختیار قرار داده‌اند. فرصت‌های به‌وجود آمده در سایه تحولات علمی و فن شناختی در نیم قرن اخیر را می‌توان به عنوان‌فن‌آوری‌های به وجود آمده در ابزار و مواد، به توان و قدرت دست‌كاری انسان در مواد; ژن;و اطلاعات خلاصه نمود. در بخش اول می‌توان به فن‌آوری‌های مكانیكی، شیمیایی (شامل‌ماشین‌آلات، سموم، آفت كش‌ها و انواع مواد مغذی و كودها) اشاره كرد و در گروه دوم،فن‌آوری زیستی (بیوتكنولوژی) می‌تواند منشأ تحولات جدی در بهره‌وری تولید و بازده‌زیست شناسانه قرار گیرد. گروه سوم، شامل توانمندی انسان در مهندسی و مدیریت اطلاعات‌است كه به فن آوری اطلاعات و ارتباطات مشهور است. بیش‌ترین تأكید این مقاله در تشریح‌و توصیف نقش فن‌آوری ارتباطات به عنوان یك فرصت جهت مواجهه با چالش‌های نوین ومشكلات دیرینه بخش كشاورزی است. یكی از مهم‌ترین ابزارها و فرصت‌های موجود،فن‌آوری‌های ارتباطی است كه می‌تواند در پر كردن شكاف فزاینده اطلاعات، دانش و توسعه،نقشی اساسی ایفا نماید. فن‌آوری‌های مزبور ظرفیت‌های فراوانی برای كشورهای در حال‌توسعه جهت دستیابی به توسعه پایدار ایجاد نموده‌اند.
اختلاف توسعه‌یافتگی پدیده‌ای است كه ابعاد گوناگونی دارد مانند اختلاف درآمدی،شكاف اطلاعاتی (موسوم به شكاف دیجیتال)، عدم دسترسی و محرومیت نسبی ، و به این‌ترتیب بین جوامع، مناطق و افراد، تمایز و شكاف ایجاد كرده است. فن‌آوری اطلاعات به‌علت نرخ بالای سرعت گسترش، هزینه نسبی پایین، قابلیت فراگیر و قابلیت ارتباطات دوسویه می‌تواند در رفع مشكلات ناشی از دانش و اطلاعات و نیز عدم دسترسی تاثیر قابل توجهی‌داشته باشد. گسترش روزافزون اینترنت و ارتباطات ماهواره‌ای این امكان را به وجود آورده‌است كه نواحی روستایی دورافتاده نیز بتوانند با هزینه مناسبی در دسترس قرار گیرند. به این ترتیب، در جهت انجام فعالیت‌های توسعه كه رسانش دانش و اطلاعات اساس آنها را تشكیل‌می‌دهند، زمینه مناسبی فراهم آورده شده است.
چالش‌های مذكور و بسیاری موانع دیگر لزوم اتخاذ راه‌كارهای گزینه‌ای در جهت افزایش‌كارایی و بهره‌وری و بهینه‌سازی فرآیندهای تولید كشاورزی و در مقیاس كلان، تحقق توسعه‌كشاورزی و روستایی را اجتناب‌ناپذیر كرده‌اند. امروز، با گذار از نگرش خطی و رفتارگرایانه نسبت به مقوله توسعه و دیدگاه سیستمی به نظام تولید كشاورزی به‌عنوان یك كل نگریسته‌می‌شود و با توجه به رشد نهاده‌ها و امكانات مورد نیاز و در راستای تحولات جهانی مرتبط،رشد فن‌آوری مفهوم جامع‌تری را، در قالب توسعه كمی و كیفی دانش و اطلاعات به عنوان محور فعالیت‌های توسعه، شامل گردیده است. در واقع، ارزش یافتن اطلاعات در كلیه فعالیت‌های اقتصادی، از جمله بخش كشاورزی به عنوان یك ابزار كارآمد به منظور تحقق‌اهداف تحقق‌نیافته عصر صنعتی تلقی می‌شود. به این لحاظ، در دیدگاه‌های نوین، فرآیند توسعه كشاورزی در قالب سیستمی به‌نام نظام دانش و اطلاعات كشاورزی تعریف و شناسایی‌می‌شود.
نوشته : دکتر محمد حسین عمادی
منابع:
۱. Annan, Kofi, ۱۹۹۷. United Nations Commission on Science &
Technology for Development.
۲. Cecchini, Simon & Talat Shah. Information & CommunicationsTechnology as a Tool for Empowerment. World Bank EmpowermentSourceBook. ۲۰۰۲.
۳. FAO. ۲۰۰۰. Improving access to Agricultural Information. ۱stConsultation on Agricultural Information Management.
۴. Johnson, G.A. ۱۹۹۷. Undrestanding the Role of Data, Information,Knowledge and Wisdom in Site-specific Management. Proc. North Cent.Weed Sci. Soc. ۵۲:۱۷۵. Invited Talk.
۵. O۰۳۹;Farrel, Clare. ۲۰۰۱. Information Flows in Rural and UrbanCommunities: Access, Processes and People. International and RuralDevelopment Department (IRDD). University of Reading. UK.
۶. P.V. Unnikrishnan & E.M. Sreedharan. ۲۰۰۱. InformationCommunication Technologies.
۷. Saadan, Kamarudin. ۲۰۰۱. Conceptual Framework for the Developmentof Knowledge Management System in Agricultural Research andDevelopment. Asia Pacific Advanced Network Conference, Malaysia.
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست